Nhân vật khởi đầu của cuộc đấu sinh tử đầy cam go nói trên là Elizabeth Bentley. Bà nàysinh năm 1908 trong một gia đình có mẹ là một giáo viên. Là con một nên ngay từ nhỏ, Bentley được giáo dục khá nghiêm khắc.Tốt nghiệp trung học, bàta nhận được học bổng chuyên ngành tiếng Anh đồng thời tranh thủ học thêm tiếng Pháp và tiếng Ý. Trong thời gian này, mẹ Bentley đột ngột qua đời và bà ta được hưởng một khoản tiền thừa kế nhỏ. Số tiền được bà ta dành để thực hiện chuyến du lịch vòng quanh châu Âu sau khi tốt nghiệp đại học.
Trở về Mỹ sau chuyến đi, Bentley xin vào dạy tại trường Tiểu học nữ Foxcroft ở bang Virginia. Năm 1932, bà quyết định tạm dừng việc giảng dạy để học thêm tại trường Đại học Columbia. Với thành tích xuất sắc, bà được trường Đại học Florence ở Italia cấp một suất học bổng. Trong lúc Bentley còn lưỡng lự thì cha bà ta cũng rời bỏ thế giới.
Vốn là con một lại sống khá khép kín nên việc mồ côi cả cha lẫn mẹ dù đã ngoài 20 tuổi vẫn là một cú sốc khá lớn với Bentley. Tại Italia, bà bị trầm cảm đến mức phải tìm đến rượu để quên sầu. Thói xấu này không những khiến bà phải lâm vào cảnh nợ nần mà còn 2 lần bị đình chỉ học.
Mùa hè năm 1934, Bentley về lại Mỹ và đăng ký một khóa học kinh doanh ở trường Columbia. Tại đây, bà thuê nhà của một phụ nữ tên Lee Fuhr- một đảng viên Đảng Cộng sản Mỹ. Chính Fuhr đã thường xuyên mời Bentley tới dự các cuộc họp của đảng. Trong thời kỳ suy thoái lúc bấy giờ, việc làm trở nên khan hiếm nên Bentley đã không thể tìm được bất cứ công việc nào. Bối cảnh lúc bấy giờ cũng khiến các nguyên lý của chủ nghĩa cộng sản trở nên hấp dẫn hơn so với chủ nghĩa tư bản. Không nằm ngoài xu hướng, Bentley cũng đã thay đổi quan điểm chính trị của mình.
Sau khi gia nhập Đảng Cộng sản Mỹ, Bentleythường xuyên tham gia các hoạt động của tổ chức và giữ một số vị trí quan trọng. Năm 1938, bà ta gặp một người tên “Timmy” -chủ một công ty du lịch nhưng thực chất là điệp viên của Liên Xô, chuyên cung cấp hộ chiếu Mỹ và các giấy tờ cho các đồng nghiệp khác.
Sau 6 tháng quen biết, Bentley biết được rằng Timmy thực chất là Jacob Golos - một thành viên sáng lập Đảng Cộng sản Mỹ, nắm trong tay mạng lưới điệp viên rộng khắp thế giới chuyên cung cấp thông tin cho Liên Xô. Chính Timmy đã tuyển mộ Bentley và dạy cho bà ta các kỹ năng cần thiết của một điệp viên như sử dụng điện thoại, cất giấu tài liệu quan trọng, cách nhận biết nơi ở bị xâm nhập...
Năm 1941, Timmy bị đột quỵ dù giữ được tính mạng nhưng sức khỏe yếu đi nghiêm trọng. Cùng lúc, ông ta còn bị FBI đưa vào tầm ngắm nên không tiện hoạt động.Bentley vì thế được chọn trở thành người kế nhiệm. Bà ta thành lập công ty vỏ bọc mới có tên Công ty Dịch vụ và Vận chuyển hàng hải (USSS) và giữ chứcPhó Chủ tịch.
Với mật danh“Umnitsa”, nghĩa là cô gái thông minh,Bentley tiếp quản luôn mạng lưới gián điệp của Timmy. Bà ta trở thành người quản lý của nhiều điệp viên quan trọng, trong đó có mạng lưới gián điệp lớn nhất ở Mỹ có tên Silvermaster với thành viên là những nhân vật quan trọng trong các bộ như Nông nghiệp, Tư pháp, Tài chính của Mỹ. Thứ trưởng Bộ tài chính Harry Dexter White được cho là nhân vật ảnh hưởng nhất của mạng lưới này.
Trên cương vị người quản lý, Bentley chính là người tiếp nhận toàn bộ thông tin liên quan đến hoạt động tư pháp, ngoại giao và quốc phòng của Mỹ do các thành viên trong mạng lưới Silvermaster cung cấp rồi chuyển cho tình báo Liên Xô.Các thông tin cho hay, nhờ hoạt động tích cực của đường dây Silvermaster và Bentley mà tình báo Liên Xô nắm bắt được các thông tin quan trọng về sức mạnh quân sự của Đức Quốc xã và phát xít Nhật; tình hình sản xuất vũ khí, khí tài của Mỹ hay thông tin về kế hoạch mở các mặt trận mới trên chiến trường châu Âu, châu Á của Anh, Mỹ..
