CH¡M SãC Bμ MÑ Vμ TRÎ S¥ SINH TRONG 6 TUÇN §ÇU sau sinh 1. Néi dung ch¨m sãc 1.1. §èi víi bμ mÑ - Sau mçi lÇn ®¹i, tiÓu tiÖn ph¶i röa s¹ch hoÆc lau ©m hé. - Cã thÓ t¾m h»ng ngμy b»ng n−íc Êm. - QuÇn ¸o ph¶i réng r·i, s¹ch sÏ, thÊm må h«i. - ChÕ ®é ¨n ®ñ chÊt ®Ó cã ®ñ s÷a cho con bó. - Cho con bó ®Òu ®Æn. - Sau 1 tuÇn cã thÓ lμm c¸c viÖc nhÑ, tr¸nh lμm viÖc nhiÒu, lao ®éng nÆng g©y sa sinh dôc. - NÕu cã ®iÒu kiÖn nªn lμm c¸c ®éng t¸c thÓ dôc gióp phôc håi c¬ bông, c¬ tÇng sinh m«n, tr¸nh t¸o bãn, gióp ¨n ngon. - Quan hÖ t×nh dôc: nªn tr¸nh trong 6 tuÇn ®Çu v× dÔ g©y nhiÔm khuÈn, sang chÊn. - CÇn ¸p dông c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai sím. - CÇn nh¾c nhë bμ mÑ vμ gia ®×nh ®−a trÎ ®i tiªm chñng theo ®óng lÞch. 1.2. §èi víi trÎ s¬ sinh Ch¨m sãc trÎ trong vßng 6 tuÇn ®Çu sau sinh chñ yÕu ®−îc thùc hiÖn ë nhμ. C¸n bé y tÕ cÇn h−íng dÉn ng−êi mÑ c¸ch ch¨m sãc. Néi dung ch¨m sãc: - C¸ch ch¨m sãc gièng nh− trong phÇn ch¨m sãc trÎ trong tuÇn ®Çu sau ®Î, bao gåm: 86
+ Ch¨m sãc chung h»ng ngμy. + Nu«i con b»ng s÷a mÑ hoμn toμn. + Ch¨m sãc m¾t. + Ch¨m sãc rèn: rèn rông vμo ngμy thø 7-10, liÒn sÑo kho¶ng vμo ngμy thø 45. + VÖ sinh th©n thÓ vμ ch¨m sãc da. + Theo dâi trÎ: mμu da, nhÞp thë, nhÞp tim, th©n nhiÖt, t×nh tr¹ng bó mÑ, rèn vμ vïng quanh rèn. - §¸nh gi¸ t×nh tr¹ng xem trÎ cã ph¸t triÓn b×nh th−êng kh«ng: kiÓm tra c©n nÆng, theo dâi t¨ng c©n, ph¸t hiÖn sím c¸c bÊt th−êng vÒ ®−êng thÝnh gi¸c. - TrÎ cã c¸c t×nh tr¹ng ®Æc biÖt nh− ®Î non, c¸c vÊn ®Ò vÒ nu«i d−ìng, dÞ tËt,... cÇn ph¶i ®−îc ch¨m sãc theo dâi ®Æc biÖt. - Khi trÎ ®−îc 6 tuÇn tuæi: tiªm v¾cxin BH - UV - HG, uèng v¾cxin b¹i liÖt vμ tiªm nh¾c l¹i viªm gan B. 2. C¸c bÊt th−êng vμ c¸ch xö trÝ - §èi víi bμ mÑ: + NÕu thiÕu m¸u: ®iÒu trÞ thiÕu m¸u. + NÕu bÞ nhiÔm khuÈn: dïng kh¸ng sinh theo chØ ®Þnh cña b¸c sÜ ®Ó chèng nhiÔm khuÈn. + NÕu bÞ c−¬ng vó vμ nøt nóm vó: cÇn kiÓm tra vμ ®¸nh gi¸ vÒ c¸c b÷a bó cña trÎ. + NÕu cã bÊt th−êng nμo kh¸c cÇn chuyÓn ngay ®Õn c¬ së y tÕ n¬i gÇn nhÊt ®Ó ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng vμ h−íng xö lý c¸c b−íc tiÕp theo. 87
