- các đập trên dòng chính sông mekong gây ra những tổn thất nghiêm trọng đối với nguồn phù sa, thủy sản, chất lượng nước, đa dạng sinh học của dòng sông. cùng với đó là ảnh hưởng đến sinh kế của hơn 60 triệu người dân trong lưu vực. các quốc gia cần hết sức cân nhắc giữa lợi ích trước mắt của và hậu quả lâu dài rất khó khắc phục sau này.
Người dân các nước thái lan, lào, campuchia và việt nam tỏ ra lo lắng trước tác động của các đập trên dòng mekong tại một diễn đàn do việt nam đăng cai tổ chức
Là người dân sống ở tỉnh Chiang Rai (thuộc miền Đông Bắc của Thái Lan), chịu tác động trực tiếp từ những thay đổi của dòng Mekong, ông Som Kiat Knunsangsa nói thẳng: “Từ khi Trung Quốc tiến hành xây dựng hàng loạt đập thủy trên thượng nguồn sông Mekong, môi trường sống của chúng tôi thay đổi hẳn. Có những thay đổi mà bao đời nay chúng tôi chưa từng nghĩ tới”.
Ông som kiat knunsangsa cho biết, mực nước luôn ở mức thấp là nguyên nhân khiến nhiều loài thực vật tự nhiên không phát triển được, các vườn cây cặp dòng sông không còn trù phú, lượng thủy sản sụt giảm, một số loài chim kiếm ăn từ thảm thực vật dần biến mất. “trước đây, người dân đi dọc theo các bờ sông hái rau cũng bán được hơn 1.000 bath/ngày nhưng giờ còn rất ít. hồi trước, có hơn 1.000 tàu thuyền đánh bắt cá thì giờ còn chưa tới 300 chiếc” - ông som kiat lo lắng. ông chia sẻ thêm rằng, ở vùng đông bắc thái lan, hàng ngàn người khi tham gia biểu tình đã giơ khẩu hiệu “mekong blasting project” (tạm dịch là dự án làm “nổ banh xác” mekong) khi đề cập đến dự án 7 đập kết hợp giao thông lớn trên dòng mekong của trung quốc.
Trong khi đó, cộng đồng campuchia sống dọc theo sông mekong cũng tỏ ra lo lắng khi lào dự kiến xây 9 đập thủy điện, còn campuchia cũng có kế hoạch xây dựng 2 đập trên dòng chính mekong. “bao thế hệ gia đình chúng tôi làm nghề đánh bắt thủy sản trên hồ tonlé sap (biển hồ), nơi có chế độ thủy văn liên kết chặt chẽ với dòng mekong. từ khi các đập được xây dựng, mực nước trên các hồ luôn xuống thấp, những loài cá lâu nay chúng tôi dùng làm mắm bị sụt giảm mạnh, có loài biến mất. trước đây, lượng phù sa còn nhiều, người dân sản xuất lúa tự nhiên nhưng giờ mực nước xuống thấp, phù sa sụt giảm, người dân phải dùng phân hóa học để bổ sung vào đất. năm 2019 này, mực nước mùa lũ đặc biệt xuống thấp, lượng thủy sản sụt giảm rất nhiều so mấy năm trước” – ông long sochet, người dân sống bên hồ tonlé sap (campuchia), chia sẻ.
“bảo vệ lợi ích lâu dài trên dòng mekong” là lời khẩn cầu tha thiết của bà vorn sem, trưởng một ngôi làng ở vùng kratie, nơi campuchia dự kiến xây dựng đập thủy điện. “từ khi trung quốc vận hành các đập đầu nguồn mekong, lượng cá đánh bắt trong vùng giảm còn một nửa, nhiều người đã bỏ làng đi làm việc khác. sau khi lào vận hành đập don sahong, người dân sống ven sông không có rau để hái. hiện nay, mỗi tháng có đến 15 ngày nước sông bị dơ, đục, chất lượng nước rất thấp, không còn sự trong lành của dòng sông tự nhiên. chúng tôi đề nghị trước khi xây dựng thêm các đập thủy điện, chính phủ các nước cần nghiên cứu, khảo sát kỹ, nếu ảnh hưởng đến hệ sinh thái, sinh kế lâu dài của người dân thì phải tôn trọng ý kiến cộng đồng” – bà vorn sem nêu ý kiến.
Là một người sống vùng vú sữa Vĩnh Kim nổi tiếng khắp ĐBSCL, ông Nguyễn Thanh Hải (xã Vĩnh Kim, huyện Châu Thành, Tiền Giang) cảm nhận rất rõ những tác động do biến đổi khí hậu và sụt giảm dòng chảy trên sông Cửu Long (thuộc hạ lưu sông Mekong). “Khoảng 10 năm trước, Tiền Giang có nước ngọt quanh năm, cây trái 4 mùa xanh tươi nhưng mấy năm gần đây, xâm nhập mặn ăn sâu vào đất liền, sạt lở bờ sông nghiêm trọng, cây trái rất khó trồng. Mùa khô 2019 – 2020, nước mặn càng xâm nhập sớm hơn những năm trước. Ở Vĩnh Kim, khoảng 80% cây vú sữa bị ch*t, số còn lại thì giảm năng suất. Ở khu vực Gò Công bị sạt lở bờ biển, không còn cây chắn gió nên tác động đến đất liền” – ông Hải lo lắng.
Bản thân ông Hải và nhiều nông dân vùng ĐBSCL đề nghị Chính phủ Việt Nam và các tổ chức quốc tế cần hỗ trợ vốn, kỹ thuật, kiến thức nuôi trồng thích ứng với biển đổi khí hậu, lựa chọn giống cây phù hợp với vùng thiếu nước ngọt. “Bên cạnh đó, cần hỗ trợ phát triển các nguồn năng lượng sạch, năng lượng tái tạo như điện gió, điện mặt trời để thay thế và giảm phụ thuộc vào thủy điện, vốn là nguyên nhân chính gây thiếu hụt lượng nước, thay đổi dòng chảy, ảnh hưởng đến sinh kế người dân” – ông Hải kiến nghị.
Thông qua nhiều kết quả nghiên cứu độc lập, ông naruepon sukumasavin (ban thư ký ủy ban sông mekong quốc tế) cho biết, các đập trên dòng mekong sẽ tiếp tục làm giảm độ màu mỡ của đất, giảm sản lượng lúa gạo cũng như sản lượng cá. theo kịch bản đến năm 2040, lượng phù sa về đbscl giảm đến 96%. “nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, các dự án sẽ làm gia tăng xói lở bờ sông và lòng sông, đặc biệt ở đbscl của việt nam và dọc theo sông mekong, từ vientiane (lào) đến stung treng (campuchia). các dự án mới sẽ gây ảnh hưởng đến an ninh lương thực và đói nghèo. do vậy, cần nghiêm túc đánh giá tác động lâu dài thay vì chỉ phục vụ lợi ích cục bộ cho các nhà đầu tư” – ông naruepon sukumasavin lưu ý.