Suy hô hấp là một hội chứng trong đó hệ thống hô hấp mất khả năng cung cấp oxy đáp ứng đủ cho nhu cầu của cơ thể hoặc mất khả năng thải trừ Carbonic dẫn đến giảm oxy máu hoặc tăng Carbonic máu.
Suy hô hấp mạn tính là chức năng của bộ máy hô hấp bị suy giảm một cách từ từ do tổn thương cấu trúc hoặc thực thể của bộ máy hô hấp.
Triệu chứng
Khó thở, khạc ra đờm, da xanh xao, dễ kích động, thở nông, gấp, hay ra mồ hôi.
Chẩn đoán
Hỏi bệnh sử và khám thực thể.
Kiểm tra chức năng hô hấp bằng cách đo khí máu hoặc lưu lượng khí phổi.
Điều trị
Điều trị tuỳ thuộc vào nguyên nhân, có thể bao gồm: sử dụng các loại thuốc, tập đi bộ, tránh làm việc nặng, tránh tiếp xúc với khói bụi.
Suy hô hấp là một hội chứng trong đó hệ thống hô hấp mất khả năng cung cấp oxy đáp ứng đủ cho nhu cầu của cơ thể hoặc mất khả năng thải trừ Carbonic dẫn đến giảm oxy máu hoặc tăng Carbonic máu.
Suy hô hấp mạn tính là chức năng của bộ máy hô hấp bị suy giảm một cách từ từ do tổn thương cấu trúc hoặc thực thể của bộ máy hô hấp.
Người ta phân biệt 3 loại suy hô hấp mạn: nghẽn, hạn chế và phối hợp.
Suy hô hấp mạn do tắc nghẽn
Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD):
Là một tình trạng bệnh lý của viêm phế quản mạn hoặc khí phế thũng có hạn chế lưu lượngkhí.
Sự tắc nghẽn này xảy ra từ từ có khi tăng phản ứng phế quản và có thể không hồi phục hay phục hồi một phần nhỏ mà thôi.Nguyên nhân chính gây bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính là hút thuốc lá, sau đó là hít thuốc lá thụ động, ô nhiễm môi trường, nhiễm trùng đường hô hấp và ô nhiễm nghề nghiệp.
Nghẽn tắc đường dẫn khí:
Do huỷ hoại nhu mô phối là hậu quả của sự giảm Antiprotease trong đó có sự giảm Alpha-1 antitrypsin và/ hoặc gia tăng Protease có tên là Neutrophil elastase là một Enzyme có tác dụng làm vỡ các vách phế nang, gây viêm phế quản, giảm biểu mô có lông và tăng tiết chất nhầy.
Do sự biến đổi của đường dẫn khí: do hiện tượng viêm mạn đó là phù, gia tăng tế bào ly và tế bào tiết chất nhầy, gia tăng số lượng và đường kính các vi mạch của đường dẫn khí, phì đại và quá sản lớp cơ trơn đường dẫn khí.
Sự gia tăng hoạt động của trung tâm hô hấp: để giữ được một mức thông khí phế nang cần thiết.
Sự bất thường ở cơ hô hấp: do sự gia tăng kích thích từ trung tâm hô hấp, thay đổi về mặt hình học của các cơ hô hấp, các yếu tố chuyển hoá bất lợi và tình trạng mệt cơ.
Bất thường giữa thông khí và tưới máu: có shunt mao mạch do tắc nghẽn đường dẫn khí (VA/Q giảm) và khoảng chết phế nang do khí phế thủng (VA/Q tăng).
Hen phế quản: đặc biệt là thế tiến triển kéo dài, nặng, không phục hồi.
Nghẽn đường hô hấp trên: Do u, hẹp do sẹo.
Suy hô hấp mạn hạn chế trong và ngoài phổi
Trong phổi:
Di chứng nặng lan toả 2 bên (xơ phổi).
Các bệnh phổi kẽ lan toả gây xơ: do dị ứng thuốc, chất độc, sau xạ trị, bệnh Sarcoidose.
Cắt bỏ phổi.
Phù phổi kẽ mạn (suy tim).
Trong lồng ngực:
Dày dính màng phổi, tràn dịch màng phổi mạn.
Tim quá lớn.
Từ bụng và thành lồng ngực:
Thoát vị hoành.
Cổ trướng nhiều.
Do cơ và thần kinh:
Các bệnh cơ ảnh hưởng đến cơ hô hấp.
Các thương tổn thần kinh trung ương làm ảnh hưởng đến cơ hô hấp: viêm sừng trước tuỷ sống, xơ cứng cột bên teo cơ, viêm não, tai biến mạch não, bệnh Parkinson...
Thương tổn trung tâm hô hấp, các thụ thể đường dẫn truyền đến trung tâm:
Trung tâm:Suy giáp, phù niêm, nhiễm kiềm chuyển hoá.
Thụ thể: Bệnh thần kinh đái tháo đường.
Đường dẫn đến trung tâm: Viêm tủy cắt ngang, xơ cứng rải rác...
Suy hô hấp mạn phối hợp
Giãn phế quản.
Viêm phổi mạn lan toả do vi trùng thường hay lao.
Cần điều trị sớm những bệnh cơ sở như: Viêm phế quản mạn tính, hen phế quản, giãn phế quản, lao phổi.v.v… Những bệnh này là nguyên nhân dẫn đến suy hô hấp mạn tính.
