Mãn nhãn với tuyệt phẩm điêu khắc gỗ DongYang nổi tiếng thế giới của Trung Hoa

Đỉnh cao của nghệ thuật điêu khắc gỗ

Nhắc đến nền nghệ thuật chạm khắc gỗ, sẽ là một sai lầm nếu bỏ qua sự hiện diện của loại hình nghệ thuật này ở Trung Hoa cổ đại. Là một cái nôi vĩ đại của nền văn minh với hàng ngàn năm lịch sử với những giá trị nghệ thuật truyền thống lưu lại cho xã hội con người những nét tinh hoa thuần túy. Có rất nhiều công trình nghiên cứu về nghệ thuật chạm khắc gỗ của Trung Hoa. Những cổ vật ghi nhận được là thuộc về ít nhất 7.000 năm trước, vào thời kỳ đồ đá mới.

Khắc gỗ là một trong những loại hình nghệ thuật dân gian lâu đời nhất trên thế giới. Nghề này có hàng ngàn năm phát triển trên phạm vi toàn cầu. Đặc biệt khu vực Chiết Giang của Trung Quốc gắn liền với mật độ cao của các nghệ nhân khắc gỗ khéo léo thời cổ đại.

Chiết Giang được coi là địa điểm thủy tổ của nghệ thuật chạm khắc gỗ Trung Hoa qua các thời đại. Các nghệ nhân ở đó sở hữu kỹ thuật, sự sáng tạo và trí tưởng tượng tuyệt vời. Họ là những chuyên gia trong việc tìm kiếm những miếng gỗ phù hợp cho từng tác phẩm nghệ thuật. Chỉ cần nhìn thoáng qua vật liệu, họ đã nghĩ ra bố cục tổng thể để sử dụng chúng.

Khi vẽ nên một kiệt tác, bảng màu là công cụ được sử dụng để tạo độ sâu, ánh sáng và bố cục của tác phẩm. Ngược lại, khi làm việc với chất liệu gỗ, người thợ chỉ dựa vào màu sắc đơn điệu của vật liệu gỗ và bóng tối được tạo ra từ mỗi nét chạm khắc. Màu gỗ tự nhiên trở thành thứ yếu so với các đường cong, đường sắc nét hoặc mịn mượt được khắc vào vật liệu.

Từng chi tiết được bàn tay của nghệ nhân điêu khắc lên bề mặt gỗ đều nhằm kể câu chuyện theo hiệu ứng ba chiều. Sự biến đổi từ một vật thể vô tri thành một chủ đề sống động được thực hiện chỉ bởi đầu mũi dao khắc là một điều kỳ diệu. Có lẽ những đường nét của một con rồng đang bay hoặc một con phượng hoàng đang múa một cách duyên dáng chính là yếu tố có tác dụng mê hoặc. Trước khi bắt tay vào làm một tác phẩm điêu khắc gỗ, các nghệ nhân phải suy nghĩ rất kỹ. Tài năng biến hóa của họ được kiểm chứng sau mỗi lần hoàn thành một tác phẩm.

Tác phẩm điêu khắc gỗ truyền thống hầu hết chứa đựng những bí ẩn phức tạp, ẩn giấu những câu chuyện bên trong. Những câu chuyện này được lấy cảm hứng từ các truyện ngụ ngôn cổ đại, những mẩu chuyện và sự kiện xuyên suốt lịch sử. Vì vậy, những bức tranh được chạm khắc bằng gỗ đã lôi cuốn người xem vào những sự kiện bí ẩn và cổ xưa, tạo cảm giác triết lý tư tưởng sâu sắc và lịch sử được liên tục kế thừa.

Nhắc đến nghệ thuật điêu khắc gỗ ở Trung Quốc không thể không nhắc tới nghệ thuật điêu khắc gỗ DongYang. DongYang là một thành phố nằm tại tỉnh Chiết Giang Trung Quốc, gần kề Thượng Hải nối tiếng với nghệ thuật điêu khắc gỗ. Đây là một trong những trung tâm gỗ lớn sản xuất và điêu khắc gỗ từ thời nhà Minh (1368-1644) và nhà Thanh (1644 – 1911) cho tới tận bây giờ. Xuyên suốt tên gọi DongYang là cả một bề dày lịch sử. Cho nên những tác phẩm thường khiến người xem cảm giác thần bí và cổ kính cùng với đạo lí tư tưởng thâm thúy bên trong.