- §èi víi trÎ s¬ sinh: + NÕu cã bÊt th−êng nμo kh¸c cÇn chuyÓn ngay ®Õn c¬ së y tÕ n¬i gÇn nhÊt ®Ó ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng vμ h−íng xö lý c¸c b−íc tiÕp theo. + NÕu trÎ kh«ng t¨ng c©n: cÇn ®¸nh gi¸ l¹i b÷a bó cña trÎ, khÈu phÇn vμ chÊt l−îng b÷a ¨n cña ng−êi mÑ còng nh− chÕ ®é nghØ ng¬i vμ lμm viÖc cña ng−êi mÑ. 88
C¸c nguy c¬, tai biÕn th−êng gÆp trong qu¸ tr×nh mang thai, chuyÓn d¹ vμ ngay sau sinh 89
90
THAI NGHÐN Cã NGUY C¥ CAO Thai nghÐn cã nguy c¬ cao lμ t×nh tr¹ng thai nghÐn cã kh¶ n¨ng g©y tai biÕn ®èi víi søc kháe vμ tÝnh m¹ng cña bμ mÑ, thai nhi vμ trÎ s¬ sinh trong qu¸ tr×nh mang thai, trong chuyÓn d¹ vμ trong thêi kú ®Çu sau sinh. YÕu tè nguy c¬ cao lμ nh÷ng dÊu hiÖu hoÆc triÖu chøng gîi ý cho biÕt lÇn thai nghÐn hoÆc sinh ®Î nμy cã thÓ x¶y ra tai biÕn cho bμ mÑ vμ thai nhi. ViÖc ph¸t hiÖn sím c¸c yÕu tè nguy c¬ cao gióp tiªn l−îng vμ xö trÝ kÞp thêi nh»m b¶o toμn tÝnh m¹ng cho bμ mÑ vμ thai nhi. 1. Ph©n lo¹i c¸c yÕu tè nguy c¬ cao Cã thÓ ph©n chia c¸c yÕu tè nguy c¬ thμnh 5 nhãm chÝnh sau ®©y: 1.1. Nhãm nguy c¬ cao cã liªn quan tíi c¬ ®Þa cña thai phô - Tuæi cña thai phô: + D−íi 16 tuæi: dÔ bÞ ®Î khã, ®Î non, thai suy dinh d−ìng, tû lÖ tö vong chu sinh cao. + Trªn 35 tuæi: dÔ bÞ ®Î khã, nguy c¬ rèi lo¹n nhiÔm s¾c thÓ, s¬ sinh dÞ d¹ng, tö vong chu sinh cao. - ThÓ tr¹ng cña thai phô: qu¸ bÐo (trªn 70 kg) hoÆc qu¸ gÇy (d−íi 40 kg) còng lμ mét trong nh÷ng yÕu tè nguy c¬ cho thai phô trong cuéc ®Î. 91
- Nh÷ng bÊt th−êng vÒ gi¶i phÉu cña ®−êng sinh dôc nh− tö cung ®«i, tö cung hai sõng, v¸ch ng¨n tö cung... dÔ g©y ®Î non. 1.2. Nhãm nguy c¬ cao cã liªn quan tíi tiÒn sö bÖnh tËt cña thai phô - Cao huyÕt ¸p: nguy c¬ tai biÕn cho thai phô (tiÒn s¶n giËt nÆng, s¶n giËt; rau bong non; xuÊt huyÕt n·o) cã thÓ dÉn ®Õn tö vong. - BÖnh thËn: nguy c¬ cao huyÕt ¸p m¹n dÉn tíi s¶n giËt, tiÒn s¶n giËt, suy thËn... - BÖnh ®¸i th¸o ®−êng (bÖnh tiÓu ®−êng): bÖnh sÏ nÆng lªn trong khi mang thai g©y ra c¸c biÕn chøng: t¨ng huyÕt ¸p, tiÒn s¶n giËt vμ s¶n giËt, s¶y thai vμ thai l−u, nhiÔm trïng tiÕt niÖu, ®Î non, ®a èi, thai to hoÆc thai chËm ph¸t triÓn trong tö cung, héi chøng suy h« hÊp cÊp s¬ sinh, t¨ng tû lÖ tö vong chu sinh, dÞ tËt bÈm sinh, h¹ ®−êng huyÕt s¬ sinh, h¹ canxi m¸u s¬ sinh,... - BÖnh tim: ®Æc biÖt lμ bÖnh tim cã biÕn chøng g©y tö vong cao. - BÖnh néi tiÕt: dÔ g©y biÕn chøng cho thai phô vμ thai nhi. - Rèi lo¹n hÖ miÔn dÞch, bÖnh t¹o keo. - BÖnh ¸c tÝnh: ung th− vó, ung th− cæ tö cung, ung th− buång trøng,... - BÖnh thiÕu m¸u: suy tuû, hång cÇu l−ìi liÒm. - BÖnh nhiÔm khuÈn cÊp hoÆc m¹n tÝnh: lao phæi, th−¬ng hμn,... - BÖnh l©y truyÒn qua ®−êng t×nh dôc: chlamydia trachomatis, herpes sinh dôc, HPV, lËu, giang mai, HIV. 92
