Những chuyến du hành đầy bất an trong tâm tưởng

Natsume Soseki viết tác phẩm “Cỏ ven đường” từ một trăm năm trước, mà vẫn nhức nhối, nóng hổi bởi tính thời sự nay. Nhân vật chính – Kenzo - được xem là lấy nguyên mẫu từ chính cuộc đời sống động của tác giả, luôn mang gánh nặng không chỉ đời sống của mình và gia đình hiện tại, mà mang vác cả gánh nặng tâm lý của ngàn đời để lại. Anh ta phải căng mình ra làm công việc kiếm sống, phải làm thêm liên tục để có những khoản chi hỗ trợ người thân, trong khi mệt lử lả cuối mỗi ngày, trở về nhà lại phải hứng chịu những áp lực mới nảy sinh mà anh có cố gắng cỡ nào cũng khó có thể vãn hồi đổ vỡ cay đắng.

Natsume Soseki không gắng gỏi làm văn, cũng không cường điệu hóa mọi chuyện, ông chỉ nhẩn nha và chậm rãi tả thực tất cả những gì đều đặn diễn ra hàng ngày, hàng đêm trong cuộc đời của nhân vật Kenzo. Những chuyện giản dị, thân thuộc đối với bất cứ ai như ăn tối, húp cháo, uống nước, cho đến chuyện chi tiêu hàng ngày, chuyện tiếp khách, hay đọc, viết,… cứ thế mà được liệt kê ra, nhưng diễn biến tâm lý với chiều sâu đen tối của bản chất từng nhân vật theo sau mỗi một chuyện lại chính là một chuyến du hành đầy bất an. Chuyến du hành ấy dẫn đến một quá khứ đầy mắc mớ, như một cái bẫy giăng ra khiến cho các nhân vật mà điển hình là Kenzo càng giãy giụa muốn thoát thì càng bị trói chặt.

Quá khứ ấy vẽ nên một bức tranh toàn cảnh về đời sống của tầng lớp trung lưu tại Tokyo, vốn bị đè nén bởi biết bao hủ tục xã hội mà con người cố tình tạo ra để kiềm tỏa người khác nhưng lại trói chính mình. Con người trở thành nạn nhân khốn khổ của hủ tục xã hội, cam chịu với nỗi u uất chôn giấu, không dám và không thể bùng nổ, bởi Kenzo, hay bất cứ ai đều biết rõ, nếu họ không cố mà cam chịu, thì quả bom tâm lý sẽ phát nổ và sát thương tàn khốc.

Lớp vỏ cứng của Kenzo khiến anh hình thành cơ chế phản vệ với bất cứ ai, điều gì. Ngay cả với người gần gũi anh nhất là vợ, anh cũng luôn chắn trước vợ một tấm khiên thép phản vệ. Chỉ bằng những đoạn đối thoại giữa Kenzo và vợ hàng ngày, trước những việc xảy đến cho gia đình, mà tác giả đã lột tả hết cái thực tại xám tro của đời sống, cái tâm sự u uất của kiếp người bị đè nén. Kenzo không bao giờ nói ra với vợ những suy nghĩ thực của anh về chị, nhưng anh luôn cảm thấy khó chịu, bất ý với bất cứ điều gì vợ làm, hoặc không làm. Những đối thoại thực với lời lẽ mang vẻ châm chọc giữa anh và vợ, và những đối thoại ngầm giữa họ cứ thổi căng quả bom nội tâm đè nén khiến người đọc ngạt thở. Cứ thế, vừa chịu đựng, vừa phản kháng ngầm, nhưng vẫn hành động chống chế, vẫn đắp dày thêm cái vỏ của mình, Kenzo dần dần triệt tiêu cảm xúc với người thân, đầu tiên là vợ, sau đến anh chị em trong gia đình, và đỉnh điểm là việc anh gồng mình làm thêm, để có tiền mua lại giấy tờ, hòng triệt tiêu luôn quan hệ với người cha nuôi anh từ thuở nhỏ.

Trước tất cả những bất công xảy ra với mình, Kenzo chỉ chọn sự lặng im. Anh không cất tiếng đòi quyền lợi cho mình, mà cũng không yêu cầu giải thích. “Chỉ cạn hết tình cảm trong im lặng. Và anh nhận định rằng, cạn hết tình cảm với anh chị gần gũi trong nhà chắc hẳn là sự trừng phạt nặng nề nhất với họ.” Nhưng khi tình cảm cạn rồi, thì điều thay thế nó, chỉ là sự bất an thấm đẫm từng tế bào con người, là sự thờ ơ, sự trôi đi trong cái gọi là lo toan thường ngày của mỗi phận người. Và như tác giả kết luận, rằng dù có cố gắng đến tàn hơi, ta cũng không thể thanh toán được dứt điểm bất cứ việc gì khi nó đã xảy ra. Nó giăng bẫy ta liên tục và việc duy nhất ta làm là giãy giụa vô phương trong cái bẫy ấy mà thôi.

Kiều Bích Hậu