Đây là loại bệnh Zona được gọi là Zona mắt, hoặc Herpes Zoster Ophthalmicus. Vậy, cách phát hiện và bệnh có như thế nào?
Bệnh Zona là sự tái phát của virut gây bệnh thủy đậu (virut Varicella Zoster). Đối với người đã từng mắc bệnh thủy đậu, sau khi khỏi, virut có thể không biến mất hoàn toàn, chúng ẩn nấp trong các tế bào thần kinh dưới dạng không hoạt động (tương tự như động vật ngủ đông). Ở đó, chúng bị kiềm chế bởi hệ miễn dịch tự nhiên của con người. Khi hệ miễn dịch có dấu hiệu suy yếu do tuổi tác hoặc do bệnh tật, những virut này sẽ “thức dậy” và hoạt động trở lại. Chúng di chuyển dọc theo các dây thần kinh, trên đường di chuyển và gây tổn thương dọc sợi dây thần kinh đó và được biểu hiện tổn thương ở trên vùng da thuộc dây thần kinh đó nên gọi là bệnh Zona thần kinh.
Một khi người nào đã bị thủy đậu khi còn bé, nghĩa là sẽ có nguy cơ bị bệnh Zona sau này trong cuộc sống. Virut vẫn không hoạt động hoặc tồn tại trong cơ thể. Nó ẩn trong các tế bào thần kinh gần tủy sống, nhưng nó có thể hoạt động trở lại khi có điều kiện.
Những người có nguy cơ mắc như: Bị thủy đậu khi còn bé; từ 50 tuổi trở lên vì hệ thống miễn dịch yếu đi khi có tuổi; có hệ miễn dịch suy yếu do một căn bệnh như ung thư, nhiễm HIV hoặc AIDS; uống Thu*c làm suy yếu hệ thống miễn dịch, chẳng hạn như hóa trị hoặc xạ trị ung thư, hoặc ngăn chặn cơ thể của bạn từ chối cơ quan cấy ghép; đang bị căng thẳng; bệnh Zona đặc biệt nghiêm trọng ở một số nhóm người (phụ nữ mang thai, trẻ sinh non, những người có hệ miễn dịch suy yếu...).
Bệnh Zona thần kinh ở mắt cũng như Zona ở các vị trí khác của da trên cơ thể người nói chung. Bệnh dễ chuyển thành mạn tính và tái phát nhiều lần. Các dấu hiệu của bệnh Zona thần kinh ở mắt thường gặp là trước khi tổn thương hình thành các dát đỏ mọc 2-3 ngày thường có cảm giác báo hiệu như rát, đau nhức vùng sắp mọc tổn thương kèm theo triệu chứng toàn thân như mệt mỏi, đau đầu, hạch ngoại vi lân cận có thể sưng và đau (ít hoặc nhiều). Sau vài ba ngày thường bắt đầu là các mảng đỏ, nề nhẹ, gờ cao hơn mặt da, hình tròn, bầu dục lần lượt nổi dọc dây thần kinh, rải rác hoặc cụm lại thành dải, thành vệt, sau 1-2 giờ trên mảng đỏ xuất hiện những mụn nước chứa dịch trong, căng khó vỡ, các mụn nước tập trung thành cụm (giống như chùm nho). Các mụn nước (giống nốt bỏng) mọc rải rác hoặc thành dải xung quanh mắt, mi mắt. Lúc này, người bệnh có cảm giác bị mỏi mắt, mờ mắt, mắt bị đau nhức, thậm chí có cảm giác bị tê liệt khi bệnh phát triển nặng. Các mụn nước này về sau đục, vỡ, xẹp để lại sẹo (nếu nhiễm khuẩn).
Đặc điểm của bệnh Zona mắt thường khu trú tập trung ở những vị trí đặc biệt và thường chỉ có một bên của cơ thể dọc theo các đường dây thần kinh (không có tổn thương đối xứng), tuy nhiên, cá biệt có thể bị cả hai bên hay lan tỏa.
Những mụn nước Zona có thể biến mất sau một vài tuần nhưng đau vẫn còn tiếp diễn sau nhiều tuần hoặc nhiều tháng. Trường hợp của chị N.P.T. ở Hà Đông, Hà Nội là trường hợp điển hình. Chị T. bị Zona thần kinh ở vùng mắt. Chị vào Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương điều trị và hàng ngày phải sang Khoa Mắt, Bệnh viện Bạch Mai khám vì vùng mắt bị Zona nguy hiểm. Chị T. kể, Zona thần kinh ở vùng gần mắt khiến chị bị đau tai trong, đau đầu và mệt mỏi. Bệnh lành tính tưởng như đơn giản vậy mà khiến chị mất ăn, mất ngủ. Các bác sĩ cho biết do chị tự điều trị nên tình trạng bệnh nặng hơn phải điều trị và theo dõi thêm. Vì bệnh Zona trong mắt có thể gây sẹo, mất thị lực và các vấn đề lâu dài khác.
Trên thực tế, biến chứng này gây ra do tổn thương thần kinh hay còn gọi là chứng đau thần kinh sau Zona, gặp chủ yếu ở người có tuổi. Mắt bị khô, để lại sẹo ở mí mắt hoặc dưới giác mạc, sụp mí mắt, bội nhiễm, tắc tuyến sụn giác mạc. Nếu không được chữa trị kịp thời, đúng, lâu dần có thể dẫn đến hoại tử giác mạc, để lại sẹo vĩnh viễn; bên cạnh đó có thể gây nên liệt dây thần kinh mắt. Đây là biến chứng nhất, bởi có thể dẫn đến mù mắt vĩnh viễn. Bệnh Zona cũng có thể dẫn đến sưng, phù giác mạc, gây tăng nhãn áp. Ngoài ra, có thể gặp biến chứng đau tai, tê liệt và mất cảm giác trên mặt, mất vị giác. Với người cao tuổi, biến chứng bệnh Zona thần kinh mắt có thể làm tăng nguy cơ bị tai biến, viêm màng não.
Thông thường ít khi bị lây nhiễm bệnh Zona, trừ khi người tiếp xúc với tổn thương của Zona (vết bỏng, dịch nước, mủ...) với người chưa có miễn dịch chống bệnh thủy đậu (bởi vì virut gây bệnh thủy đậu chính là virut gây bệnh Zona). Vì vậy, cần dùng băng, gạc che phủ các tổn thương của Zona để không lây sang người lành khi tiếp xúc. Với người chăm sóc vết tổn thương Zona cần phải đi găng, sát trùng tay sau khi chăm sóc (thay băng, rửa vết thương...).
Để đến khi lớn tuổi không bị Zona, đặc biệt là Zona thần kinh mắt, từ lúc còn nhỏ cần được tiêm phòng vắc-xin thủy đậu.
Với người cao tuổi, cần có chế độ dinh dưỡng tốt nhằm tăng sức đề kháng, tránh mắc các bệnh, nhất là bệnh Zona, đặc biệt Zona thần kinh mắt.
BS. Nguyễn Văn Việt