- BÖnh do virus: viªm gan virus, rubella. - BÖnh do ký sinh trïng: sèt rÐt c¬n, trichomonas ©m ®¹o. - BÖnh n·o: viªm n·o, ®éng kinh, t©m thÇn,... - NhiÔm khuÈn niÖu - sinh dôc: tô cÇu, coli, proteus. - BÖnh di truyÒn cã tÝnh chÊt gia ®×nh nh−: ch¶y m¸u, tiÓu ®−êng, sinh ®«i, ®a thai. - BÖnh ngo¹i khoa: g·y x−¬ng chËu, bÖnh trÜ, t¹o h×nh bμng quang do chÊn th−¬ng,... 1.3. Nhãm nguy c¬ cao cã liªn quan tíi bÖnh vμ c¸c yÕu tè bÊt th−êng ph¸t sinh trong kú thai nμy Ch¼ng h¹n nh− n«n nÆng trong 3 th¸ng ®Çu, ch¶y m¸u ®−êng sinh dôc, chÊn th−¬ng, nhiÔm khuÈn ®−êng tiÕt niÖu, nhøc ®Çu, hoa m¾t, thai qu¸ ngμy sinh, thai kÐm ph¸t triÓn, c¸c ng«i thai kh«ng thuËn lîi, song thai, ®a thai, ®a èi, thiÕu èi, cao huyÕt ¸p, bÖnh sèt rÐt, cóm nÆng, bÖnh thiÕu m¸u, tiÒn s¶n giËt. 1.4. Nhãm nguy c¬ cao cã liªn quan tíi tiÒn sö s¶n khoa - S¶y thai liªn tiÕp nhiÒu lÇn: th−êng do bÊt th−êng cña hai vî chång, thiÓu n¨ng néi tiÕt, bÊt th−êng ë tö cung. - Thai chÕt l−u: th−êng do c¸c nguyªn nh©n nh−: u x¬ tö cung, bÖnh toμn th©n nh− t¨ng huyÕt ¸p, bÖnh thËn... - TiÒn sö ®Î non, con d−íi 2.500 g g©y nguy c¬ cho s¬ sinh. 93
- Ho¹t ®éng cña néi tiÕt sinh dôc kÐm dÔ g©y s¶y thai, ®Î non... - TiÒn sö ®Î b¨ng huyÕt. - TiÕn hμnh ®iÒu trÞ v« sinh trong thêi gian dμi. - BÊt ®ång nhãm m¸u ABO g©y nguy c¬ cho thai. - TiÒn sö s¶n giËt dÔ dÉn tíi s¶n giËt ë nh÷ng lÇn cã thai sau. - TrÎ dÞ d¹ng bÈm sinh, bÊt th−êng thÓ nhiÔm s¾c th× dÔ bÞ dÞ d¹ng ë c¸c lÇn sau. - TiÒn sö bÞ ®×nh chØ thai nghÐn th× lÇn cã thai nμy còng dÔ bÞ nguy c¬ ®ã. Ch¼ng h¹n nh− tiÒn sö ®×nh chØ thai nghÐn do tiÒn s¶n giËt nÆng th× thai lÇn nμy còng dÔ bÞ nh− vËy. - TiÒn sö phÉu thuËt lÊy thai dÔ cã nguy c¬ phÉu thuËt l¹i hoÆc tiÒn sö ®Î lÊy thai b»ng forceps, gi¸c kÐo... dÔ bÞ can thiÖp l¹i ë lÇn cã thai nμy. - C¸c lÇn ®Î qu¸ gÇn hoÆc qu¸ xa nhau. 1.5. Nhãm nguy c¬ cao cã liªn quan tíi yÕu tè x· héi Liªn quan tíi nhãm nμy, ph¶i kÓ ®Õn c¸c yÕu tè nh− gia c¶nh nghÌo ®ãi, tr×nh ®é v¨n hãa thÊp, ë xa c¬ së y tÕ, giao th«ng vËn t¶i kh«ng thuËn tiÖn,... TÊt c¶ nh÷ng yÕu tè trªn ®Òu lμ nh÷ng nguy c¬ cao cho thai kú cña mét phô n÷. 2. Kh¸m thùc thÓ ®Ó ph¸t hiÖn thai nghÐn cã nguy c¬ cao 2.1. Kh¸m thùc thÓ chung - §o chiÒu cao s¶n phô: nÕu s¶n phô cao d−íi 145 cm th× sÏ khã sinh. 94
