Bệnh viện Da liễu Hà Nội từng tiếp nhận một bé gái 16 tháng tuổi đến khám với nhiều mảng hồng ban, mụn nước, những nốt đóng mày và tróc vảy trên mặt, thân người, cánh tay, chân và tập trung nhiều ở những nếp gấp. Đặc biệt, bé gái này như bị béo phì, mặt tròn như mặt trăng và rậm lông. Sau khi kiểm tra, bệnh viện xác định, bé bị hội chứng cushing gây ức chế tuyến thượng thận. Đây là tác dụng phụ do sử dụng thuốc có chứa corticoid với hàm lượng mạnh và dài ngày. Người nhà bệnh nhi xác nhận, lúc bé mới được 4 tháng tuổi thì xuất hiện những đốm đỏ ở hai bên má, sau đó lan rộng xuống bụng, tay chân. Gia đình đưa bé đến phòng khám nhi và được điều trị bằng kháng sinh, kháng histamin, chất dưỡng ẩm, corticoid toàn thân và thoa trong khoảng 4 tháng.
Hội chứng cushing là tình trạng ức chế tuyến thượng thận làm sản xuất ra quá nhiều nội tiết tố cortisol khiến cơ thể bị nam tính hóa. Hội chứng này còn làm da người bệnh ngày càng mỏng dần và dễ bị bầm tím. Các vết đứt tay, chảy máu hoặc vết côn trùng cắn thì rất lâu lành kèm theo tình trạng mệt mỏi và yếu liệt cơ. Ở phụ nữ lớn tuổi, cushing sẽ gây rối loạn hoặc mất kinh đồng thời bị suy sụp và trầm cảm. Ngoài ra, nó còn dẫn đến cao huyết áp, loãng xương, tăng đường huyết… Thời gian người bệnh dùng các thuốc có chứa corticoid càng dài trước đó thì thời gian bình phục sẽ càng lâu.
Đa công dụng - lắm nguy cơ
Cushing chỉ là một trong số rất hiều tác dụng phụ mà corticoid có thể gây ra. Các nghiên cứu còn cho thấy, corticoid có thể làm chậm quá trình phát triển của bào thai trong tử cung nếu thai phụ dùng nó trong ba tháng đầu tiên của thai kì.
Đặc biệt, nếu dùng các thuốc này với liều cao thì trong một số ít trường hợp, có thể xảy ra chứng suy thượng thận ở trẻ mới sinh.
Thêm vào đó, chị em cũng phải thận trọng khi dùng các loại kem trị mụn chứa corticoid bởi một số loại nếu dùng dài ngày sẽ làm mụn nổi nhiều hơn khi ngưng thuốc hoặc gây nám da mặt. Hay như người bị bệnh lao không nên dùng vì thuốc làm giảm sức đề kháng của cơ thể rất dễ gây nhiễm trùng, càng khiến bệnh nặng thêm…
Sự lạm dụng Corticoid bắt đầu từ chính khả năng chữa được nhiều bệnh của nó. Loại thuốc này có mặt trong phác đồ điều trị của rất nhiều nhóm bệnh như viêm nhiễm (viêm khớp do thấp khớp, thoái hóa khớp, viêm các khớp ngoại vi, bệnh do chấn thương khớp, trị sẹo lồi, sẹo phì đại, viêm phần trước mắt, viêm mũi…) dị ứng (dị ứng da, dị ứng đường hô hấp, hen suyễn nặng), ngoài da (bệnh da pemphigut, vảy nến) hay như bệnh giảm tiểu cầu thứ phát vô căn của người lớn, bệnh thiếu máu tán huyết do tự miễn...
Nhiều công dụng, lại được điều chế dưới các dạng như mỡ, gel, kem, dung dịch, xịt... và cách sử dụng đa dạng (từ uống, tiêm bắp, tiêm gân đến tiêm vào trong khớp, vùng ngoại vi của khớp hoặc tiêm vào các mô mềm, bao gân…) nên corticoid được nhiều người tin dùng như một phương thuốc chữa bách bệnh. Và, cũng từ đó, những tác dụng phụ nguy hiểm của nó cũng bắt đầu kéo đến.
Phát huy tác dụng
Nhóm thuốc Corticoid mang cấu trúc hóa học steroid, có nhiều tên gọi khác nhau như: Hydrocortison, Prednison, Betamethason, Dexamethason, Prednisolon... và tồn tại ở nhiều dạng. Khi điều trị các bệnh ngoài da, đối với mỗi vùng da, cần sử dụng một dạng thuốc thích hợp:
- Dạng mỡ: là dạng có hoạt tính mạnh nhất, có tác dụng tốt nhất đối với những tổn thương mạn tính. Tránh bôi lên tổn thương da cấp tính có mụn nước, chảy nước, vùng da nhiều nếp gấp hoặc bẹn, bìu.
- Dạng gel, xịt: Thích hợp cho vùng có lông tóc và những tổn thương ở niêm mạc.
- Dạng kem, dung dịch: Tốt nhất cho vùng nếp gấp.
Dù là dùng cho trường hợp nào, để tránh những tác dụng phụ nguy hiểm, bạn đều nên tuân thủ theo các nguyên tắc sau đây:
- Nhờ sự tư vấn của bác sĩ để chọn loại corticoid thích hợp cho bệnh của mình.
- Tùy tình trạng bệnh mà dùng thuốc với liều lượng và thời gian thích hợp. Nếu bắt buộc dùng cho trẻ em thì liều dùng phải được kiểm soát chặt chẽ theo tỷ lệ phù hợp với tuổi hoặc cân nặng. Ðặc biệt thận trọng với phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú.
- Trong khi dùng thuốc, bệnh nhân cần theo dõi sát để đề phòng các biến chứng liên quan đến huyết áp, cân nặng, phân, lipid trong máu. Khẩu phần ăn của bệnh nhân cần giảm muối, đường và tăng lượng đạm.
- Việc ngưng dùng corticoid cũng không hề đơn giản bởi nó liên quan đến việc phục hồi chức năng nang thượng thận. Thông thường, các bác sĩ sẽ chỉ định giảm liều mỗi ngày hoặc dùng một ngày, ngưng một ngày; hoặc chỉ dùng thuốc ban ngày để nang thượng thận làm việc đều đặn trở lại.
Minh Hồng
Theo chuyên đề Sức Khỏe Gia Đình - NXB Y học
Chủ đề liên quan: