Thường sơn còn có tên gọi là hoàng thường sơn, thục tất, áp niệu thảo, kê niệu nảo. Là một loại cây nhỡ, cao 1-2m, thân rỗng, dễ gãy, vỏ ngoài nhẵn màu tím.
Thường sơn còn có tên gọi là hoàng thường sơn, thục tất, áp niệu thảo, kê niệu nảo. Là một loại cây nhỡ, cao 1-2m, thân rỗng, dễ gãy, vỏ ngoài nhẵn màu tím. Lá mọc đối, hình mác, hai đầu nhọn, dài 13-20cm, rộng 35-90mm, mép có răng cưa, mặt trên xanh, mặt dưới tím đỏ, gân tím đỏ, không có lông hoặc hơi có lông. Hoa nhỏ màu xanh lam hay hồng, mọc thành chùm nhiều hoa mọc ở kẽ lá hay đầu cành. Quả mọng, khi chín có màu xanh lam, đường kính 5mm, một ngăn, hạt nhiều, nhỏ, hình lê, có mạng ở mặt, dài không đầy 1mm.
cây thường sơn mọc hoang rất nhiều ở các tỉnh miền rừng núi nước ta như Bắc Kạn, Thái Nguyên, Hà Giang, Tuyên Quang, Hoà Bình, Lào Cai... Thu hái vào mùa thu, đào rễ về rửa sạch, cắt bỏ rễ con, phơi hay sấy khô. Nếu dùng lá thì hái quanh năm nhưng tốt nhất vào lúc cây sắp và đang ra hoa. Hái lá về rửa sạch, phơi khô, có thể dùng tươi.
cây thường sơn cho các vị Thu*c sau: Vị thường sơn là rễ phơi hay sấy khô. Vị thục tất là lá và cành phơi hay sấy khô.
Theo nghiên cứu của y học hiện đại chất ancaloit trong
cây thường sơn có tác dụng chữa sốt rét mạng hơn quinine gấp 100 lần. Cao thường sơn trên lâm sàng có tác dụng rõ rệt chữa sốt rét nhưng thường có nhược điểm là gây nôn, làm bệnh nhân khó chịu.
Theo y học cổ truyền, thường sơn có vị đắng, tính hàn, có độc, vào 3 kinh phế, tâm và can, có tác dụng thổ đờm, triệt ngược, thanh nhiệt hành thuỷ. Dùng chữa sốt rét mới bị hay đã lâu ngày, lão đờm tích ẩm, dẫn tới đờm đi lên sinh nôn mửa. Thường sơn là vị Thu*c được dùng từ lâu đời trong Đông y để chữa bệnh sốt rét rất có hiệu quả, ngoài ra còn dùng chữa sốt thường, nhưng có nhược điểm là gây nôn. Nếu phối hợp với các vị Thu*c khác ít nôn hơn. Liều thường dùng là 6-12g, dùng riêng hay phối hợp với các vị Thu*c khác.
Đơn Thu*c chữa sốt rét:
- Chữa các chứng sốt rét: Thường sơn 6g, binh lang 2g, thảo quả 1g, cát căn 4g, nước 600ml. Sắc còn 200ml, chia làm 3 lần uống trong ngày. Theo kinh nghiệm hễ sốt nhiều rét ít thì tăng liều cát căn lên tới 10g; nếu rét nhiều hơn sốt thì tăng liều thảo quả lên tới 3-4g. Đơn Thu*c này ít gây nôn.
- Chữa sốt rét và sốt thường (Thường sơn cam thảo thang): Rễ thường sơn 10g, cam thảo 3g, nước 600ml, sắc còn 200ml, chia làm 3 lần uống trong ngày. Đơn này dễ gây nôn.
- Cao thường sơn chữa sốt rét: Rễ thường sơn 12g, binh lang 12g, miết giáp 12g, ô mai 3 quả, táo đen 3 quả, cam thảo 3 miếng. Thêm nước vào sắc kỹ, lọc và cô đặc còn 3g. Người lớn uống ngày 1-2 lần, mỗi lần 3g. Toàn liều điều trị chứng 12-18g là khỏi. Đơn Thu*c này không gây nôn.
(Theo Những cây Thu*c và vị Thu*c Việt Nam của GS. Đỗ Tất Lợi)