Sốt xuất huyết (SXH) vẫn tiếp tục diễn biến phức tạp gia tăng mạnh ở hầu hết các tỉnh thành trong cả nước, đặc biệt là Hà Nội, trong đó trẻ em mắc bệnh chiếm tỷ lệ cao hơn cả.
Vì vậy, cần nhận biết sớm trẻ mắc bệnh để có hướng xử trí tránh xảy ra biến chứng nguy hiểm.
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này. Miền Bắc năm nay ít ngày rét, mưa nắng thất thường, trong khi miền Nam thì mùa mưa đến sớm, thêm vào đó đô thị hóa nhanh chóng làm cho muỗi càng dễ phát triển và giao lưu đi lại cũng là điều kiện thuận lợi cho SXH lan truyền nhanh.
Tại sao SXH lại gia tăng ở trẻ em?
SXH là bệnh gây ra bởi virut Dengue nên được gọi là
sốt xuất huyết Dengue (SXHD). Đây là bệnh truyền nhiễm, cấp tính gặp ở mọi lứa tuổi nhưng trẻ em dễ mắc hơn do trẻ có những đặc thù riêng. Trẻ em hầu hết chưa có kháng thể chống lại SXHD, trừ một số trẻ (nhất là trẻ lớn) đã có lần mắc bệnh này, hơn nữa cho đến nay chưa có vắc-xin để phòng bệnh. Trong khi đó, virut Dengue gây bệnh SXH có 4 typ huyết thanh (D1 - D4), con người có thể mắc cả 4 typ huyết thanh, nếu đã mắc bệnh thuộc typ D1, vẫn có thể mắc typ D2, typ D3 hoặc typ D4. Do chưa có kháng thể lại dễ bị muỗi đốt, nếu việc phòng muỗi đốt không tốt (lúc trẻ chơi, lúc ngủ, lúc bú hoặc lúc ăn), nguy cơ trẻ mắc SXHD là rất cao. Trẻ càng ở nhiều trong nhà có nhiều muỗi, nhất là vùng đang có SXHD và có muỗi vằn truyền virut Dengue, trẻ sẽ có nguy cơ rất cao mắc bệnh SXHD.Cần lưu ý là muỗi Aedes có 2 loại đều mang mầm bệnh virut Dengue và đều có thể truyền mầm bệnh cho người lành khi chúng đốt và hút máu của họ, đó là Aedes aegypti (muỗi vằn) và Aedes albopictus (muỗi hổ châu Á) gọi chung là muỗi vằn. Muỗi vằn đều đốt và hút máu cả ban ngày, cả ban đêm, đặc biệt là sang sớm và chiều muộn.
Bệnh thường khởi phát đột ngột và diễn biến qua 3 giai đoạn, đó là: Giai đoạn khởi phát: bệnh sốt cao đột ngột liên tục từ 38-39 độ. Trẻ bứt rứt, quấy khóc, nôn trớ, chán ăn, da sung huyết, nhức đầu, đau cơ, đau khớp, nhức hai hố mắt (trẻ lớn mới nhận biết được), có chấm xuất huyết dưới da. Có thể xuất huyết tiêu hóa (nôn ra máu, đi ngoài ra máu), số lượng bạch cầu giảm, số lượng tiểu cầu bình thường hoặc giảm dần (xét nghiệm máu).Giai đoạn tiếp theo thường vào ngày thứ 3-7 của bệnh. Đây là giai đoạn cần hết sức cẩn thận vì rất nguy hiểm (trẻ có thể còn sốt hoặc đã giảm sốt), vì trẻ có thể bị tràn dịch màng phổi, màng bụng, phù nề mi mắt, gan to. Đặc biệt có thể bị thoát huyết tương và nếu thoát huyết tương nhiều sẽ dẫn đến sốc với các biểu hiện như vật vã, bứt rứt, ngủ li bì mê man, lạnh đầu chi, da lạnh ẩm, tiểu ít. Giai đoạn này bắt đầu xuất hiện xuất huyết được thể hiện như các mảng bầm tím, xuất huyết dưới da, mạch nhanh nhỏ và lúc này sẽ bị tụt huyết áp hoặc huyết áp của trẻ không đo được. Đồng thời, trẻ có thể bị xuất huyết ở niêm mạc (chảy máu mũi, chân răng...) hoặc có thể xuất huyết nội tạng (tiểu ra máu...). Một số trường hợp trẻ không thấy có dấu hiệu xuất huyết nhưng trẻ vẫn dễ bị Tu vong nếu bị sốc với những biểu hiện như tụt huyết áp, giảm thân nhiệt, giảm tri giác. Trường hợp nặng có thể bị rối loạn đông máu, tiểu cầu giảm.Giai đoạn hồi phục: Nếu qua được giai đoạn kịch phát, trẻ sẽ dần dần được hồi phục (thường sau giai đoạn nguy hiểm 48-72 giờ), trẻ hết sốt, tình trạng tốt lên, thèm ăn, huyết áp ổn định và tiểu nhiều. Khi xét nghiệm máu, số lượng tiểu cầu trở về bình thường, số lượng bạch cầu tăng.
