Đột quỵ do nắng nóng (ĐQDNN) là tình trạng thân nhiệt trung tâm cao trên 400C, da nóng, khô kèm theo các rối loạn về thần kinh trung ương như run cơ, co giật và thậm chí có thể hôn mê. ĐQDNN xảy ra khi cơ thể tiếp xúc kéo dài với môi trường có nhiệt độ cao như ở ngoài trời nắng nóng hoặc phải làm việc trong các lò gốm sứ, lò rèn, lò luyện kim... trong điều kiện độ ẩm không khí cao, không thông thoáng.
Đây được gọi là ĐQDNN không do gắng sức, thường xảy ra với người già yếu, người có các bệnh mạn tính như bệnh tim, phổi... ĐQDNN cũng xảy ra ở những người phải làm việc với cường độ cao liên tục dưới trời nóng ẩm như các vận động viên chạy việt dã, đua xe đạp hoặc nông dân lao động chân tay trên những cánh đồng. Đây được gọi là đột quỵ nắng nóng do gắng sức. Dựa vào cơ chế sinh bệnh học, ĐQDNN được hiểu là một tình trạng tăng thân nhiệt gây đáp ứng viêm hệ thống dẫn tới tổn thương nhiều cơ quan trong cơ thể, trong đó tổn thương thần kinh là nổi bật.
Bệnh cảnh do nắng nóng rất đa dạng, biểu hiện từ mức độ nhẹ có thể tự khỏi sau khi nghỉ ngơi(say nắng nóng) đến mức độ nặng, nguy kịch có thể Tu vong hoặc để lại di chứng nặng nề về thầnkinh, mặc dù được điều trị tích cực (kiệt sức, ĐQDNN).
Một số yếu tố nguy cơ làm tăng nguy cơ ĐQDNN, đó là nhóm đối tượng trẻ em và người già; một sốngười có đáp ứng kém hay kém thích nghi với nhiệt độ cao; phải làm việc hoặc tập luyện quá lâu ởmôi trường nắng nóng; tiếp xúc đột ngột với môi trường nắng nóng; thiếu các trang bị bảo hộ ngănngừa nắng nóng; người đang sử dụng một số Thu*c như Thu*c lợi tiểu gây mất nước, điện giải, cácThu*c chẹn beta giao cảm điều trị tăng huyết áp, các Thu*c chống trầm cảm loại ba vòng, các chất matúy loại amphetamines hoặc cocaine và cuối cùng là người đang có các bệnh mạn tính như bệnh tim,bệnh phổi, người béo phì, người cơ thể không được khỏe hoặc ăn uống không đầy đủ.
Nạn nhân của ĐQDNN là những người đi nắng lâu và không có phương tiện che đỡ hay phải tiếp xúcvới nguồn nhiệt cao và lâu (gần các lò nung vôi, gốm...) hoặc phải vận động gắng sức trong môitrường nắng nóng kéo dài. Các biểu hiện ban đầu luôn có như vã mồ hôi, đau đầu, khó chịu, mặtđỏ, đỏ da toàn thân, cảm giác nghẹt thở, thở nhanh, nông, có khi đau bụng, nôn mửa, sau đó xuấthiện chóng mặt, hoa mắt, mặt tái nhợt, mạch nhanh, ngất lịm, chuột rút, đái ít, sốt cao có khi tới440C, da và niêm mạc khô, trụy mạch. Cá biệt có trường hợp có tụ máu dưới màng cứng vàtrong não. Nặng hơn, nạn nhân sẽ có biểu hiện thương tổn thần kinh như li bì, giãy giụa, mê sảng,hôn mê và có thể Tu vong nếu không được cấp cứu kịp thời.
| Uống đủ nước khi trời nóng, một cách để phòng đột quỵ |
Trước một nạn nhân bị ĐQDNN, việc đầu tiên là phải tìm cách hạ thân nhiệt xuống dần từng bước vàcàng sớm càng tốt bằng các biện pháp như đưa nạn nhân vào chỗ mát, cởi hết quần áo; chườm lạnh bằngnước đá khắp người hoặc phun nước lạnh hay nhúng cả người nạn nhân vào bể nước lạnh. Khi nhiệt độxuống 380C, đưa nạn nhân vào chỗ thoáng mát. Sau đó có thể cho nạn nhân uốngaspirin, hoặc aminazin rồi nhanh chóng đưa đến cơ sở y tế gần nhất để tiếp tục theo dõi điềutrị.
Tại cơ sở y tế, nạn nhân sẽ được hồi sức hô hấp, tuần hoàn, điều chỉnh thăng bằng điện giải,kiềm toan, truyền dịch khoảng 5 lít (đường 5%; NaCl 0,9%), chống suy thận cấp do tiêu cơ vân. Khicần, phải tiến hành lọc máu cho nạn nhân và điều chỉnh rối loạn các tạng khác: suy gan, rối loạnđông máu, chăm sóc, nuôi dưỡng đầy đủ... cho tới khi nạn nhân phục hồi.
Mặc dù nguy hiểm, nhưng ĐQDNN hoàn toàn có thể phòng tránh được bằng các biện pháp đơn giản nhưtránh đi lâu, làm việc kéo dài ngoài trời khi trời nắng to; tránh làm việc lâu khi gần các nguồnnhiệt nóng như lò nung vôi, gốm, lò rèn; mang đủ mũ nón, trang bị bảo hộ lao động cần cho phòngtránh nắng nóng; uống đủ nước, muối khi làm việc trong môi trường nắng nóng; cải thiện môi trườnglàm việc: thông gió, thông khí đảm bảo; không làm việc hoặc có những hoạt động gắng sức khi cơ thểmệt mỏi, ăn uống không đầyđủ.