Giun chỉ là loại giun ký sinh gây bệnh đến hơn 100 triệu người trên toàn thế giới.
Bệnh lưu hành ở các nước có khí hậu nóng ẩm và xảy ra do muỗi mang ấu trùng giun chỉ truyền sang người.
Giun chỉ có thể ký sinh ở hệ thống bạch huyết làm tổn thương hệ thống bạch huyết (vì vậy còn được gọi là bệnh giun chỉ bạch huyết), gây phù to ở các chi (nên còn được gọi là bệnh phù voi).
Triệu chứng
Sốt, nhức đầu, phù chân, viêm bộ phận sinh dục.
Chẩn đoán
Hỏi bệnh sử và khám thực thể.
Máu của bệnh nhân có thể được lấy để quan sát dưới kính hiển vi nhằm phát hiện giun chỉ và làm xét nghiệm máu kháng thể.
Điều trị
Thuốc chống ký sinh trùng được chỉ định.
Phẫu thuật có thể được đề nghị nếu bệnh nhân bị phù bạch huyết.
Bệnh giun chỉ do một loại giun có hình dạng giống như sợi chỉ gây ra.
Bệnh lưu hành ở các nước có khí hậu nóng ẩm và xảy ra do muỗi mang ấu trùng giun chỉ truyền sang người.
Giun chỉ có thể ký sinh ở hệ thống bạch huyết làm tổn thương hệ thống bạch huyết (vì vậy còn được gọi là bệnh giun chỉ bạch huyết), gây phù to ở các chi (nên còn được gọi là bệnh phù voi).
Sau khi muỗi đốt người bệnh có ấu trùng giun chỉ, ấu trùng ở trong dạ dày muỗi khoảng 2 - 6 giờ và thoát áo, xuyên qua thành dạ dày muỗi và di chuyển lên vùng ngực muỗi mất khoảng 15 giờ.
Tại vùng cơ ngực muỗi, ấu trùng phát triển nhanh thành ấu trùng giai đoạn II, giai đoạn III và giai đoạn IV đến ký sinh trong tuyến nước bọt của muỗi và xâm nhập vào cơ thể người khi muỗi đốt hút máu.
Thời gian từ khi muỗi truyền bệnh hút máu có ấu trùng giun chỉ giai đoạn I đến khi muỗi có khả năng truyền bệnh cho người khác từ 12-14 ngày.
Tên tác nhân:
Trên thế giới có 3 loài giun chỉ gây bệnh cho người là Wuchereria bancrofti (W.
bancrofti), Brugia malayi (B.
malayi) và Brugia timori (B.timori).
Tại Việt Nam, chỉ phát hiện được 2 loài là W.
bancrofti và B.
malayi.
Hình thái:
Ấu trùng W.
bancrofti thường khu trú ở hệ thống bạch huyết vùng bẹn hoặc nách.
Giun chỉ W.
bancrofti trưởng thành trông giống như sợi chỉ, màu trắng sữa dài từ 25 - 40 mm, chiều ngang khoảng 0,1 mm.
Giun W.
bancrofti cái dài khoảng 60 - 100 mm.
Ấu trùng B.
malayi thường khu trú ở hạch bộ phận sinh dục và vùng thận.
Giun chỉ B.
malayi gần giống như giun chỉ W.
bancrofti.
Giun đực có kích thước khoảng 22,8 x 0,08 mm, giun cái có kích thước khoảng 55 x 0,16 mm.
Giun đực và cái thường cuộn vào nhau làm cản trở bạch huyết.
Khả năng tồn tại trong môi trường bên ngoài:
Ấu trùng giun chỉ và giun chỉ trưởng thành không tồn tại ở môi trường tự nhiên, chỉ tồn tại trong cơ thể người và trong cơ thể muỗi truyền bệnh.
Biện pháp dự phòng:
Tuyên truyền giáo dục phòng chống giun chỉ bạch huyết tập trung vào các nội dung chính sau: Bệnh giun chỉ bạch huyết do muỗi truyền, khi bị ốm phải đến ngay cơ sở y tế để khám và điều trị, phòng chống bệnh giun chỉ bạch huyết bằng ngủ màn, phát quang bụi rậm và khơi thông cống rãnh quanh nhà, mặc quần áo dài buổi tối để tránh muỗi đốt.
Vệ sinh phòng bệnh: Phát động chiến dịch vệ sinh phòng bệnh, ngủ màn thường xuyên để tránh muỗi đốt, xoa kem xua muỗi, phát quang bụi rậm và khơi thông cống rãnh quanh nhà, mặc quần áo dài buổi tối.
