Cholesterol trong máu cao - yếu tố gây ra các bệnh nguy hiểm gây tử vong hàng đầu

1. Cholesterol cao là gì?

Cholesterol là một chất béo, dạng sáp, màu vàng nhạt được tìm thấy trong máu và màng tế bào của các mô trong cơ thể. Cơ thể con người cần cholesterol để xây dựng các tế bào khỏe mạnh, nhưng lượng cholesterol cao có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim.

Với cholesterol cao, cơ thể có thể phát triển các chất béo tích tụ trong mạch máu. Cuối cùng, những chất béo lắng đọng này phát triển, khiến máu khó lưu thông qua các động mạch. Đôi khi, những chất lắng đọng đó có thể bị vỡ đột ngột và tạo thành cục máu đông gây đau tim hoặc đột quỵ.

2. Chỉ số cholesterol cao là bao nhiêu?

Cholesterol để được vận chuyển qua máu cần phải gắn với protein. Sự kết hợp giữa protein và cholesterol này được gọi là lipoprotein. Có nhiều loại cholesterol khác nhau, dựa trên những gì lipoprotein mang theo. Về nguyên tắc, chỉ số cholesterol sẽ thể hiện nồng độ của các hợp chất gồm:

- Cholesterol lipoprotein tỷ trọng thấp hay cholesterol “xấu” (LDL): loại lipoprotein vận chuyển các phần tử cholesterol đi khắp cơ thể của bạn. Cholesterol LDL tích tụ trong thành động mạch, khiến động mạch trở nên cứng và hẹp hơn.

- Cholesterol lipoprotein tỷ trọng cao hay cholesterol “tốt” (HDL): thu nạp cholesterol dư thừa và đưa nó trở lại gan.

- Triglyceride (chất béo trung tính chuyển hóa từ thực phẩm bạn tiêu thụ, chẳng hạn như rượu, bia, đường dư thừa… Chúng thường được lưu trữ ở các tế bào mỡ trong cơ thể).

- Cholesterol toàn phần (tổng hợp các loại trên).

Nếu bạn có kết quả 4 chỉ số mỡ máu như sau thì được xác định mắc cholesterol cao:

- Cholesterol toàn phần > 5,2 mmol/L

- LDL cholesterol > 3,3 mmol/L

- HDL cholesterol < 1,3 mmol/L

- Tryglicerid > 2,2 mmol/L

3. Những dấu hiệu và triệu chứng cholesterol cao là gì?

Những người bị cholesterol cao thường không có bất kì triệu chứng nào. Xét nghiệm máu là cách duy nhất để phát hiện xem có mắc bệnh hay không.

Theo Viện Tim, Phổi và Máu Quốc gia Hoa Kỳ (NHLBI), việc kiểm tra cholesterol đầu tiên trong đời nên được thực hiện trong độ tuổi từ 9 - 11, và sau đó được lặp lại 5 năm một lần.

NHLBI cũng khuyến cáo nam giới từ 45 đến 65 tuổi và phụ nữ từ 55 đến 65 tuổi nên kiểm tra chỉ số cholesterol từ một đến hai năm một lần. Những người trên 65 tuổi nên kiểm tra cholesterol hàng năm.

4. Nguyên nhân dẫn đến cholesterol cao là gì?

Các nguyên nhân gây cholesterol trong máu cao gồm:

- Các yếu tố bạn có thể kiểm soát: chẳng hạn như lười vận động, béo phì và chế độ ăn uống không lành mạnh góp phần vào mức cholesterol và chất béo trung tính có hại.

- Các yếu tố nằm ngoài tầm kiểm soát như cấu tạo gen khiến cơ thể bạn khó loại bỏ cholesterol LDL khỏi máu hoặc phân hủy nó trong gan. Hoặc do yếu tố di truyền, nếu có người thân trong gia đình mắc cholesterol cao thì bạn cũng có nguy cơ cao mắc tình trạng này. Nguyên nhân là do gen điều khiển cơ thể xử lý cholesterol và chất béo được truyền từ bố mẹ sang con. Phụ nữ sau mãn kinh cũng dễ bị cholesterol trong máu cao.