- Kh¸m c©n nÆng: sè c©n t¨ng lªn mμ d−íi 20% träng l−îng khi cã thai lμ b×nh th−êng. - §o huyÕt ¸p. - Kh¸m da, niªm m¹c, kh¸m vó, kh¸m tim m¹ch, kh¸m phæi, kh¸m m¾t, kh¸m ngo¹i khoa (vÑo, gï). - Kh¸m bÊt th−êng vÒ khung chËu: d¸ng ®i kh«ng c©n ®èi, lÖch, vÑo, gï, biÕn d¹ng hoÆc ®o c¸c ®−êng kÝnh khung chËu ngoμi nhá h¬n b×nh th−êng th× còng ¶nh h−ëng ®Õn c¸c ®−êng kÝnh cña tiÓu khung. 2.2. Kh¸m chuyªn khoa - Kh¸m khung chËu, tö cung (chiÒu cao tö cung, t− thÕ, u x¬), ©m ®¹o (sa sinh dôc), cæ tö cung (r¸ch, viªm, t− thÕ...), tÇng sinh m«n (ng¾n, dμi, sÑo cò...), phÇn phô (u...). - Viªm nhiÔm ®−êng sinh dôc vμ bÖnh l©y truyÒn qua ®−êng t×nh dôc. 2.3. Ch¨m sãc vμ ®¸nh gi¸ suèt qu¸ tr×nh thai nghÐn 2.3.1. Kh¸m thai ®Þnh kú ViÖc kh¸m thai ®Þnh kú nh»m ph¸t hiÖn c¸c yÕu tè nguy c¬ cao: - Trong suèt thêi kú mang thai, c©n nÆng cña thai phô t¨ng d−íi 6 kg hoÆc d−íi 1 kg/1 th¸ng. - BÒ cao tö cung kh«ng t¨ng hoÆc nhá ®i trong hai lÇn kh¸m thai liªn tiÕp: thai kÐm ph¸t triÓn, thiÕu èi hoÆc thai chÕt l−u. - BÒ cao tö cung qu¸ to so víi tuæi thai: cã thÓ do thai to, ®a èi, song thai hoÆc ®a thai, khèi u vμ thai nghÐn. 95
- Thai qu¸ ngμy sinh. - Thai ®¹p Ýt h¬n hay nhiÒu h¬n b×nh th−êng, thai kh«ng m¸y, kh«ng ®¹p. - Ng«i bÊt th−êng: ng«i m«ng, ng«i ngang,... - Kh¸m khung chËu sê ®−îc chám nh« hoÆc hai gai h«ng nh« nhiÒu. - Ra m¸u ©m ®¹o bÊt th−êng trong nöa ®Çu hoÆc nöa cuèi thai kú. - Ra n−íc ©m ®¹o do rØ èi hay vì èi. - §¸i d¾t, ®¸i buèt, n−íc tiÓu Ýt hoÆc ®ôc. 2.3.2. Nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ®¸nh gi¸ ®Ó duy tr× thai nghÐn - T×nh tr¹ng søc kháe cña mÑ tèt, b¶o ®¶m cho mét qu¸ tr×nh thai nghÐn. - Nh÷ng thay ®æi sinh lý phï hîp, kh«ng ¶nh h−ëng tíi søc kháe ng−êi mÑ vÒ tim, m¹ch, huyÕt ¸p... - ChiÒu cao tö cung phï hîp víi tuæi thai. - Kh«ng cã thai nghÐn bÊt th−êng: chöa trøng, thai ngoμi tö cung... - Thai m¸y ë nöa sau cña thai kú, tim thai nghe ®Òu râ. - NÕu cã nhau tiÒn ®¹o: kh«ng ra m¸u hoÆc ra m¸u Ýt. - TiÒn s¶n giËt: kh«ng nÆng lªn, cã thÓ duy tr× nÕu ®¸p øng víi ®iÒu trÞ. - NÕu cã nhiÔm khuÈn: ®iÒu trÞ tÝch cùc cho thai phô khái tr−íc khi chuyÓn d¹ vμ kh«ng ®Ó l¹i nguy c¬ cho mÑ vμ con. 96
