Viêm phế quản mạn tính (VPQMT) là một bệnh hay gặp ở người trên 40 tuổi, trong đó người cao tuổi (NCT) chiếm tỉ lệ cao hơn cả.
Bệnh rất dễ tái phát và nếu không được chữa trị đúng có thể đẫn đến biến chứng nguy hiểm. Phế quản là một bộ phận của hệ thống hô hấp dưới, có nhiệm vụ dẫn khí vào phổi. Phế quản được chia thành phế quản chính phải và phế quản chính trái, bắt đầu từ nơi phân chia của khí quản đến rốn phổi. Hai phế quản tạo với nhau một góc 70
0. Phế quản chính phải thường lớn hơn, dốc hơn và ngắn hơn nên khi dị vật lọt vào thường đi vào phổi bên phải. Phế quản nằm trong đường ống dẫn khí có nhiệm vụ đưa không khí lưu thông từ ngoài vào phế nang và ngược lại. Phế quản có hình như cành cây, có chi nhánh đến các thùy phổi.Tiểu phế quản tận là nhánh cuối cùng, được nối với các túi phế nang. Từ tiểu phế quản tận đến các phế nang là một đơn vị cơ bản của phổi (chỉ nhìn được khi dùng kính hiển vi). Nó thực hiện độc lập các chức năng quan trọng nhất của hệ thống hô hấp.
Khi bị viêm phế quản cấp không được chữa trị hoặc chữa trị không đúng dẫn đến VPQMT. VPQMT có thể đơn thuần, có thể kết hợp với một số bệnh khác về phổi (bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, giãn phế quản, khí phế thũng…) hoặc kết hợp với vệnh về tim (bệnh tâm phế mãn).
Nguyên nhân
Có nhiều nguyên nhân gây nên bệnh VPQMT ở NCT, trong đó do sự giảm chức năng đề kháng của cơ thể kết hợp với sức khỏe nói chung bị sa sút bởi tuổi tác cao và sự tấn công của vi sinh vật gây bệnh đóng một vai trò hết sức quan trọng. Thêm vào đó có một số yếu tố thuận lợi gây nên VPQMT nếu NCT nghiện Thu*c lá, Thu*c lào hoặc sống trong môi trường ô nhiễm, có nhiều bụi, khói (khói công nghiệp, khói bếp, nhất là bếp than, bếp đun rơm, rạ, củi). Hoặc NCT có cơ địa dị ứng, đặc biệt là dị ứng đường hô hấp (hen suyễn) hoặc dị ứng với thời tiết, nhất là thời tiết ẩm, ướt, lạnh, khô hanh. VPQMT ở NCT có thể gặp ở người bị viêm phế quản nhiễm khuẩn mạn tính, kéo dài ngay từ lúc còn nhỏ tuổi hoặc có một số dị dạng về khung xương sườn, cột sống (gù, vẹo cột sống…). Một số trường hợp VPQMT ở NCT do vệ sinh cá nhân kém do bản thân NCT không biết vệ sinh (đánh răng, súc họng, tắm, thay quần áo bẩn bằng quần áo sạch…) hoặc do chế độ ăn, uống không đảm bảo đủ chất dinh dưỡng làm cho sức đề kháng đã giảm lại càng suy yếu
bệnh viêm phế quản cấp dễ trở thành nặng hoặc mạn tính.
Triệu chứng
VPQMT thường có 3 hiện tượng, đó là ho, khạc đờm nhầy hoặc mủ và khó thở. Giai đoạn đầu của bệnh VPQMT là người bệnh ho và khạc ra đờm vào buổi sáng. Ho thường xảy ra từng đợt, nhất là khi thời tiết thay đổi (nóng, lạnh đột ngột, mưa nắng thất thường, gió mùa hoặc lúc thời tiết chuyển mùa từ nóng sang lạnh hoặc ngược lại), mỗi đợt ho kéo dài từ một đến vài tuần, mỗi năm có khi xảy ra ho, khạc đờm nhầy đến 5 - 6 lần. Đờm của người VPQMT thường có màu trắng, lỏng hoặc đặc quánh, đôi khi có bọt. Bệnh càng kéo dài, gây ho càng nhiều và đờm ngày càng đặc hơn và đổi màu (thường là màu vàng). Khối lượng đờm do ho, khạc ra trong một ngày có khi lên tới 100ml hoặc hơn thế nữa. Những tháng sau, năm sau, ho ngày càng tăng lên, số lượng đờm cũng tăng dần và bệnh VPQMT cũng càng nặng hơn (mỗi đợt ho sẽ kéo dài hơn vài tuần và số lần ho cũng tăng lên một cách đáng kể).VPQMT ở giai đoạn muộn hơn có khó thở. Lúc đầu người bệnh chỉ mới cảm thấy nặng ngực (giống như hen suyễn), dần dần là khó thở thực sự.
Biến chứng
Bệnh VPQMT ở NCT xảy ra càng lâu, bệnh càng nặng gây nên sự thiếu hụt không khí càng nhiều, từ đó làm rối loạn chức năng hô hấp một cách đáng kể. Do đó, người bệnh luôn thiếu dưỡng khí. Cũng do đó, người bệnh luôn bị mệt mỏi, sụt cân, ảnh hưởng đến nhiều chức năng khác của cơ thể, nhất là hệ tuần hoàn và hệ thần kinh trung ương (tim đập nhanh, mệt mỏi, buồn ngủ…). Nếu không được điều trị đúng, dứt điểm, bệnh có thể dẫn đến bệnh viêm phổi tắc nghẽn mạn tính, tâm phế mạn, khí phế thũng, giãn phế quản. Đây là những bệnh thuộc loại bệnh nặng của đường hô hấp.
Nguyên tắc điều trị
Khi bị viêm phế quản cấp cần được khám bệnh và điều trị đúng theo chỉ định của bác sĩ, không tự chẩn đoán và không tự mua Thu*c để điều trị, nhất là dùng kháng sinh không theo đơn Thu*c của bác sĩ bệnh càng dễ thành mạn tính và làm cho vi khuẩn kháng Thu*c rất khó điều trị mỗi khi bệnh tái phát.
Lời khuyên của thầy Thu*cChuyển mùa, bệnh VPQMT rất dễ tái phát, nhất là ẩm ướt, mưa nhiều, lạnh giá, khô hanh. Vì vậy, NCT cần tránh lạnh đột ngột bằng cách tắm rửa bằng nước ấm trong buồng kín gió, mặc ấm nhất là vùng cổ, ngực. NCT khi ngủ cần đủ ấm (quần áo, chăn, đệm…), khi ra khỏi nhà cần mặc ấm, đầu có mũ len, tay, chân đi tất. Khi đã mắc bệnh VPQMT, người bệnh tuyệt đối không hút Thu*c, tránh tiếp xúc với khói (khói bếp, khói công nghiệp, khói Thu*c), bụi (cần đeo khẩu trang khi ra đường, lúc quét dọn nhà cửa). Cần tập thể dục đều đặn hàng ngày, lưu ý tập thở (hít sâu, thở ra nhịp nhàng), đi bộ, chơi thể thao. Tập thể dục và chơi thể thao phải tùy theo sức của mình, không nên gắng sức tập quá khả năng hoặc quá sức lực của mình và phải tập theo bài bản.
TTƯT.PGS.TS. BÙI KHẮC HẬU