Bên cạnh đó, có một số tình trạng y tế có thể gây ra mức cholesterol không tốt cho sức khỏe bao gồm:

- Bệnh thận mãn tính

- Bệnh tiểu đường

- HIV / AIDS

- Suy giáp

- Lupus

Mức độ cholesterol cũng có thể trở nên tệ hơn do một số loại thuốc bạn có thể đang dùng cho các vấn đề sức khỏe khác, chẳng hạn như: mụn, bệnh ung thư, huyết áp cao, HIV / AIDS, nhịp tim bất thường, hoặc sau khi cấy ghép nội tạng.

5. Những yếu tố làm tăng nguy cơ mắc tình trạng cholesterol trong máu cao

Các yếu tố có thể làm tăng nguy cơ mức cholesterol không lành mạnh bao gồm:

- Chế độ ăn uống không lành mạnh: Ăn quá nhiều chất béo bão hòa hoặc chất béo chuyển hóa có thể dẫn đến mức cholesterol không tốt cho sức khỏe. Chất béo bão hòa được tìm thấy trong thịt mỡ và các sản phẩm từ sữa đầy đủ chất béo. Chất béo chuyển hóa thường có trong đồ ăn nhẹ đóng gói.

- Béo phì: Có chỉ số khối cơ thể (BMI) từ 30 trở lên khiến bạn có nguy cơ bị cholesterol cao.

- Thiếu vận động: Tập thể dục giúp tăng HDL, loại cholesterol "tốt" trong cơ thể.

- Hút thuốc lá: Hút thuốc lá có thể làm giảm mức HDL.

- Rượu bia: Uống quá nhiều rượu có thể làm tăng mức cholesterol toàn phần của bạn.

- Tuổi tác: Ngay cả trẻ nhỏ cũng có thể có lượng cholesterol không tốt cho sức khỏe, nhưng nó phổ biến hơn nhiều ở những người trên 40. Khi bạn già đi, gan của bạn sẽ ít có khả năng loại bỏ cholesterol xấu LDL hơn.

6 Các biến chứng do tình trạng cholesterol trong máu cao gây ra

Như đã đề cập ở trên tình trạng cholesterol trong máu cao có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm đến tính mạng của người mắc. Cholesterol cao có thể gây ra sự tích tụ nguy hiểm của cholesterol và các chất lắng đọng khác trên thành động mạch (hay còn gọi là xơ vữa động mạch). Những chất lắng đọng này có thể làm giảm lưu lượng máu qua động mạch, gây ra các biến chứng, chẳng hạn như:

- Đau ngực: Nếu các động mạch cung cấp máu cho tim của bạn (động mạch vành) bị ảnh hưởng, bạn có thể bị đau ngực (đau thắt ngực) và các triệu chứng khác của bệnh động mạch vành.

- Đau tim: Nếu các mảng xơ vữa bị rách hoặc vỡ, một cục máu đông có thể hình thành tại vị trí vỡ mảng - chặn dòng chảy của máu hoặc vỡ ra và làm tắc nghẽn động mạch ở hạ lưu. Nếu máu đến một phần của tim ngừng lại, bạn sẽ bị đau tim.

- Đột quỵ: Tương tự như một cơn đau tim, đột quỵ xảy ra khi cục máu đông chặn dòng máu đến một phần não của bạn.

7. Phòng ngừa

Những thay đổi lối sống có lợi cho tim mạch có thể giúp ngăn ngừa bạn bị cholesterol cao ngay từ đầu. Để giúp ngăn ngừa cholesterol cao, bạn có thể:

- Ăn một chế độ ăn ít muối, chú trọng trái cây, rau và ngũ cốc nguyên hạt

- Hạn chế ăn nhiều mỡ động vật và sử dụng vừa phải chất béo tốt

- Giảm cân và duy trì cân nặng hợp lý

- Bỏ hút thuốc

- Tập thể dục vào hầu hết các ngày trong tuần ít nhất 30 phút

- Uống rượu có chừng mực, không quá 2 ly/ngày đối với nam giới và 1 ly/ngày đối với phụ nữ.

