Chính sách Bảo vệ và phát triển các dân tộc thiểu số rất ít người: Làm sao để phát huy hiệu quả?

Thực trạng chất lượng dân số đáng lo ngại

Theo thống kê của ủy ban dân tộc, 16 dân tộc thiểu số rất ít người (dttsrin) ở việt nam hiện nay có khoảng hơn 74 nghìn người và chỉ chiếm 0,08% dân số toàn quốc và 0,55% so với đồng bào dtts. nhóm dân tộc rất ít người cư trú tại những địa bàn khó khăn thuộc lõi nghèo của cả nước, tập trung ở các xã, thôn bản đặc biệt khó khăn của các tỉnh vùng núi cao, biên giới như điện biên, sơn la, hà giang, kon tum… đây là nhóm dân tộc luôn bị tụt hậu trong việc tiếp cận các nguồn lực, dịch vụ công và cơ hội phát triển quyền con người, tỷ lệ hộ nghèo cao gấp 2–4 lần so với các nhóm dân tộc khác.

Nhiều nghiên cứu cho thấy các chỉ số đáng quan ngại trong bức tranh thực trạng dân số của 16 dttsrin. tuổi thọ trung bình của dtts rất ít người thấp hơn 3,4 năm so với kết quả chung của cả nước. tầm vóc thể lực (chiều cao, cân nặng trung bình) thấp so với các dân tộc khác; tỷ lệ trẻ em dưới 5 tuổi suy dinh dưỡng ở mức cao (29,2%), đặc biệt là suy dinh dưỡng thể thấp còi, nhẹ cân.

Lớp học tiếng dân tộc bố y tại xã tả gia khâu - mường khương. ảnh ban dân tộc lào cai cung cấp.

Tỷ lệ thiếu máu vẫn luôn cao ở vùng núi Phía Bắc và Tây Nguyên với 43% trẻ thiếu máu so với tỷ lệ chung toàn quốc là 27,8%. Tỷ lệ thiếu máu cao ở nhóm trẻ dưới 6 tháng cũng phản ánh dinh dưỡng kém ở bà mẹ trong thời kỳ mang thai và cho con bú. Tình trạng thiếu vitamin A tiền lâm sàng, i ốt, kẽm,… vẫn còn ở mức cao. Tình trạng học sinh DTTSRIN bỏ học cao. Tỷ lệ người DTTSRIN có trình độ đại học, thạc sỹ thấp hơn nhiều so với các DTTS khác.

Đặc biệt, tập quán kết hôn cận huyết thống, tảo hôn của một số DTTSRIN dẫn đến nhiều hệ lụy như đẻ non, thai nhi kém phát triển, suy dinh dưỡng, thể trạng yếu, mắc bệnh, tỷ lệ Tu vong cao, chất lượng giống nòi suy thoái. Phân tích số liệu Tu vong trẻ em DTTS cho thấy, mối quan hệ giữa Tu vong ở trẻ em dưới 5 tuổi với hôn nhân cận huyết đặc biệt đúng ở những dân tộc có tỷ lệ hôn nhân cận huyết rất cao là dân tộc Mảng (44%), La Hủ (53%). Đây là hai dân tộc có tỷ lệ Tu vong ở trẻ dưới 1 tuổi cao nhất, cứ 1000 trẻ sinh ra có đến 45 hoặc 53 trẻ Tu vong trước khi được 1 tuổi. Một số dân tộc có tỷ lệ tảo hôn cao như Ơ Đu (72,73%), Rơ Măm và Brâu (50%)...

Cùng với nghèo đói, tình trạng tảo hôn, hôn nhân cận huyết góp phần đẩy cao tỷ lệ suy dinh dưỡng từ trong bụng mẹ, tăng tỷ lệ bệnh tật, gây suy thoái chất lượng giống nòi, giảm chất lượng nguồn nhân lực. các rủi ro, hậu quả sức khỏe và chất lượng giống nòi chính là hậu quả lớn nhất, đáng cảnh báo nhất của vấn đề chất lượng dân số các dttsrin.

Làm sao để nâng cao chất lượng dân số của đồng bào DTTSRIN?

Ngày 25/10/2017, hội nghị lần thứ 6, ban chấp hành trung ương đảng khóa xii đã ban hành nghị quyết số 21-nq/tw về công tác dân số trong tình hình mới, trong đó nêu rõ quan điểm: "bảo vệ và phát triển dân số các dân tộc có dưới 10 nghìn người, đặc biệt là những dân tộc có rất ít người". có thể thấy từ quan điểm lãnh đạo đảng,việc ưu tiên đầu tư phát triển vùng đồng bào dttsrin là vấn đề rất quan trọng, không chỉ trước mắt mà phải là chiến lược lâu dài.