Năm 1943, Timmy qua đời. Cùng với Silvermaster, Bentley còn được giao phụ trách thêm một mạng lưới tình báo khác. Tuy nhiên, do cú sốc Timmy qua đời nên bà tađau buồn tìm đến rượu để giải sầu. Đây cũng là lý do mà tình báo Liên Xô sau một thời gian quyết định tước quyền kiểm soát các mạng lưới điệp viên của Bentley. Thay vào đó, bà được yêu cầu cung cấp thông tin cho Thư ký thứ nhất của đại sứ quán Liên Xô tại Washington Anatoly Gorsky - người phụ trách các hoạt động của KGB tại Mỹ.
Năm 1945, Gorsky yêu cầu Bentley bàn giao lại tất cả các đầu mối tình báo và rời khỏi công ty bình phong. Ban đầu, bà ta thực hiện đúng yêu cầu nhưng về sau do bất mãn nên Bentley đã nảy sinh mâu thuẫn với Gorsky. Bentley ngày càng có xu hướng chống đối Gorsky, còn ông này thì luôn muốn đẩy nữ cộng sự tới Moscow. Bentley từ chối tới Nga nếu không có giấy tờ pháp lý phù hợp bởi bà biết rõ nếu không có giấy tờ, bà sẽ không thể quay trở về. Cuối cùng, Gorsky đề nghị Bentley nghỉ phép và cấp cho bà 2.000 USD.
Cuộc sống củaBentley ngày càng khó khăn hơn, trong khi bà ta cho rằng những nỗ lực làm việc cho Liên Xô của bà dường như không được tưởng thưởng một cách xứng đáng. Ngoài ra, Bentley cũng phát hiện FBI dường như đã bắt đầu điều tra USSS. Sau nhiều ngày cân nhắc, bà ta đồng ý xin nghỉ phép một thời gian.
Tháng 8/1945, Bentley bước vào văn phòng FBI ở Connecticut với lý do đến sửa nước. Trở về New York, đến tháng 10, bà ta trở lại đây. Sau vài lần tiếp xúc với các nhân viên của FBI, Bentleyđã tiết lộ câu chuyện làm gián điệp của mình cũng như các đầu mối liên hệ của bà ta.
Trong suốt tháng 11 năm đó, ban ngày bà ta làm việc tại USSS, còn đến tối lại khai báo với FBI. Tổng cộng, bà ta đã tiết lộ tên của 87 công dân Mỹ và Nga đang làm gián điệp ở Mỹ. Tuy nhiên, bằng chứng duy nhất mà Bentley có là 2.000 USD mà Gorsky đã đưa cho bà ta nên FBI cho rằng đó chỉ là động thái nhằm giảm tội của bà ta.
Dù vậy nhưng phía Mỹ vẫn cho nghỉ việc 24/27 nhân viên liên bang mà Bentley khai làm gián điệp cho Liên Xô. Cùng với việc huy động các điệp viên đặc biệt để đeo bám, theo dõi hoạt động của các điệp viên nội gián hòng bắt giữ họ, FBI cũng đặt cho Bentley mật danh Gregory và yêu cầu bà ta tái thâm nhập vào mạng lưới tình báo của Liên Xô để thu thập thông tin và chỉ điểm. Song, KGB đã đi trước một bước do phát hiện được sự phản bội của Bentley.
Để giảm thiểu những thiệt hại mà bà ta có thể gây ra cho các đường dây gián điệp của mình, Liên Xô dừng ngay lập tức mọi hoạt động do thám đồng thời triệu hồi toàn bộ các điệp viên người Nga về nước.Cũng có tin nói rằng Gorsky đã đề xuất đầu độc để loại bỏ Bentley nhưng KGB đã không đồng ý phương án này.
Hai năm sau đó, nhờ dự án giải mật Venona, giới chức Mỹ đã giải mật được các thư từ của Liên Xô, trong đó có nêu chi tiết về hoạt động gián điệp của Moscow tại Mỹ. Khi những cái tên được nêu trong các bức điện được mang ra đối chiếu với các khai báo của Bentley, FBI cuối cùng cũng đã có được tài liệu mà họ muốn. Những lời khai của Bentley đã đưa tới việc khởi tố hay buộc tội nhiều người được cho là hoạt động gián điệp chống lại Mỹ. Trong đó, tháng 10/1953, Tòa án Tối cao Mỹ đã chấp thuận cho FBI bắt giữ 37 nhân viên chính phủ được cho là làm việc cho tình báo Liên Xô, trong đó có nhiều người làquan chức cấp cao.
Hà Lê / Pháp luật 4 Phuong