- Quản lý căng thẳng.

8. Các bài tập tốt nhất để giảm cholesterol

Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng “bạn tập thể dục bao nhiêu” quan trọng hơn loại bài tập bạn thực hiện. Điều đó có nghĩa là bạn nên kết hợp nhiều hoạt động hơn vào ngày của mình theo cách bạn có thể. Đi bộ trong giờ ăn trưa, chọn cầu thang, đứng lên để nghe điện thoại hoặc cất dây nhảy ở bàn làm việc.

Ngoài ra, hãy cố gắng kết hợp ít nhất 30 phút tập thể dục có cấu trúc mỗi ngày. Bất kỳ bài tập nào cũng tốt hơn là không tập, nhưng các loại sau đây đã được các nghiên cứu chứng minh là có hiệu quả trong việc giảm mức cholesterol.

Chạy bộ

Chạy bộ là một bài tập tuyệt vời để giảm cholesterol và kiểm soát cân nặng. Tuy nhiên, bạn cũng cần lưu ý là để giảm cholesterol, chạy bền sẽ tốt hơn là chạy nước rút.

Trong một nghiên cứu năm 2013 được công bố trên Archives of Internal Medicine, các nhà nghiên cứu đã báo cáo rằng những người chạy đường dài cho thấy mức độ cholesterol HDL cải thiện đáng kể so với những người chạy đường ngắn (dưới 10 dặm một tuần). Bên cạnh đó, huyết áp của họ cũng được cải thiện tốt hơn.

Đi bộ nhanh

Việc đi bộ có tốt như chạy bộ đối với sức khỏe tim mạch hay không từ lâu đã trở thành chủ đề tranh luận. Đặc biệt là khi chúng ta già đi, đi bộ thường có thể là một bài tập thể dục tốt hơn nhiều về mặt bảo vệ sức khỏe khớp.

Nghiên cứu cho thấy rằng cho dù đi bộ hay chạy bọ, những người sử dụng cùng một mức năng lượng khi tập thể dục đều có những lợi ích tương tự nhau trong việc giảm nguy cơ cholesterol cao và huyết áp cao.

Đạp xe

Đạp xe tiêu tốn năng lượng tương tự như chạy bộ, nhưng sẽ dễ dàng hơn cho các khớp của bạn. Đó là một điều quan trọng đối với nhiều người, đặc biệt là người cao tuổi. Khi già đi, hông và đầu gối dễ bị viêm khớp, nếu bạn gặp tình trạng này, tốt nhất bạn nên chọn đạp xe kết hợp chạy bộ.

Theo nghiên cứu được công bố trên Tạp chí của Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ, những người thường xuyên đạp xe ít có nguy cơ bị cholesterol cao hơn những người không đạp xe. Một nghiên cứu khác cũng cho thấy đạp xe làm giảm nguy cơ mắc bệnh tim.

Bơi lội

Bơi lội có lẽ là bài tập aerobic tốt cho xương khớp nhất mà bạn có thể làm. Trong một nghiên cứu năm 2010, các nhà nghiên cứu đã so sánh bơi lội với đi bộ ở phụ nữ từ 50 đến 70 tuổi. Họ phát hiện ra rằng bơi lội giúp cải thiện trọng lượng cơ thể, phân phối chất béo trong cơ thể và mức cholesterol LDL tốt hơn so với đi bộ.

Các nhà nghiên cứu cũng đã xem xét những tác dụng có lợi của việc bơi lội ở nam giới, họ phát hiện ra rằng những người bơi lội có nguy cơ tử vong do bất kỳ nguyên nhân nào thấp hơn 53% so với những người ít vận động, và ở những người đi bộ hoặc chạy thì tỉ lệ lần lượt là 50% và 49%.

9. Chế độ ăn uống cho người bị cholesterol trong máu cao

Chế độ ăn uống có tác động trực tiếp đến mức cholesterol trong cơ thể, vậy người bị cholesterol trong máu cao cần ăn uống như thế nào?

