Bệnh quai bị, theo Đông y còn được gọi là Lưu Hành Tính Tai Tuyến Viêm, Trá Tai hay Trư Đầu Phì,... là một căn bệnh truyền nhiễm thường gặp ở trẻ em từ 5 đến 8 tuổi.
Từ lâu, các đặc điểm đặc trưng của bệnh quai bị đã được Đông y nghiên cứu và ghi nhận. Theo quan điểm của Đông y, bệnh quai bị thuộc chứng ôn độc. Nguyên nhân gây nên bệnh là dịch độc qua mũi miệng đi vào thiếu dương, sau đó thì theo đởm kinh ra ngoài để sinh bệnh. Mà tạng đởm và can là hai tạng có quan hệ biểu lý với nhau, do đó sẽ làm xuất hiện thêm các triệu chứng của can và kinh can.
Những triệu chứng đặc trưng của bệnh bao gồm sốt hoặc sợ lạnh, sưng dưới tai và dưới hàm, khi ấn vào thường đau, lúc đầu thường chỉ sưng một bên, sau đó lan sang sưng cả bên đối diện. Một số trường hợp bệnh nhân có thể có hôn mê, co giật, tinh hoàn sưng,...
Tùy thuộc vào thể bệnh của bệnh nhân là thể bệnh nặng hay nhẹ mà sẽ có các bài Thuốc Đông y hỗ trợ chữa bệnh quai bị tương ứng khác nhau, thích hợp với người bệnh.
Đối với thể bệnh nhẹ, bệnh nhân chỉ sốt nhẹ hoặc không sốt, sưng đau vùng mang tai,... thì nếu tiến triển tốt người bệnh sẽ khỏi bệnh trong khoảng 1-2 tuần sau khi khởi phát. Tuy nhiên để lành bệnh hiệu quả hơn, có thể áp dụng pháp điều trị Sơ tán phong tà hoạt huyết cho người bệnh với bài Thuốc Liên kiều bại độc tán.
Nguyên liệu cần chuẩn bị: Cam thảo, kinh giới, hồng hoa và xuyên khung mỗi vị 4g; phòng phong, liên kiều, tô mộc và thăng ma mỗi vị 6g; khương hoạt, cát cánh, độc hoạt, sài hồ, ngưu bàng tử và đương qui vĩ mỗi vị 8g; thiên hoa phấn 12g.
Cách làm: Đem tất cả các vị Thuốc với khối lượng chính xác sắc trong 1400ml nước, sắc lấy 200ml nước cốt chia làm 5 lần uống trong ngày.
Đối với các bệnh nhân quai bị thể nặng có các triệu chứng như sau: đau nhiều vùng má, khó há miệng, ăn uống khó, sốt cao, đau đầu, sưng đau tinh hoàn, tiểu vàng, lưỡi vàng,... thì người bệnh cần được điều trị tích cực với pháp điều trị Thanh hỏa giải độc tuyên tiết phong nhiệt thông qua bài Thuốc Phổ tễ tiêu độc ẩm.
Nguyên liệu cần chuẩn bị: Cam thảo 4g; hoàng liên và trần bì mỗi vị 6g; liên kiều và bản lam căn mỗi vị 8g; cát cánh và thăng ma mỗi vị 10g; hoàng cầm, bạch cương tàm và sài hồ mỗi vị 12g; huyền sâm, ngưu bàng tử và bạc hà tươi mỗi vị 16g.
Cách làm: Đem bạch cương tàm sao lên, sau đó sắc chung với tất cả các vị Thuốc còn lại (trừ bản lam căn) trong 1800ml nước, sắc lấy 250ml nước cốt. Bản lam căn đem tán thành bột mịn và cho vào 250ml nước Thuốc đã thu được, đun nóng hỗn hợp và chia làm 5 lần uống mỗi ngày.
Ngoài việc sử dụng các bài Thuốc uống thì bệnh nhân quai bị còn có thể được cho sử dụng thêm một số các bài Thuốc Đông y hỗ trợ chữa bệnh quai bị dạng bôi ngoài để hỗ trợ, chẳng hạn như:
- Đem hạt gấc làm sạch, sau đó dùng hạt gấc mài trong dấm thanh. Sử dụng bột sệt thu được khi mài hạt gấc để bôi lên vị trí sưng đau.
- Sử dụng hạt gấc và cói chiếu đốt thành than, sau đó trộn hai thứ than này với nhau và bôi lên vị trí sưng đau.
- Dùng dấm thanh đem trộn với tỏi giã nát rồi bôi lên chỗ bị sưng đau do quai bị.
Để quá trình sử dụng các bài Thuốc Đông y hỗ trợ chữa bệnh quai bị hiệu quả hơn và an toàn hơn, bệnh nhân và người nhà nên lưu ý một số điểm sau đây:
- Các bài Thuốc Đông y hỗ trợ chữa bệnh quai bị chỉ là điều trị hỗ trợ cho bệnh, không phải là phương pháp điều trị đặc hiệu cho bệnh quai bị và không thể sử dụng để thay thế cho các chỉ định từ bác sĩ điều trị.
- Không được tự ý sử dụng bất kỳ bài Thuốc Đông y hỗ trợ chữa bệnh quai bị nào khi chưa có chỉ định từ bác sĩ. Nên đi khám chuyên khoa y học cổ truyền trước khi sử dụng Thuốc để bác sĩ có thể đánh giá bệnh và đưa ra các bài Thuốc điều trị thích hợp.
- Quá trình thực hiện bài Thuốc phải đảm bảo sử dụng đúng loại dược liệu, đúng hàm lượng, sắc Thuốc đúng cách và uống Thuốc đúng liều, đúng thời gian.
- Do không có quy chuẩn chung nên khó kiểm soát chất lượng của các vị Thuốc Đông y trên thị trường. Do đó, chỉ mua các vị Thuốc để thực hiện bài Thuốc Đông y hỗ trợ chữa bệnh quai bị tại các cơ sở bán dược liệu uy tín để có thể mua được dược liệu đảm bảo chất lượng.
- Trong quá trình sử dụng Thuốc, nếu có bất kỳ vấn đề bất thường nào xảy ra cần phải ngưng Thuốc và báo ngay với bác sĩ để có hướng xử trí kịp thời.