Vớt rong, rêu làm thoáng mặt nước ao, hồ.
Biện pháp chống dịch:
Phát hiện bệnh bằng lam máu nhuộm Giemsa hoặc test chẩn đoán nhanh.
Thu dung, cách ly, điều trị bệnh nhân: Bệnh nhân có ấu trùng giun chỉ cần được bảo vệ, tránh muỗi đốt.
Dự phòng cho đối tượng nguy cơ cao: Ngủ màn thường xuyên để tránh muỗi đốt, xoa kem xua muỗi, mặc quần áo dài buổi tối.
Để loại trừ bệnh giun chỉ, điều trị toàn dân vùng có ấu trùng bằng DEC + Albendazole.
Từ 24 tháng - 10 tuổi: 100 mg DEC (1 viên) + 400 mg Albendazole (1 viên).
Từ 11-15 tuổi: 200 mg DEC (2 viên) + 400 mg Albendazole (1 viên).
Trên 15 tuổi: 300 mg DEC (3 viên) + 400mg Albendazole (1 viên).
Xử lý môi trường: Tổ chức chiến dịch vệ sinh môi trường như phát quang bụi rậm, khơi thông cống rãnh quanh nhà, vớt rong, rêu làm thoáng mặt nước ao, hồ.
Thuốc điều trị:
Diethyl Carbamazin (DEC) có biệt dược là Banocide, Hetrazan, Notezine...
dạng viên nén 50 mg, 100 mg, 300 mg.
Albendazole: Dạng viên nén 400 mg.
Khi dùng đơn độc, Albendazole không diệt ấu trùng.
Khi dùng phối hợp với DEC, Albendazole làm tăng hiệu quả diệt ấu trùng ở cả 2 loài W.
bancrofti và B.
malayi.
Điều trị nhiễm ấu trùng giun chỉ nhưng không có biểu hiện lâm sàng cấp tính:
Với W.
bancrofti: DEC 6mg/kg/ngày x 12 ngày.
Tổng liều 72 mg/kg.
Với B.
malayi: DEC 6mg/kg/ngày x 6 ngày.
Tổng liều 36mg/kg.
Điều trị nhắc lại một liều như trên sau 1 tháng nếu kiểm tra vẫn còn ấu trùng giun chỉ trong máu.
Điều trị trường hợp nhiễm ấu trùng giun chỉ có biểu hiện lâm sàng cấp tính:
Trong đợt cấp chỉ điều trị triệu chứng, kháng sinh chống bội nhiễm.
Không sử dụng DEC do có thể gây viêm mạch, hạch bạch huyết.
Sau khi hết đợt cấp tính thì sử dụng DEC liều như trên.
Các trường hợp có phù voi: Chỉ dùng thuốc DEC khi xét nghiệm có ấu trùng giun chỉ trong máu, liều DEC như trên.
Điều trị kháng sinh nếu có bội nhiễm, rửa chi bị phù ngày 2 lần bằng xà phòng tắm, thấm khô bằng khăn mềm sạch, vận động và xoa bóp nhẹ chi bị phù để tăng cường lưu thông máu.
Đêm ngủ nằm gác chân lên cao.
Các trường hợp đái dưỡng chấp: Chỉ dùng thuốc DEC khi xét nghiệm có ấu trùng giun chỉ trong máu, liều như trên.
Chế độ ăn kiêng mỡ và thức ăn giàu protein.
Trường hợp đái dưỡng chấp nhiều và kéo dài cần chuyển điều trị ngoại khoa nếu có thể.
Chống chỉ định thuốc DEC: Mắc các bệnh cấp tính, sốt; phụ nữ có thai hoặc đang cho con bú; trẻ em dưới 24 tháng tuổi; có tiền sử dị ứng với thuốc.
Thận trọng khi điều trị cho người có bệnh hen phế quản, các bệnh mãn tính nhưtim, gan, thận.
Tác dụng phụ của DEC: Xuất hiện trong vòng 3 ngày sau khi uống thuốc có cảm giác mệt mỏi, khó chịu, nhức đầu.
Chán ăn, buồn nôn và nôn.
Mẩn ngứa.
Người đang có ấu trùng giun chỉ có thể gặp sốt, viêm mạch, hạch bạch huyết, thừng tinh, mào tinh hoàn.
Những triệu chứng này thường thoáng qua và không phải xử trí.
Lưu ý: Thông tin về bệnh chỉ mang tính chất tham khảo.