Chính mức độ trầm trọng của suy hô hấp mạn quyết định sự điều trị này.
Bệnh nguyên dù là rối loạn thông khí do nghẽn hay do hạn chế hoặc do rối loạn khuếch tán phế nang - mao mạch chỉ có vai trò phụ trong điều trị.Độ trầm trọng của suy hô hấp mạn được biểu thịchủ yếu bởi PaO2, SaO2và PaCO2, ngoài ra còn có pH máu, dự trữ kiềm, Hct.
Điều trị suy hô hấp mạn vừa
60 mmHg PaO2 70 mmHg và hay 43 mmHg PaCO2 50 mmHg.
pH máu, Hct bình thường.
SaO2 = 90%
Biện pháp chung:
Ngừng thuốc lá hoàn toàn và vĩnh viễn.
Đưa bệnh nhân ra khỏi môi trường bị ô nhiễm không khí tự nhiên hay nghề nghiệp.
Loại bỏ mọi ổ nhiễm khuẩn đường hô hấp, đường tiêu hoá trên, nhất là ở xoang và răng.
Giảm bệnh béo phì làm giới hạn khả năng thông khí.
Điều trị triệu chứng:
Phòng chống các bội nhiễm phế quản - phổi.
Tiêm vaccin chống cúm và chống một số vi khuẩn dễ gây nhiễm khuẩn.
Điều trị thích hợp mạnh mọi đợt bội nhiễm phế quản - phổi, điều trị bằng kháng sinh thích hợp, mạnh, dung nạp tốt tại phổi như kháng sinh họ Macrolide: Roxithromycine [Roxid], Rulid, 150 mg, 2 viên/ngày chia 2 lần], hay kháng sinh họ Cephalosporine (Cephadroxil [Opedroxyl, Oracefal], 500 mg, 3 viên/ngày, chia 3 lần, trong thời gian trên 8 ngày.
Tiêu đờm:
Chủ yếu bằng vận động liệu pháp: vỗ rung lồng ngực tiếp theo là tập khạc đờm với cố gắng tối đa, tập hô hấp đúng cách, tận dụng sự hợp tác lực cơ hoành và cơ thành bụng.
Thuốc tan nhầy như Acetylcysteine (Acemuc) 200 mg, 3 gói/ngày chia 3 lần.
Thuốc điều hoà nhầy như Ambroxol (Mucosolvan), 30 mg, 3 viên/ngày, chia 3 lần.
Thuốc giãn phế quản:
Là một phương tiện điều trị chính, lâu dài, dù thăm dò chức năng hô hấp có hay không có phát hiện co thắt phế quản.
Theophylline nhanh (viên Theophylline 100mg) hay chậm (viên Theodur, 200 mg hay 300 mg), 10-15 mg/kg/ngày, nếu dùng loại nhanh thì chia 3-4 lần, nếu dùng loại chậm thì 2-3 lần.
Salbutamol nhanh (viên Ventolin, 2 mg hay 4 mg) hay chậm (viên Volmax, 4 mg hay 8 mg), 0,2 - 0,3 mg/kg/ngày, nếu dùng loại nhanh thì chia 3 lần, nếu dùng loại chậm thì chia 2 lần.
Chống chỉ định:
Thuốc an thần, thuốc ngủ vì có thể gây ức chế trung tâm hô hấp.
Một số thuốc không có tác dụng, thậm chí nguy hiểm như Corticoid, thuốc kích thích hô hấp (vì chỉ làm mệt cơ hô hấp, tăng kích thích), chống đông kéo dài.
Điều trị suy hô hấp mạn nặng
PaO2 60 mmHg và hay PaCO2 50 mmHg.
pH máu thấp, Hct tăng.
SaO2 90%.
Các biện pháp điều trị trên được áp dụng triệt để.
Thuốc cải thiện trao đổi khí oxy:
Almitrine bimesilate (Vectarion) 15 mg, 3 viên/ngày, chia 3 lần.
Liệu pháp oxy:
Rất cần thiết, phải duy trì PaO2 trong khoảng 60-80 mmHg, cho oxy với lưu lượng thấp 0,5 - 1,5 lít/phút để tránh ức chế trung tâm hô hấp, thường dùng khoảng 1l/phút.
Thở oxy này phải được thực hiện đúng kỹ thuật: phải đặt xông mũi họng khá sâu, oxy phải qua một bình nước sạch, được đo lưu lượng chính xác, theo dõi kỹ, tốt nhất là bằng khí máu, lúc đầu đo khí máu 2 lần/tuần, sau đó 1 lần/tháng.Thời gian thở mỗi ngày 12-15 giờ/ngày mới bảo đảm được sự bình thường hoá các yếu tố chính như áp lực động mạch phổi, Hct và giảm khó thở gắng sức.
Thở máy:
Chỉ áp dụng khi các biện pháp trên không có hiệu quả
Một số biện pháp điều trị khác ít dùng:
Corticoide: Sử dụng trong hen phế quản nặng, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính
Thuốc trợ tim: Digoxine khi có suy tim, tuy nhiên dễ gây loạn nhịp như vậy có hại hơn là có lợi.
Lợi tiểu: như Furosemide có thể gây nhiễm kiềm, gây ức chế trung tâm hô hấp (nhiễm kiềm là do tăng thải Ion hydro và tái hấp thu Bicarbonat).
Lưu ý: Thông tin về bệnh chỉ mang tính chất tham khảo.