Trong những cuộc tranh luận về sự trỗi dậy của Trung Quốc và quá trình tái công nghiệp hóa của nước Mỹ, nhiều người cho rằng Trung Quốc đang đe dọa sự lãnh đạo của Mỹ trong lĩnh vực tự động hóa công nghiệp. Nhưng thực tế không đơn giản là như vậy.
Nhật Bản và châu Âu đã vượt qua Mỹ trong lĩnh vực tiên tiến từ lâu và họ chứ không phải Trung Quốc đang là những nhà cung cấp thiết bị tự động hóa công nghiệp hàng đầu thế giới.
Có nhiều khía cạnh để dẫn đầu trong lĩnh vực tự động hóa công nghiệp, nhưng robot công nghiệp là một chỉ số về cả độ tinh vi và quy mô sản xuất của một quốc gia. Trung Quốc mua rất nhiều robot công nghiệp, nhưng họ chưa phải là nhà sản xuất lớn. Mỹ cũng mua rất nhiều robot công nghiệp, nhưng không nhiều bằng Trung Quốc.
Theo Liên đoàn Robot quốc tế (IFR), thị trường robot công nghiệp Trung Quốc vươn lên lớn nhất thế giới kể từ năm 2013 và đã tăng gấp bốn lần kích thước kể từ đó. Năm 2018, Trung Quốc chiếm 36% tổng số trang thiết bị lắp đặt trên toàn thế giới, tiếp theo là Nhật Bản (13%), Mỹ (10%), Hàn Quốc (9%) và Đức (6%).
Số liệu thống kê robot công nghiệp từ IFR, bao gồm các loại xử lý, hàn, lắp ráp, phân phát, dọn phòng, chế biến và những máy móc khác được công nhận là robot công nghiệp. Chúng không bao gồm các thành phần như bánh răng chính xác, cảm biến, bộ điều khiển hoặc phần mềm.
Tính theo khu vực, việc lắp đặt các dây chuyền robot công nghiệp năm 2018 tại châu Á-Thái Bình Dương 67%; Châu Âu 18%; Châu Mỹ 13%; và những khu vực khác là 2%. Theo ngành công nghiệp, robot đã được sử dụng trong lĩnh vực ô tô chiếm 30%; điện và điện tử 25%; kim loại và máy móc 10%; nhựa và hóa chất 5%; thực phẩm và đồ uống 3%; và không xác định 19%.
IRF không cung cấp số liệu thống kê về các nhà cung cấp robot công nghiệp mà dựa trên các nguồn công nghiệp và kết quả nghiên cứu của Lightux Fanuc, Yaskawa, Kawasaki và các nhà sản xuất Nhật Bản khác chiếm ít nhất 60% cơ sở lắp đặt toàn cầu.
ABB, Kuka và các công ty châu Âu khác đóng góp gần 30%. Xét về giá trị của các lô hàng, Fanuc, Yaskawa, ABB và Kuka có khoảng 70% trở lên thị trường toàn cầu.
Nhưng những thống kê này chưa thực sự đầy đủ. Kuka, một công ty của Đức, đã được Tập đoàn Trung Quốc Mid Midea mua lại vào năm 2016. Người Trung Quốc cũng đã mua hàng tá công ty robot công nghiệp châu Âu và Mỹ khác trong 5 năm qua.
Chiến dịch mua lại được chính phủ Trung Quốc hỗ trợ, hiện đang phải đối mặt với những áp lực ở cả châu Âu và Mỹ, nhằm vào công nghệ tiên tiến. Siasun, nhà sản xuất robot công nghiệp hàng đầu Trung Quốc, liên doanh với Viện Khoa học Trung Quốc đã thu được thành quả ngoài mong đợi nhờ việc tiếp cận những nguồn công nghệ tiên tiến.
Cho đến nay, chiến dịch của chính phủ Trung Quốc đã thành công. Theo một giám đốc điều hành của Siasun được trích dẫn bởi Nikkei Asian Review, “chúng tôi đã thu hẹp khoảng cách với những đối thủ bên ngoài về chất lượng và công nghệ”.
Ngoài việc cung cấp cho các công ty Trung Quốc và đa quốc gia tại Trung Quốc, Siasun hiện xuất khẩu sang hơn 30 quốc gia. Nó có quan hệ với 17 quốc gia tham gia Sáng kiến Vành đai và Con đường Trung Quốc (BRI).