- Dù kiÕn ngμy sinh chÝnh x¸c, tr¸nh thai giμ th¸ng. 2.3.3. Nh÷ng yÕu tè cã thÓ g©y biÕn chøng trong chuyÓn d¹ CÇn biÕt nh÷ng yÕu tè sau ®©y ®Ó tiªn l−îng thai nghÐn cã nguy c¬ cao trong chuyÓn d¹. ChuyÓn d¹ dï ®ñ th¸ng, non hay giμ th¸ng ®Òu cã thÓ cã biÕn chøng x¶y ra, ®Æc biÖt khi: - BÖnh cña mÑ t¨ng lªn trong khi sinh: t¨ng huyÕt ¸p, h«n mª gan, phï phæi cÊp, suy tim cÊp, viªm néi t©m m¹c b¸n cÊp, hen phÕ qu¶n, lao phæi. - §a èi, thiÕu èi, èi vì non, vì sím, nhiÔm khuÈn èi... - Ng«i thai bÊt th−êng: ng«i tr¸n, ng«i vai... - Rèi lo¹n c¬n co tö cung: c−êng tÝnh, kh«ng ®Òu... - BÊt th−êng vÒ d©y rèn: ng¾n, quÊn cæ, sa d©y rèn... - MÑ rÆn yÕu, rÆn kh«ng sæ g©y suy thai, ng¹t thai, mÑ mÖt cã thÓ bÞ cho¸ng. - Cæ tö cung kh«ng tiÕn triÓn. - ChØ ®Þnh s¶n khoa kh«ng ®óng vÒ forceps, vÒ sö dông oxytocin cã thÓ g©y vì tö cung, chÕt thai. - §ê tö cung g©y b¨ng huyÕt, sãt rau g©y ch¶y m¸u vμ nhiÔm khuÈn, chÊn th−¬ng ®−êng sinh dôc g©y ch¶y m¸u. - TrÎ s¬ sinh bÞ tho¸t vÞ c¬ hoμnh (bÈm sinh), ng¹t, xÑp phæi, ch¶y m¸u phæi, non th¸ng nhÑ c©n (< 2500 g), suy h« hÊp, nhiÔm khuÈn, xuÊt huyÕt n·o. 97
3. C¸c xÐt nghiÖm th¨m dß cËn l©m sμng 3.1. XÐt nghiÖm th−êng quy: - XÐt nghiÖm m¸u: nhãm m¸u, c«ng thøc m¸u, m¸u ch¶y, m¸u ®«ng, sinh sîi huyÕt ®−êng m¸u, giang mai, HbsAg,... - XÐt nghiÖm n−íc tiÓu: protein, ®−êng, trô niÖu, cÆn,... 3.2. Tõ c¸c dÊu hiÖu l©m sμng sÏ cã quyÕt ®Þnh xÐt nghiÖm cËn l©m sμng ®Ó ®¸nh gi¸ nguy c¬: - Siªu ©m: thai sèng, chÕt, dÞ d¹ng, sè l−îng thai, l−îng n−íc èi... - ThÓ nhiÔm s¾c: cho phô n÷ trªn 35 tuæi, tiÒn sö ®Î con bÞ bÖnh Down hoÆc rèi lo¹n thÓ nhiÔm s¾c kh¸c. - Theo dâi nhÞp tim thai (èng nghe tim thai, monitor s¶n khoa). - Test g©y c¬n co tö cung ®Ó x¸c ®Þnh tim thai b×nh th−êng hay bÊt th−êng. - §¸nh gi¸ chØ sè Bishop ®Ó chän c¸ch sinh cho phï hîp. - Theo dâi nh÷ng ho¹t ®éng sinh häc cña thai qua siªu ©m (thai thë, cö ®éng...) - ChÈn ®o¸n X quang: Ýt dïng. 4. §¸nh gi¸ thai trong chuyÓn d¹ CÇn ®¸nh gi¸ nguy c¬ thai nhi trong chuyÓn d¹ dùa vμo c¸c ®iÓm sau: - TÇn sè tim thai. 98
