Bản xốp mạt nằm trên vách núi, sát mép thung lũng sông nậm nơn. được mệnh danh là “cửa ngõ M* t*y” ở miền tây xứ nghệ, nơi đây từng sản sinh các trong những năm đầu thập niên 90 của thế kỷ trước. địa bàn thung lũng hiểm trở, bao quanh là núi rừng, xốp mạt cũng thành nơi lẩn trốn của tội phạm ma tuý bị truy nã. những ngày “đen tối” nhất của xốp mạt khi cơn “bão lốc” M* t*y từ trên đỉnh pu lôm tràn về làm cho bản làng xơ xác.
Theo người dân địa phương, hầu hết đàn ông ở đây đều dính dáng tới M* t*y, không đi tù thì cũng nghiện ngập, không bị công an truy lùng cũng bỏ gia đình mà đi. bi kịch ấy xảy ra trong một khoảng thời gian dài, có thời điểm rất hiếm hoi để nhìn thấy bóng dáng đàn ông trong bản xốp mạt. chính vì vậy, nhắc đến xốp mạt thì người ta còn biết đến với cái tên không mấy mỹ miều là “thủ phủ M* t*y”, “bản không chồng”, “bản mồ côi”… giờ, “bão” đã qua khi không còn ghi nhận trường hợp nghiện mới ở xốp mạt, thế nhưng hệ lụy nó để lại vẫn chưa dứt.
Ông cụt văn ninh - bí thư đảng ủy xã lượng minh là một trong những người hiểu rõ nhất về những tháng năm đau thương của bản xốp mạt khi những “cơn lốc” M* t*y từ đỉnh pù lôm, giáp tràn về. ông cũng là người đầu tiên tham mưu soạn thảo riêng một nghị quyết về phòng chống M* t*y ở xã từ năm 1985. với ông, sẽ là hiểm họa khôn lường nếu không chặt đứt “dòng” M* t*y vô cùng hiểm độc này.
Mở đầu câu chuyện, ông Ninh nói: “Ngày trước, Xốp Mạt bình yên như bao bản làng ở vùng rừng núi phía Tây của Nghệ An. Nhưng từ những năm 1988 - 1990, bản bắt đầu xuất hiện người nghiện “hàng đen” (Thu*c phi*n). Một người nghiện kéo theo nhiều người, rồi lây lan khắp cả bản nghèo”.
Ngày đó, đời sống còn nhiều khó khăn, lực lượng tuần tra kiểm soát lại mỏng. đặc biệt, bản xốp mạt nằm lưng chừng một bên núi, một bên sông, rất hiểm trở. bản chỉ có duy nhất một đường độc đạo từ đường 7 đi vào lại có nhiều lối mòn nối liền các ngả đường tiểu ngạch trong rừng sâu để qua địa bàn các xã của huyện kỳ sơn qua lào. vì vậy, xốp mạt trở thành điểm trung chuyển số một từ lào sang địa bàn nghệ an.
Dạo đó, hễ một người lạ xuất hiện ở bản đều bị người dân ngồi trong nhà theo dõi. không khí bản làng nặng nề đến mức vắng lặng. hầu hết người dân ngồi trong những ngôi nhà tranh tre, nứa lá. họ nhìn ra đường qua những kẽ liếp hở. “khi “cơn bão” từ Thu*c phi*n chuyển sang heroin thì sự tàn phá khủng khiếp khiến xốp mạt càng xơ xác. Thu*c phi*n mang vác cồng kềnh nhưng heroin thì việc vận chuyển, lợi nhuận cao gấp nhiều lần”, ông ninh nhớ lại.
Để minh chứng sự tàn phá khủng khiếp do những năm 2000, ông ninh liệt kê: “xốp mạt có gần 40 hộ thì hơn 30 hộ có người đi tù vì M* t*y. không chỉ riêng đàn ông mà đàn bà, thanh thiếu niên đều bị cuốn vào vòng xoáy khủng khiếp này. có gia đình cả nhà đều nghiện, đi tù vì M* t*y. nhiều đứa trẻ phải chịu cảnh mồ côi, thất học từ nhỏ, có trẻ sinh ra đã mang hiv…”.
Ngày ấy, trong bản chỉ toàn phụ nữ và trẻ nhỏ. Phụ nữ thì đơn thân vì chồng, con đều lên đỉnh Pù Lôm vận chuyển ma tuý. Trẻ nhỏ thì thất học. Để có tiền mua ma tuý, nạn trộm cắp cũng rộ lên, khiến cuộc sống người dân bất an.