Nghệ thuật điêu khắc gỗ Dong Yang đã phát triển đến một mức độ rất cao từ thời nhà Đường (681 – 907) nhưng chỉ thực sự trở nên hưng thịnh trong hai triều đại phong kiến cuối cùng là nhà Minh và nhà Thanh. Các công trình điêu khắc gỗ nghệ thuật vẫn đang được sử dụng rộng rãi tại Trung Quốc như các cung điện hoàng gia ở Bắc Kinh, Thành phố Tô Châu, Hàng Châu và tỉnh An Huy …vua Càn Long thời nhà Thanh là một trong những người yêu thích nghệ thuật điêu khắc gỗ DongYang đã cho hơn 400 nghệ nhân tới trang trí tại cung điện hoàng gia của mình, các kiến trúc và bức họa vẫn còn được lưu giữ khá nguyên vẹn cho tới nay.

Nếu như các loại tranh thông thường dùng màu sắc để tô vẽ vào từng đường nét để tạo lên vẻ đẹp của bức tranh ấy, thì ở nghệ thuật khắc gỗ DongYang lại hoàn toàn phần đa là sử dụng từ mầu gỗ tự nhiên. Họ nhấn mạnh vào đường nét của từng chi tiết từ những bàn tay tài hoa của các nghệ nhân chạm trổ trên mặt gỗ phẳng.

Với tài biến hóa phù phép nhiệm màu, từ một vật vô tri vô giác các nghệ nhân đã thổi hồn vào gỗ. Biến chúng thành những bức tranh sinh động theo chủ đề riêng, những đường nét rồng bay phượng múa uyển chuyển mê hoặc người xem. Để có được một tác phẩm hoàn thiện, người nghệ nhân phải dày công suy nghĩ. Tài nghệ biến hóa của họ thể hiện đẳng cấp tay nghề bậc thầy của mỗi nghệ nhân.

Với nghệ thuật khắc gỗ DongYang thì không phải ai cũng có thể làm được. Trong số những nghệ nhân cũng có sự phân chia về trình độ và tài năng. Mỗi người một nét riêng trong sáng tác và có thể đưa các yếu tố của riêng họ vào tác phẩm. Thời gian, tiền bạc và công sức để có được tác phẩm ưng ý khiến người nghệ nhân phải lao động trí óc căng thẳng và phải có sự tập trung cao độ.

Vì lẽ đó mà mỗi một sản phẩm của một nghệ nhân khắc gỗ DongYang ra đời đều là biểu tượng của trí tuệ, thành tựu tâm trí, mang lại cho người thưởng thức một giá trị cao mà ai ai cũng khao khát có được kiệt tác đó. Do vậy mà việc được sở hữu được tác phẩm không hề dễ dàng với bất cứ ai yêu nghệ thuật.

Nguy cơ bị mai một

Nghệ thuật điêu khắc gỗ DongYang là một công việc tinh vi và hoàn thiện, với nhiều giai đoạn phức tạp: từ lựa chọn gỗ để chạm khắc, quang dầu cho đến phun xịt màu. Để tạo ra một tác phẩm hoàn chỉnh, ngoài sự khéo léo, sáng tạo và kỹ năng, các nghệ nhân còn cần phải có một đầu óc kỷ luật và sự quan sát tinh tế.

Có lẽ vì vậy nên ngay cả ở Trung Hoa, một vùng đất đã nổi tiếng với nghề chạm khắc gỗ từ xưa đến nay, các nghệ nhân thực thụ cũng khó tìm được học trò để truyền thụ tinh hoa nghề nghiệp của họ. Thử thách khắc nghiệt của việc thể hiện tâm hồn, trí tuệ của người thợ qua sản phẩm gỗ, và tất nhiên còn cả những yêu cầu kỹ thuật khắt khe, đã khiến nhiều bạn trẻ rất ngại ngùng khi muốn theo đuổi nghề này.

Tuy là một nghệ thuật dân gian có lịch sử hàng ngàn năm truyền thụ và phát triển nhưng nghề này đang đứng trước nguy cơ bị mai một và đang phải đối mặt với sự đứt quãng. Cho dù như thế, sức hấp dẫn của nó đối với những người yêu nghệ thuật chưa bao giờ phai nhạt.

Cùng với sự hiếm có, mỗi tác phẩm chắc chắn chỉ có thể được tăng giá trị. Mỗi tác phẩm nghệ thuật ra đời vẫn làm say mê lòng người chiêm ngưỡng và những trầm trồ tán dương tác phẩm điêu khắc trên gỗ hoàn toàn từ đôi bàn tay khéo léo của người nghệ nhân.

Thành Trung / Pháp luật 4 Phương