- NhÞp tim thai. - Tim thai vμ c¬n co tö cung (DIP I, DIP II, DIP biÕn ®æi...). - Ph©n su, èi. - §¸nh gi¸ nguy c¬ cho mÑ trong chuyÓn d¹: C¸c nguy c¬ trong qu¸ tr×nh mang thai nh−: tiÒn s¶n giËt, hen phÕ qu¶n, t¨ng huyÕt ¸p, bÖnh tim... sÏ nÆng lªn trong chuyÓn d¹ thμnh s¶n giËt, suy tim, phï phæi cÊp... 5. Ch¨m sãc thai nghÐn cã nguy c¬ VÒ nguyªn t¾c, c¸n bé y tÕ tuyÕn x· khi ph¸t hiÖn thai nghÐn cã nguy c¬ cao th× ph¶i chuyÓn thai phô lªn tuyÕn huyÖn. TuyÕn huyÖn tïy tõng tr−êng hîp vμ tïy theo kh¶ n¨ng chuyªn m«n vμ trang thiÕt bÞ cña m×nh mμ quyÕt ®Þnh gi÷ thai phô ë l¹i tuyÕn cña m×nh ®Ó ®iÒu trÞ hoÆc göi lªn tuyÕn tØnh. CÇn t«n träng nguyªn t¾c sau: - Kh«ng ®Ó x¶y ra tai biÕn råi míi ®×nh chØ thai nghÐn. - §×nh chØ thai nghÐn ®Ó cøu mÑ khi cÇn thiÕt. - TÝch cùc ®iÒu trÞ thai suy vμ trÎ s¬ sinh bÞ ng¹t. 5.1. BiÖn ph¸p chung - Qu¶n lý thai nghÐn ®Ó sím x¸c ®Þnh c¸c yÕu tè nguy c¬. - Lo¹i bá thai nghÐn kh«ng mong muèn b»ng biÖn ph¸p s¶n khoa thÝch hîp. - Thùc hiÖn ch¨m sãc vμ ®¸nh gi¸ møc ®é thai nghÐn nguy c¬ víi ph−¬ng ch©m cøu mÑ lμ chÝnh, cè g¾ng b¶o tån thai. 99
5.2. BiÖn ph¸p riªng - §iÒu trÞ néi khoa c¸c bÖnh néi khoa cña s¶n phô: tim, phæi... - §iÒu trÞ ngo¹i khoa: c¾t bá u x¬, kh©u vßng cæ tö cung... - Cai nghiÖn thuèc l¸, ma tóy... - NghØ ng¬i t¹i gi−êng, chÕ ®é ¨n uèng tèt. - Thuèc gi¶m co, corticoid gióp cho ph«i thai tr−ëng thμnh. - Theo dâi chÆt chÏ t×nh tr¹ng bÖnh tËt vμ thai nghÐn cña bμ mÑ ®Ó quyÕt ®Þnh duy tr× hoÆc ®×nh chØ thai nghÐn ®Ó cøu mÑ. 100
CH¶Y M¸U TRONG NöA §ÇU CñA THêI Kú THAI NGHÐN Nöa ®Çu cña thêi kú thai nghÐn ®−îc tÝnh lμ 21 tuÇn ®Çu cña kú mang thai. Trong thêi kú ®Çu cña thai nghÐn cã 3 nguyªn nh©n g©y ch¶y m¸u: däa s¶y thai - s¶y thai, chöa ngoμi tö cung, chöa trøng. Trong nöa ®Çu cña thêi kú thai nghÐn, ch¶y m¸u lμ dÊu hiÖu nguy c¬ cao cã thÓ dÉn ®Õn c¸c tai biÕn nghiªm träng vμ cã thÓ g©y tö vong cho bμ mÑ. V× vËy, hÇu hÕt c¸c tr−êng hîp ch¶y m¸u ph¶i ®−îc ph¸t hiÖn sím vμ chuyÓn tuyÕn kÞp thêi. 1. Däa s¶y thai - s¶y thai S¶y thai lμ tr−êng hîp thai vμ rau bÞ tèng ra khái buång tö cung tr−íc 22 tuÇn (kÓ tõ ngμy ®Çu cña kú kinh cuèi). S¶y thai bao gåm: däa s¶y thai, ®ang s¶y thai, s¶y thai hoμn toμn, s¶y thai kh«ng hoμn toμn, s¶y thai nhiÔm khuÈn, s¶y thai ®· chÕt. 1.1. Däa s¶y thai - TriÖu chøng: + ChËm kinh vμ nghÐn. + Ra m¸u ©m ®¹o ®á t−¬i. + Tøc bông d−íi hoÆc ®au ©m Ø vïng h¹ vÞ. + Cæ tö cung cßn dμi, ®ãng kÝn. + KÝch th−íc th©n tö cung to t−¬ng øng víi tuæi thai. 101