Dữ liệu của IFR chỉ ra rằng máy móc do Trung Quốc sản xuất năm 2018 chiếm gần 10% tổng số robot công nghiệp lắp đặt trên toàn thế giới và 27% cài đặt tại Trung Quốc - tăng từ con số 0 vào năm 2012.
Trong khi Mỹ giãn cách để dần tách rời Trung Quốc, các công ty châu Âu và Nhật Bản đang giúp ngành công nghiệp chế tạo robot Trung Quốc. Vào tháng 9 năm 2019, công ty Liên doanh Thụy Sĩ-Thụy Điển ABB đã bắt đầu xây dựng một nhà máy mới gần Thượng Hải.
Theo thông cáo báo chí khi khởi công dự án, “đây sẽ là nhà máy tiên tiến, tự động và linh hoạt nhất trong ngành công nghiệp robot trên toàn thế giới - một trung tâm nơi robot chế tạo robot. Nhà máy mới cũng sẽ tổ chức một trung tâm nghiên cứu và phát triển tại chỗ, giúp thúc đẩy sự đổi mới trong Trí tuệ nhân tạo”.
ABB tự gọi mình là nhà sản xuất robot số 1 của Trung Quốc, và gọi nhà máy dự kiến sẽ khai trương vào năm tới là “một khoản đầu tư tăng trưởng toàn cầu quan trọng cho công ty trong thị trường robot lớn nhất thế giới”.
Các nhà sản xuất robot công nghiệp Nhật Bản Fanuc, Yaskawa Electric và Kawasaki Heavy Industries cũng đã mở rộng hoạt động tại Trung Quốc trong ba năm qua.
Tuy nhiên, sau tám năm tăng trưởng, việc lắp đặt các dây chuyền robot công nghiệp ở Trung Quốc đã giảm 1% vào năm 2018, trong khi tăng 21% ở Nhật Bản, 22% ở Mỹ và 26% ở Đức. Việc lắp đặt cũng giảm 5% tại Hàn Quốc.
Sự yếu kém trong thị trường điện thoại di động làm giảm nhu cầu ở Trung Quốc và Hàn Quốc, trong khi các nâng cấp dây chuyền liên quan đến ô tô và các nhà máy khác tăng mạnh ở Nhật Bản, Mỹ và Đức.
Tăng trưởng trong việc lắp đặt các dây chuyền robot công nghiệp trên toàn thế giới đã giảm xuống còn 6% trong năm 2018 từ 32% vào năm 2017 và 20% vào năm 2016. Ước tính mới nhất của IFR đối với năm 2019, khi cả hai thị trường điện thoại di động và ô tô đều giảm, tới 10%. Dữ liệu đầy đủ sẽ được công bố vào tháng Chín.
Năm 2020 thì sao? Với đại dịch Covid-19, nó sẽ rất tệ. Có lẽ tồi tệ như năm 2009, khi cú sốc về sự sụp đổ của ngân hàng Lehman dẫn đến sự sụt giảm 47% trong tổng số lắp đặt dâu chuyền robot công nghiệp trên toàn thế giới. Ngay cả khi việc lắp đặt giảm giá tới một nửa số tiền, nó vẫn sẽ là một trở ngại lớn cho ngành công nghiệp robot.
Fanuc, nhà sản xuất robot tiên phong hàng đầu của Nhật Bản, đã báo cáo mức giảm doanh số 19% hàng năm trong ba tháng tính đến tháng 6 và đang giảm tới 17% trong năm tài chính kết thúc vào tháng 3 năm 2021. Điều này xảy ra sau khi giảm 20% tài khóa trước năm.
Khi nhu cầu phục hồi, Mỹ có thể trở thành một đối thủ lớn hơn thông qua Đạo luật biên giới vô tận, “một sáng kiến nhằm củng cố sự lãnh đạo của Hoa Kỳ về đổi mới khoa học và công nghệ”, do Thượng nghị sĩ đảng Cộng hòa Todd Young và Lãnh đạo Dân chủ Thượng viện Chuck Schumer đề xuất.
Ứng cử viên tổng thống của đảng Dân chủ Joe Biden đã đề xuất chương trình "Mua hàng Mỹ" trị giá 700 tỷ USD để hỗ trợ sản xuất và công nghệ Mỹ cũng có thể giúp ích.
Chính sách của chính quyền Trump cho thấy, Trung Quốc và các quốc gia khác không được tiến lên nếu không có sự cho phép của Mỹ không phải là một phản ứng đầy đủ và đáng tin cậy đối với vấn đề cạnh tranh đã tồn tại hàng thập kỷ của Mỹ.