PV: Xin ông cho biết tình hình nợ BHXH của các doanh nghiệp tính đến thời điểm hiện nay? Nguyên nhân nào dẫn đến tình trạng nợ BHXH như vậy?
Ông Mai Đức Thắng: Tính đến hết tháng 3/2019, tổng thu BHXH, BHYT toàn ngành là 79.293 tỷ, đạt 22,1% kế hoạch Chính phủ giao. Dù tiến độ thu là khá khả quan so với cùng kỳ các năm trước nhưng tình hình nợ BHXH lại có chiều hướng gia tăng so với thời điểm cuối năm 2018. Đến hết tháng 3, số nợ BHXH phải tính lãi là 6.436 tỷ, chiếm 2% số phải thu, tăng 1.087 tỷ so với 31/12/2018.
Nguyên nhân của tình trạng nợ đọng, chậm đóng BHXH, BHYT có nhiều, nhưng nguyên nhân đầu tiên và cơ bản nhất là hiểu biết và ý thức chấp hành pháp luật BHXH, BHYT của chủ sử dụng lao động chưa tốt. Thực tế cho thấy, có những trường hợp người sử dụng lao động hiểu rất rõ trách nhiệm và quyền lợi tham gia BHXH, BHYT cho người lao động nhưng vẫn cố tình không đóng BHXH, BHYT hoặc chỉ đóng BHXH, BHYT cho một số người để giảm chi phí, thu lợi nhuận nhiều hơn. Hoặc chấp nhận đóng lãi suất chậm nộp, lạm dụng tiền đóng BHXH, BHYT để quay vòng vốn vì tỷ lệ lãi suất phạt chậm nộp thấp hơn lãi suất ngân hàng...
Ông Mai Đức Thắng.
Bên cạnh đó, nhận thức của chính người lao động về chính sách BHXH, BHYT cũng chưa đầy đủ nên còn có những trường hợp đồng ý với chủ sử dụng lao động trốn đóng, nợ đóng BHXH, BHYT. Trường hợp hiểu biết về chính sách lại vì sức ép việc làm nên không dám đấu tranh với chủ sử dụng lao động để tự bảo vệ quyền lợi của mình...
Thời điểm đầu năm này còn có một lý do khiến tỷ lệ nợ BHXH gia tăng là do các doanh nghiệp gặp khó khăn trong sản xuất kinh doanh nên cũng chậm đóng BHXH, BHYT cho người lao động...
Ông Mai Đức Thắng: Thời gian qua, BHXH Việt Nam đã triển khai nhiều giải pháp tăng cường công tác thu, giảm nợ BHXH, BHYT như: Tăng cường phối hợp với tổ chức công đoàn các cấp đẩy mạnh tuyên truyền chính sách, pháp luật BHXH, BHYT đến người sử dụng lao động và người lao động nhằm thay đổi nhận thức, từ đó thay đổi hành vi của người sử dụng lao động và người lao động.
Triển khai việc giao chỉ tiêu phấn đấu giảm nợ ngay từ đầu năm đối với BHXH từng tỉnh, thành phố; Yêu cầu cán bộ chuyên quản thu bám sát đơn vị để đôn đốc doanh nghiệp đóng kịp thời số phát sinh; Công khai danh tính đơn vị nợ BHXH, BHYT trên phương tiện thông tin đại chúng; Triển khai các cuộc kiểm tra chuyên đề, thanh tra đột xuất đối với các đơn vị nợ đọng; Yêu cầu BHXH tỉnh, TP hàng tháng báo cáo kết quả thu, thu nợ đến cấp ủy, chính quyền địa phương để phối hợp chỉ đạo...
Thời gian tới đây, BHXH Việt Nam sẽ triển khai hệ thống tin nhắn tự động, thông báo tình hình thu - nộp BHXH của doanh nghiệp cũng như cho phép người lao động nhắn tin tra cứu thời gian đóng BHXH, BHYT của bản thân, từ đó giúp người lao động có đủ thông tin về việc đóng - nộp BHXH, BHYT của doanh nghiệp để chủ động hơn trong việc tham gia giám sát doanh nghiệp thực hiện chính sách, pháp luật BHXH, BHYT cũng như đấu tranh bảo vệ quyền lợi chính đáng của mình.
PV: Như ông vừa cho biết, khởi kiện các doanh nghiệp nợ BHXH là một trong những giải pháp được kỳ vọng là sẽ giải quyết được tình trạng nợ BHXH, trên thực tế, kết quả triển khai ra sao, thưa ông?
Ông Mai Đức Thắng: Kể từ khi quy định tổ chức công đoàn khởi kiện doanh nghiệp nợ BHXH đến nay, cơ quan BHXH các cấp trong cả nước đã chuyển 2.862 hồ sơ nợ BHXH của doanh nghiệp sang tổ chức công đoàn. Ngay sau khi chuyển hồ sơ, đã thu được trên 835 tỷ đồng. Đến nay, đã có 128 hồ sơ được thụ lý. Tòa án đã xử 01 doanh nghiệp và thu về số tiền 700 triệu đồng...
Tuy nhiên, việc khởi kiện doanh nghiệp nợ BHXH của tổ chức công đoàn còn gặp khó khăn do các quy định về quy trình, thủ tục khởi kiện giữa các văn bản quy phạm pháp luật chưa thống nhất. Hiện nay, để khởi kiện một vụ án nợ BHXH, phải có giấy ủy quyền của người lao động hoặc giấy ủy quyền của tổ chức công đoàn cơ sở; phải qua thủ tục hòa giải của Chủ tịch UBND cấp huyện. Nhưng trên thực tế, việc tổ chức công đoàn đi lấy hết ý kiến ủy quyền của hàng ngàn người lao động là khó khả thi; Ít có tổ chức công đoàn cơ sở nào đứng ra khởi kiện chủ sử dụng lao động của chính họ. Về phía người lao động cũng không dám ủy quyền để kiện chủ doanh nghiệp của mình khi bản thân cần việc làm. Còn đối với người sử dụng lao động luôn trốn tránh, không hợp tác làm việc với các cơ quan chức năng, không ký nhận biên bản đối chiếu công nợ để làm căn cứ hoàn thiện hồ sơ khởi kiện...