+ XÐt nghiÖm hCG b»ng que thö nhanh cho kÕt qu¶ d−¬ng tÝnh. + Siªu ©m thÊy h×nh ¶nh tói èi hoÆc cã thai, ©m vang thai vμ tim thai ë trong buång tö cung. - Xö trÝ ®èi víi tuyÕn x·: + N»m nghØ, ¨n nhÑ, chèng t¸o bãn. + T− vÊn cho ng−êi bÖnh vμ gia ®×nh nh÷ng tiÕn triÓn cã thÓ x¶y ra. + NÕu sau khi nghØ ng¬i, c¸c triÖu chøng kh«ng ®ì ph¶i chuyÓn lªn tuyÕn trªn. + NÕu ®au bông vμ ra m¸u t¨ng ph¶i chuyÓn lªn tuyÕn trªn ngay, kh«ng ®−îc gi÷ ë c¬ së, tr−íc khi chuyÓn cÇn cho uèng thuèc gi¶m co bãp tö cung: spasmaverine 40 mg uèng 2 viªn x 2 lÇn/ngμy. 1.2. §ang s¶y thai - TriÖu chøng: + §au bông nhiÒu tõng c¬n vïng h¹ vÞ. + M¸u ra ngμy cμng nhiÒu, cã khi cho¸ng. + Kh¸m ©m ®¹o: cæ tö cung ®· xãa, më, cã thÓ thÊy nhau, thai hoÆc cæ tö cung h×nh con quay v× lç trong vμ phÇn trªn cæ tö cung ®· gi·n réng ph×nh to do khèi thai ®· xuèng ®o¹n d−íi. - Xö trÝ ®èi víi tuyÕn x·: + NÕu rau vμ thai ®· thËp thß ë cæ tö cung th× dïng 2 ngãn tay hoÆc kÑp h×nh tim lÊy thai ra råi chuyÓn tuyÕn trªn. Tiªm b¾p mét èng oxytocin 5 mg tr−íc khi chuyÓn vμ tiªm b¾p mét èng ergometrin 0,2 mg nÕu b¨ng huyÕt nÆng. + NÕu cã hiÖn t−îng cho¸ng cÇn truyÒn dÞch trong khi chuyÓn tuyÕn hoÆc chê tuyÕn trªn xuèng xö trÝ. 102
1.3. S¶y thai hoμn toμn - TriÖu chøng: + Th−êng gÆp khi s¶y thai trong 6 tuÇn ®Çu. + Sau khi ®au bông, ra m¸u, thai ra c¶ bäc sau ®ã m¸u ra Ýt dÇn. + Kh¸m cæ tö cung ®ãng, tö cung nhá h¬n tuæi thai. - Xö trÝ ®èi víi tuyÕn x·: + Cho uèng kh¸ng sinh (nÕu cã nguy c¬ nhiÔm khuÈn). + T− vÊn cho ng−êi bÖnh vÒ nghØ ng¬i, ¨n uèng, theo dâi. + NÕu ng−êi bÖnh ®Õn kh¸m l¹i v× nh÷ng triÖu chøng bÊt th−êng nh−: ®au bông, ra m¸u, sèt th× chuyÓn tuyÕn trªn. 1.4. S¶y thai kh«ng hoμn toμn (sãt nhau) - TriÖu chøng: + Sau khi thai s¶y, ra m¸u kÐo dμi. + Cßn ®au bông. + Cæ tö cung më vμ tö cung cßn to. - Xö trÝ ®èi víi tuyÕn x·: t− vÊn, cho kh¸ng sinh vμ chuyÓn lªn tuyÕn trªn. 1.5. S¶y thai nhiÔm khuÈn - TriÖu chøng: + Sèt, mÖt mái, khã chÞu, tim ®Ëp m¹nh. + Cæ tö cung më. + Tö cung mÒm, Ên ®au. + Ra m¸u kÐo dμi vμ h«i, cã khi cã mñ. 103
