Cách, vọng cách, bông cách - premna corymbosa (burm. f.) rottl. et willd. (p. integrifolia l.), thuộc họ cỏ roi ngựa - verbenaceae.
Cây gỗ nhỏ phân nhánh, có khi mọc leo, thường có gai. Lá rất thay đổi, hình trái xoan hay trái xoan bầu dục, gốc tròn hay hình tim, chóp tù hay có mũi ngắn, dài tới 16cm, rộng 12cm hay hơn, nguyên hoặc hơi khía răng ở phần trên, có ít lông ở dưới, nhất là trên các gân. Hoa nhỏ, nhiều, màu trắng lục xám, họp thành ngù ở ngọn cây. Quả hạch hình trứng, màu đen, rộng cỡ 3 - 4mm, có 4 ô, mỗi ô chứa một hạt.
Loài của Ân Độ, Lào, Campuchia, Thái Lan và Việt Nam. Ở nước ta, cây mọc hoang và được trồng ở đồng bằng và vùng núi để lấy lá làm gia vị ăn gỏi cá. Rễ, lá có thể thu hái quanh năm. Lá lấy về, rửa sạch, phơi hay sấy khô hoặc sao vàng mà dùng.
Toàn cây có mùi rất khó chịu nhưng lá có mùi thơm hơi hắc; còn rễ có vị đắng, nóng có mùi dễ chịu. Nó chứa một tinh dầu thơm và một chất màu màu vàng. Vỏ cây chứa 2 alcaloid là premnin và ganiarin. Premnin có tác dụng giống thần kinh giao cảm; nó làm giảm sức co của tim và làm dãn nở đồng tử.
Cách có vị ngọt, nhấn, tính mát, có tác dụng trợ tỳ can, mát gan, sáng mắt, tiêu độc, lợi tiểu. Rễ thông kinh mạch, tán ứ kết tê bại, lợi tiêu hoá.
Được dùng trị phù do gan, xơ gan và trị lỵ. còn dùng trị thấp khớp và làm Thu*c lợi sữa. ở ân độ, cây được dùng trị đau dây thần kinh; rễ dùng trị di chứng xuất huyết não. ở ân độ và inđônêxia, người ta còn dùng cây trị bệnh đau gan, đau dạ dày và làm Thu*c hạ nhiệt. lá cách được dùng nhiều ở ân độ làm Thu*c trị cảm lạnh và sốt, trị đầy hơi và dùng dưới dạng xúp làm Thu*c lợi tiêu hoá, gây trung tiện. ngày dùng 8 - 12g lá, đọt cây; rễ dùng với liều ít hơn.
Chữa lỵ, dùng lá cách tươi 30g, giã nát, thêm nước sôi để nguội vào khuấy đều, vắt nước, thêm tí đường cho ngọt mà uống. ngày dùng 30 - 40ml. trẻ em dùng nửa liều của người lớn. cũng có thể dùng lá khô với liều 10 - 15g mỗi ngày, sắc uống.
Hậu sản vàng da, dùng lá cách phối hợp với nhân trần và cối xay, liều lượng bằng nhau 12g sắc nước uống.
Nguồn: Internet.