Sắt là một trong nhữngchất vi lượng có vai trò quan trọng bậc nhất có mặt trong hầu hết các tổ chứccủa cơ thể như: Trong hemoglobin (Hb), myoglobin và một số enzyme. Sắt tham giavào các quá trình chuyển hoá như vận chuyển oxy, tổng hợp DNA, vận chuyểnelectron…
Ở người bình thường,90- 95% lượng sắt trong cơ thể được tái sử dụng từ nguồn sắt do hồng cầu già bịphá hủy và giải phóng ra, có 5 - 10% (1 - 2mg) lượng sắt được bài tiết qua nướctiểu, mồ hôi, phân. Để bù lại lượng sắt mất đi, cơ thể nhận thêm sắt từ thứcăn, quá trình hấp thu sắt diễn ra chủ yếu ở dạ dày, hành tá tràng và đoạn đầu hỗngtràng.
- Do cung cấp thiếu: Ănkhông đủ, ăn kiêng, chế độ ăn không cân đối, chế độ ăn uống của người nghiện rượu, người già…;
-Do cơ thể giảm hấp thu sắt: Viêm dạ dày, viêm ruột; cắt đoạn dạ dày, ruột; Doăn một số thức ăn làm giảm hấp thu sắt như tanin, phytat trong chè, cà phê; nướcuống có ga...
Người bị bệnh thiếu máu, thường có triệu chứngda xanh xao, niêm mạc nhợt nhạt, lưỡi nhợt, nhẵn do mất hoặc mòn gai lưỡi,lông, tóc, móng khô dễ gãy. Bản thân người bệnh cảm thấy mệt mỏi, hoa mắt chóngmặt khi thay đổi tư thế, tức ngực, giảm khả năng hoạt động thể lực và trí lực.
Về mặt triệu chứnglâm sàng, bệnh thiếu máu thiếu sắt diễn biến từ từ qua 3 giai đoạn:- Giai đoạn 1: Chỉ giảmsắt dự trữ nên người bệnh chưa bị thiếu máu, thường có một số triệu chứng củanguyên nhân gây thiếu sắt.
- Giai đoạn 2: Đã cạn sắtdự trữ và giảm sắt vận chuyển, người bệnh chưa có biểu hiện rõ tình trạng thiếumáu, có triệu chứng của nguyên nhân gây thiếu sắt; bắt đầu có triệu chứng củathiếu sắt như: Mất tập trung, mệt mỏi….
- Giai đoạn 3: Thiếumáu và thể hiện là có cả triệu chứng của và thiếu sắt. Tuy nhiên,ranh giới giữa các giai đoạn không rõ ràng.
a.Xét nghiệm xác định mức độ và tính chất thiếu máu: Số lượng hồng cầu,lượng huyết sắc tố và tỷ lệ hematocrit giảm, hồng cầu nhỏ, nhược sắc.
b.Xét nghiệm đánh giá mức độ thiếu sắt: Sắthuyết thanh giảm, ferritin giảm, transferrin tăng; khả năng gắn sắt toàn thểtăng; độ bão hòa transferrin giảm.c. Một số xét nghiệm tìm nguyên nhân: Soi dạ dày, soi đại tràng, siêu âm ổ bụng, tìm kýsinh trùng đường ruột (trứng giun móc trong phân); CD55, CD59 (chẩn đoánbệnh đái huyết sắc tố kịch phát ban đêm),…
Dựa vào thăm khámlâm sàng và các xét nghiệm để chẩn đoán nguyên của thiếu máu thiếusắt là do giảm cung cấp sắt hay mất sắt do mất máu hoặc do các nguyênnhân phối hợp.
- Người bệnh cóbiểu hiện thiếu máu từ nhỏ, có thể trong gia đình có người bị bệnhthalassemia. Thường có vàng da, lách to.
- Xét nghiệm: Sắt huyếtthanh bình thường hoặc tăng; ferritin có thể là bình thường, nhưng phần lớn làtăng và càng về sau càng tăng; transferrin bình thường hoặc giảm; độ bão hòatransferrin bình thường hoặc tăng; khả năng gắn sắt toàn thể bình thường;bilirubin gián tiếp thường tăng; có thể có thành phần huyết sắc tố bấtthường.
- Xét nghiệm: Sắt huyếtthanh giảm, ferritin tăng, transferrin bình thường, độ bão hòa transferrinbình thường hoặc giảm, khả năng gắn sắt toàn thể tăng, tốc độ máu lắng tăng; protein phản ứng (CRP) tăng.
- Lâm sàng: Tình trạng gầy, yếu,chậm phát triển thể chất (đối với trẻ em). Có nguyên nhân dẫn đến suy dinhdưỡng như đói ăn, nhịn ăn trong thời gian dài.
- Bổ sung các dạng chế phẩm sắt bằng truyền tĩnh mạchhoặc dung dịch uống, viên nén, khuyến khích sử dụng Thu*c bổ sung sắtdạng uống. Chỉ định sử dụng sắt đường truyền tĩnh mạch trong cáctrường hợp:
- Giai đoạn sớm khi mới chưa thiếu máu: Bổsung sắt qua thức ăn và uống các chế phẩm chứa sắt.
- Thời gian bổ sung sắt: Kéo dài, nên tiếp tục bổsung sắt thêm ba tháng sau khi lượng huyết sắc tố trở đã về bình thường.
- Phối hợp với điều trịnguyên nhân: Cần tìm được nguyên nhân gây thiếu sắt để điều trị đồng thời vớiđiều trị .
Ferrous sulfate; ferrous gluconate; ferrousfumarate; Liều lượng: 2mg sắt/kg/ngày; Thời gian dùng Thu*c: 6 tháng đến 12 tháng.
Lưu ý: Thu*c hấp thu tốt nhất khiuống vào lúc đói, tuy nhiên nếu bị kích ứng dạ dày thì có thể uống trong lúcăn. Phân có màu đen, táo (không phải do xuất huyết tiêu hóa).
Phải chẩn đoán và điều trị nguyên nhân gây thiếusắt một cách triệt để, tránh gây thiếu sắt tái phát.
- Thực hiện chế độ ăn cân đối giàu sắt, vitamin như thịt màu đỏ (thịt bò, thịt trâu…), hải sản,thịt gia cầm,trứng, bột bánh mì, đậu, lạc, các loại rau xanh đậm như rau ngót, dền, muống,...Tăng hấp thu sắt bằng uống nướchoa quả như cam, chanh khi ăn thức ăn nhiều sắt.
- Nên nuôi trẻ bằng sữa mẹ hoặc sữa bổ sung sắt dànhcho trẻ trong năm đầu đời, vì sắt trong sữa mẹ được hấp thu hơn sữa bột.