Ngày 10/4/2020 vừa qua, thủ tướng chính phủ đã ký quyết định số 499/qđ-ttg phê duyệt chương trình "bảo vệ và phát triển các dtts rất ít người giai đoạn 2021 - 2030". đối tượng thực hiện của chương trình là đồng bào dtts rất ít người sinh sống tập trung trên địa bàn 12 tỉnh: cao bằng, hà giang, lào cai, yên bái, tuyên quang, lai châu, điện biên, sơn la, nghệ an, hà tĩnh, quảng bình, kon tum. mục tiêu tổng quát của chương trình là: "hỗ trợ cải thiện tình trạng dân số của các dân tộc thiểu số rất ít người cả về số lượng và chất lượng, nhằm đạt được mức sinh thay thế, giảm mạnh tỷ lệ Tu vong mẹ và trẻ em, tỷ lệ suy dinh dưỡng của trẻ dưới 5 tuổi, góp phần nâng cao chất lượng dân số, đảm bảo sự phát triển đồng đều và bình đẳng giữa các dân tộc".

Bà mã én hằng (đứng giữa), phó trưởng ban dân tộc tỉnh lào cai phát biểu tại lớp học tiếng dân tộc phù lá, xã thanh bình, huyện sa pa, tỉnh lào cai. ảnh: pv

Để đạt được các mục tiêu trên, chương trình đề ra các nhiệm vụ và giải pháp tăng cường công tác truyền thông, giáo dục, nâng cao nhận thức thay đổi hành vi và huy động sự tham gia của toàn xã hội nhằm bảo vệ và phát triển các dân tộc ít người; nâng cao năng lực hệ thống y tế vùng dân tộc về cung cấp dịch vụ kế hoạch hóa gia đình và các dịch vụ nâng cao chất lượng dân số; chăm sóc sức khỏe bà mẹ mang thai và hỗ trợ dinh dưỡng cho trẻ, nâng cao tỷ lệ trẻ em đến lớp ở các nhóm tuổi mẫu giáo đúng độ tuổi; đẩy mạnh công tác xóa mù chữ, đào tạo nghề cho đồng bào dân tộc thiểu số rất ít người.

Đồng thời, nâng cao nhận thức thay đổi hành vi về dân số - kế hoạch hóa gia đình, sức khỏe sinh sản, chăm sóc sức khỏe cộng đồng, chế độ dinh dưỡng đối với bà mẹ mang thai và trẻ em dưới 5 tuổi; nâng cao năng lực mạng lưới cộng tác viên, tư vấn, cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe cho cộng đồng dân tộc thiểu số rất ít người; tổ chức đánh giá chất lượng dân số dân tộc thiểu số rất ít người, tham quan học tập, xây dựng mô hình truyền thông trực tiếp tới người dân.

Bên cạnh đó, hỗ trợ cải thiện dinh dưỡng đối với bà mẹ mang thai, trẻ em dưới 5 tuổi. Trong đó, tổ chức các hoạt động tư vấn dinh dưỡng cho phụ nữ mang thai trước, trong và sau sinh: kiến thức về việc bổ sung viên sắt/folic/đa vi chất phòng chống thiếu máu, thiếu sắt, các khoáng chất trong quá trình theo dõi thai nghén; vệ sinh cá nhân phòng tránh nhiễm khuẩn từ mẹ sang con; Lợi ích cho con bú sữa mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu; Cân bằng dinh dưỡng trong các bữa ăn; Khám, quản lý thai nghén được chăm sóc y tế đối với phụ nữ mang thai, hỗ trợ phụ nữ mang thai được tầm soát ít nhất 4 loại bệnh tật bẩm sinh phổ biến nhất.

Trao đổi với pv báo gia đình và xã hội, bà mã én hằng, phó trưởng ban dân tộc tỉnh lào cai chia sẻ: chưa có một chính sách, chương trình nào riêng biệt và cụ thể dành cho đối tượng các dttsrin như chương trình "bảo vệ và phát triển các dtts rất ít người giai đoạn 2021 – 2030". khi chương trình này được triển khai sẽ mang lại nhiều cơ hội cho đồng bào các dttsrin được tiếp cận các dịch vụ y tế và được chăm sóc sức khỏe nhiều hơn để cải thiện tình trạng dân số cả về số lượng và chất lượng, đồng thời tạo ra sự phát triển vượt bậc nếu đạt được kết quả như chương trình đã đề ra.

Quyết định 499 cũng xác định rất rõ nguồn lực để tổ chức thực hiện các chính sách cho vùng đồng bào dttsrin đó là thuộc nguồn lực của chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kt-xh vùng dtts và miền núi giai đoạn 2021 - 2030 và vốn lồng ghép từ các chương trình, dự án có liên quan khác theo luật ngân sách nhà nước. tới đây sẽ phân định rất rõ nguồn nào của trung ương, nguồn nào của địa phương, vốn vay… từ việc này địa phương sẽ chủ động hơn rất nhiều để tổ chức thực hiện các chính sách trên địa bàn không chỉ trong một năm mà cả trong giai đoạn 5 năm.

Phó trưởng ban dân tộc tỉnh lào cai mã én hằng cũng cho biết, về phía ban dân tộc tỉnh lào cai đang chuẩn bị các điều kiện, cơ sở dữ liệu để sẵn sàng tổ chức thực hiện quyết định 499 trong năm 2021 tới đây. ban dân tộc đang tham mưu với ubnd tỉnh để thành lập ban chỉ đạo tổ chức thực hiện, căn cứ vào hướng dẫn của trung ương dự thảo nhiệm vụ để phân cho các sở ban nghành… để khi trung ương chỉ đạo thì tỉnh lào cai sẽ bắt tay thực hiện ngay.

Đức Duy