Người lớn cần lưu ý đối với trẻ
Thứ nhất, nếu một người đang ở trong vùng có dịch SXH hoặc từ vùng dịch về, thấy sốt cao đột ngột, đau mỏi cơ khớp, đau nhức hố mắt (trẻ lớn), kèm theo da sung huyết, phát ban hoặc có kèm thêm chảy máu cam, chảy máu chân răng, nên nghĩ đến bị mắc bệnh SXH. Đối với một số trẻ em, nếu vừa có các triệu chứng nêu trên, kèm theo đau bụng càng phải hết sức chú ý đề phòng SXH bị sốc.Thứ hai, khi đã có dấu hiệu sốc xảy ra, đặc biệt là trẻ em, cần nhanh chóng đưa trẻ đến cơ sở y tế gần nhất để được cấp cứu kịp thời.Thứ ba, khi nghi là SXH nhưng chưa kịp đưa người bệnh đi khám được (vì một lý do đặc biệt nào đó), cần làm giảm thân nhiệt bằng cách lau mát cho trẻ (nước để lau mát cho trẻ thấp hơn nhiệt độ của trẻ 2 độ), đặc biệt là trẻ nhỏ, ở các vùng có động mạch lớn đi qua như trán, nách, bẹn (không được chườm lạnh hoặc nước đá). Nếu đã lau mát nhiều lần, liên tục mà thân nhiệt không thuyên giảm, vẫn trên 38 độ, hãy nhanh chóng đưa trẻ đến cơ sở y tế gần nhất để cấp cứu. Tuyệt đối không dùng Thu*c aspirin hoặc biệt dược có chứa aspirin hoặc ibuprofen để hạ nhiệt cho trẻ. Bởi vì, các loại Thu*c này sẽ làm cho bệnh nhi chảy máu nặng thêm và có thể đưa đến Tu vong. Lý do là khi đã bị xuất huyết mà dùng Thu*c aspirin, ibuprofen càng làm cho rối loạn đông máu tăng lên dẫn đến máu khó đông, gây ra chảy máu nặng kéo dài và không cầm được.Thứ tư, khi bị SXH sẽ làm trẻ mất nước, chất điện giải do sốt và thoát huyết tương cho nên rất cần được bù đắp sự thiếu hụt đó, bằng cách uống dung dịch oresol (ORS) hoặc nước gạo rang, nước ép hoa quả, sữa khi chưa thể đưa trẻ đến cơ sở y tế được. Với trẻ đang bú mẹ, cần tăng thời gian và số lần cho bú. Tuy nhiên, đây chỉ là biện pháp tình thế, tạm thời phải khẩn trương cho trẻ đến cơ sở y tế gần nhất để được chẩn đoán xác định và có hướng xử trí kịp thời tránh để biến chứng xảy ra.Phòng SXH tốt nhất là không để muỗi đốt, tăng cường diệt muỗi và diệt bọ gậy (lăng quăng) bằng mọi biện pháp từ dân gian đến dùng hóa chất (phun Thu*c, hương muỗi) và cần đông đảo người dân tích cực tham gia. Bởi vì không có muỗi, không có bọ gậy (lăng quăng) sẽ không có SXH.
ThS.BS. Bùi Mai Hương