- Chọn chất béo lành mạnh hơn: Bạn nên hạn chế cả chất béo tổng và chất béo bão hòa. Không được phép nạp quá 25 đến 35% lượng calo hàng ngày từ chất béo và lượng chất béo bão hoà trong ngày nên ít hơn 7% lượng calo hàng ngày. Chất béo bão hòa là chất béo có hại vì nó làm tăng mức LDL (cholesterol xấu) của bạn nhiều hơn bất cứ thứ gì khác trong chế độ ăn uống của bạn. Nó được tìm thấy trong một số loại thịt, sản phẩm từ sữa, sô cô la, bánh nướng, thực phẩm chế biến và chiên giòn.

Chất béo chuyển hóa là một chất béo xấu khác; nó có thể làm tăng LDL và giảm HDL. Chất béo chuyển hóa chủ yếu có trong thực phẩm được làm bằng dầu và chất béo hydro hóa, chẳng hạn như bơ thực vật dạng dính, bánh quy giòn và khoai tây chiên.

Thay vì những chất béo xấu này, hãy thử chất béo lành mạnh hơn, chẳng hạn như thịt nạc, các loại hạt và dầu không bão hòa như dầu hạt cải, dầu ô liu và dầu rum.

- Hạn chế thức ăn có cholesterol: Nếu bạn đang cố gắng giảm cholesterol, bạn nên có ít hơn 200 mg cholesterol mỗi ngày. Cholesterol có trong thực phẩm có nguồn gốc động vật, chẳng hạn như gan và các loại thịt nội tạng khác, lòng đỏ trứng, tôm và các sản phẩm từ sữa nguyên kem.

- Ăn nhiều chất xơ hòa tan: Thực phẩm giàu chất xơ hòa tan giúp ngăn đường tiêu hóa hấp thụ cholesterol. Những thực phẩm này bao gồm ngũ cốc nguyên hạt như bột yến mạch; các loại trái cây như táo, chuối, cam, lê và mận khô; các loại đậu như đậu tây, đậu lăng, đậu gà, đậu mắt đen và đậu lima

- Ăn nhiều trái cây và rau quả: Chế độ ăn nhiều trái cây và rau quả có thể làm tăng các hợp chất làm giảm cholesterol. Những hợp chất này, được gọi là stanol thực vật hoặc sterol, hoạt động giống như chất xơ hòa tan.

- Ăn cá có nhiều axit béo omega-3: Những axit này sẽ không làm giảm mức LDL của bạn, nhưng chúng có thể giúp nâng cao mức HDL của bạn. Chúng cũng có thể bảo vệ tim khỏi cục máu đông và viêm nhiễm, đồng thời giảm nguy cơ đau tim. Các loại cá là nguồn cung cấp axit béo omega-3 dồi dào bao gồm cá hồi, cá ngừ (đóng hộp hoặc tươi sống) và cá thu. Cố gắng ăn những loại cá này hai lần một tuần.

- Hạn chế muối: Bạn nên cố gắng hạn chế lượng natri (muối) ăn không quá 2.300 miligam (khoảng 1 thìa cà phê muối) mỗi ngày. Hạn chế muối sẽ không làm giảm cholesterol của bạn, nhưng nó có thể làm giảm nguy cơ mắc các bệnh tim mạch bằng cách giúp giảm huyết áp.

- Hạn chế rượu bia: Rượu làm tăng thêm calo, có thể dẫn đến tăng cân. Thừa cân có thể làm tăng mức LDL và giảm mức HDL. Uống quá nhiều rượu cũng có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim vì nó có thể làm tăng huyết áp và mức chất béo trung tính của bạn.

Cholesterol là chất có vai trò quan trọng trong sự phát triển và hoạt động sống của con người, tuy nhiên cholesterol quá cao khiến bạn phải đối mặt với nhiều bệnh lý nguy hiểm. Vì thế hiểu về nguy cơ cholesterol cao và chủ động điều hòa cholesterol trong cơ thể, tăng cholesterol tốt và hạn chế cholesterol xấu là việc cần thiết.