Nhiều sự tích cho rằng, nguồn gốc của bánh trôi, bánh chay trong ngày tết hàn thực 3/3 âm lịch có từ trung quốc nhưng cũng có tích kể lại rằng bánh trôi bánh chay có từ thời hùng vương và tục làm hai thứ bánh này để nhắc nhớ về sự tích “bọc trăm trứng” của âu cơ. không đơn thuần là những loại bánh quen thuộc trong tết hàn thực, bánh trôi, bánh chay còn là nét văn hóa của người việt.
Bánh trôi, bánh chay đã trở thành những món ăn truyền thống trong ngày tết hàn thực của người việt. vào ngày mùng 3 tháng 3 âm lịch hàng năm - tức tết hàn thực, người việt thường làm bánh trôi, bánh chay, nấu xôi chè lễ phật và cúng gia tiên như một cách tưởng niệm người thân trong những ngày tháng cuối xuân.
Tuy bánh trôi, bánh chay là loại bánh dễ làm nhưng để có được viên bánh ngon, người làm bánh cũng phải lựa chọn nguyên liệu rất cầu kỳ. Gạo làm bánh trôi, bánh chay phải kén được nếp cái hoa vàng và pha theo tỷ lệ cứ 8 tám phần hoặc 9 phần nếp với 1 đến non 2 phần gạo tẻ. Bánh trôi làm bằng bột nếp nhào nặn với nước, có nhân bằng đường phên già. Đường làm nhân bánh trôi ngon nhất là đường phên Dương Liễu, Cát Quê, với những miếng đường đỏ thắm, rắn đanh và giòn, hương thơm mát.
Cũng làm từ chất liệu bột như bánh trôi nhưng kích thước của viên bánh chay thường to hơn với nhân bánh được làm từ đậu xanh nấu chín trộn với đường và dừa nạo sợi. Muốn có viên bánh chay ngon, người ta thường chọn giống đỗ tiêu hạt nhỏ, thơm để làm nhân. Bánh chay được đựng trong bát, chan thêm một chút chè đường quấy với bột đao hay bột sắn dây ướp hoa bưởi. Tùy nơi, người ta có thể rắc thêm chút vừng, hoặc dừa hay đỗ xanh lên mặt bánh.
Ngày nay, xung quanh cách làm bánh trôi, bánh chay cổ truyền, còn có rất nhiều biến thể như bánh trôi hình chân mèo ngộ nghĩnh hay trộn bột bánh với lá dứa, gấc, khoai lang để có màu thật đẹp mắt. Bánh chay thay vì đậu xanh thì có thể là bánh chay bí đỏ, bánh chay nhân đậu đỏ…
Trần Thanh (t/h)