- Xö trÝ ®èi víi tuyÕn x·: t− vÊn, cho kh¸ng sinh gentamycin 80 mg x 1 èng (tiªm b¾p) hoÆc amoxicillin 500 mg x 2 viªn (uèng) vμ chuyÓn tuyÕn trªn ngay. 1.6. S¶y thai ®· chÕt S¶y thai ®· chÕt lμ t×nh tr¹ng thai chÕt ë tuÇn thai d−íi 22 tuÇn th−êng l−u l¹i trong tö cung. Trong nh÷ng th¸ng ®Çu c¸c triÖu chøng gièng nh− tr−êng hîp s¶y thai. - TriÖu chøng: + Cã triÖu chøng cã thai sau ®ã ra m¸u ©m ®¹o, hÕt nghÐn, vó cã thÓ tiÕt s÷a non, kh«ng thÊy thai m¸y, tim thai kh«ng cã. + Cæ tö cung ®ãng kÝn, cã m¸u ®en, tö cung nhá h¬n tuæi thai. + XÐt nghiÖm hCG cho kÕt qu¶ ©m tÝnh (nÕu thai ®· chÕt l©u), siªu ©m tói èi mÐo mã, kh«ng cã tim thai (thùc hiÖn khi chuyÓn tõ tuyÕn x· lªn tuyÕn huyÖn). - Xö trÝ ®èi víi tuyÕn x·: cÇn t− vÊn vμ chuyÓn tuyÕn trªn v× nÕu xö trÝ t¹i tuyÕn x· cã thÓ g©y ch¶y m¸u vμ nhiÔm khuÈn nÆng. 2. Chöa ngoμi tö cung (thai ngoμi tö cung) Chöa ngoμi tö cung lμ tr−êng hîp trøng sau khi ®· thô tinh kh«ng lμm tæ vμ ph¸t triÓn trong buång tö cung mμ ph¸t triÓn ë bªn ngoμi buång tö cung. - TriÖu chøng: + ChËm kinh hoÆc rèi lo¹n kinh nguyÖt, cã thÓ cã triÖu chøng nghÐn. 104
+ §au ©m Ø ë vïng bông d−íi vμ ®au vÒ bªn vßi tö cung cã trøng lμm tæ, thØnh tho¶ng cã c¬n ®au nhãi. + Rong huyÕt: m¸u ra Ýt mét kÐo dμi ë ©m ®¹o víi ®Æc ®iÓm m¸u ®en, lîn cîn (nh− b· cμ phª) vμ r¶ rÝch ra trong nhiÒu ngμy. + Th©n tö cung h¬i to h¬n b×nh th−êng, c¹nh tö cung cã khèi nÒ, ranh giíi kh«ng râ, Ên ®au, cæ tö cung ®ãng kÝn. Khi ch¹m ngãn tay vμo cæ tö cung th× ®au t¨ng lªn. + XÐt nghiÖm hCG cho kÕt qu¶ d−¬ng tÝnh. NÕu lμm siªu ©m sÏ kh«ng thÊy h×nh ¶nh tói èi hoÆc c¸c ©m vang thai trong buång tö cung mμ l¹i thÊy nh÷ng ©m vang bÊt th−êng ë mét bªn vßi tö cung. + NÕu thai ngoμi tö cung ®· vì: ng−êi bÖnh cã c¬n ®au d÷ déi, ®ét ngét, cã cho¸ng do mÊt m¸u, bông tr−íng nhÑ, cã ph¶n øng thμnh bông vμ c¶m øng phóc m¹c, gâ ®ôc vïng thÊp. Cæ tö cung ®ãng cã Ýt m¸u theo tay, c¸c tói cïng ®Çy, ®Æc biÖt tói cïng sau phång vμ Ên ngãn tay vμo ng−êi bÖnh rÊt ®au, tö cung di ®éng nh− b¬i trong n−íc. - Xö trÝ ®èi víi tuyÕn x·: + Khi nghi ngê thai ngoμi tö cung ph¶i t− vÊn vμ göi ngay lªn tuyÕn trªn. + ThÓ ngËp m¸u æ bông ph¶i håi søc chèng cho¸ng vμ chuyÓn ®i b»ng ph−¬ng tiÖn nhanh nhÊt ®Õn n¬i cã kh¶ n¨ng phÉu thuËt gÇn nhÊt, hoÆc mêi kÝp phÉu thuËt vμ håi søc tuyÕn trªn 105