Ông Lương Văn Tao (nguyên Phó trưởng bản) rùng mình nhớ lại: “Thanh niên trong bản khi mới hút Thu*c phi*n thì phê lắm, nhưng sau không có để tiêm, chích mới thấy khổ. Biết khổ nhưng không thể nào dứt ra được”.
Trong bản, thanh niên ngồi vật vờ ở bậc cửa, người cười, người khóc, người la hét. Thấy cảnh này, dân bản đều lo sợ, hãi hùng. Nhà nhà đóng kín cửa khiến bản như ch*t chìm trong sương mờ. “Khi không có tài sản để trộm cắp, kẻ nghiện bắt đầu trộm lúa ở nương rẫy. Oái ăm, nương rẫy nằm sâu trong rừng nên dù thấy trộm cắt lúa người dân cũng đành làm ngơ vì sợ. Bị mất trộm lúa tuy có đói nhưng còn hơn mất mạng giữa rừng sâu”, ông Tao nói.
Nói về nỗi đau do gây ra trong bản ai cũng nhắc đến gia đình lô viết luân, từng là đảng ủy viên, bí thư chi bộ bản xốp mạt và vợ là phó chủ tịch ubnd xã lượng minh đều dính M* t*y. gia đình có hơn 10 người thì có tới 8 người nghiện và vào tù vì M* t*y. rồi “cựu” trưởng bản lô văn tuấn suốt 17 năm lén lút lập một đường dây buôn bán lớn từ lào về việt nam cho đến khi bị công an bắt với 152 bánh heroin và 200kg Thu*c phi*n…
“Những người này đều tự hào là giàu có nhưng rồi chẳng có gì hết. Ông Luân có 6 người con thì 3 con trai ch*t vì HIV, 2 con gái ngồi tù. Đứa con cả đang lẩn trốn. Gia đình Tuấn có 3 người con thì vợ và con gái đã ch*t. Người thì nghiện, người bỏ trốn. Có kẻ còn mạnh miệng “có tiền mua cả bản” thì giờ cũng ngồi mục xương trong tù”, ông Tao buồn rầu kể.
Giờ thì bản xốp mạt đã khác. ông ninh hào hứng khi chuyển hướng câu chuyện về bản xốp mạt bây giờ: “nhiều chiến dịch truy quét của công an, quân đội, dân quân nên đã phá nhiều vụ án lớn thành công, bắt nhiều đối tượng cầm đầu. nhờ đó, bây giờ bản có 42 hộ với 168 khẩu và không còn tệ nạn M* t*y, không có người nghiện. vui nhất là dân bản đã ý thức được tác hại của và luôn tránh xa nó”.
Để có được ngày hôm nay, phần vì Xốp Mạt được tái định cư đến vùng đất mới cách bản cũ khoảng 5km. Phần nữa là cán bộ cũng như người dân ở bản nỗ lực tìm phương cách để cách ly bản khỏi “điểm đen” M* t*y.
Anh Lô Văn Phê - Trưởng bản Xốp Mạt nhớ như in ngày bản được công nhận bản văn hóa: “Đó là ngày 13/5/2019 - một cột một lịch sử của bản. Vui nữa là bản cũng vừa xác lập một kỷ lục. Kỷ lục, một bản có đến 19 hộ dân tự nguyệt viết đơn xin ra khỏi hộ nghèo. Hết ma tuý, đời sống người dân có đà khởi sắc”.
Một điểm trường mới cũng được xây dựng khang trang cho con em dân bản đến trường gần hơn. Trong bản đã có người học lên cao đẳng, đại học. Gia đình anh Lương Trọng Phú, chị Lô Thị Thắm có con trai là sinh viên Trường ĐH Y Thái Bình và con gái là sinh viên Trường ĐH Vinh. Nhiều thanh niên bản đã đi lao động ở trong và ngoài nước, đã có người gửi tiền về xây dựng bản làng.
Ông vi văn thủy - trưởng công an xã lượng minh chia sẻ: “thời gian qua, tệ nạn đã được khống chế mạnh nhưng chúng tôi vẫn luôn nâng cao tinh thần cảnh giác. đây là thời điểm phải có nhiều hoạt động bổ ích để truyên truyền, vận động và răn đe với mục tiêu: để xốp mạt trở lại bình yên hoàn toàn”. cũng theo ông thuỷ, mừng nhất là những người lầm lỗi trước đây nay trở về đã nhanh chóng hòa nhập cộng đồng tốt, tu chí làm ăn và không quay lại con đường cũ.
Để ngăn chặn triệt để tệ nạn M* t*y, xã lượng minh đã xây dựng được các mô hình “bản không có tệ nạn M* t*y, M*i d*m” tại các bản minh tiến, cà moong và xốp cháo; mô hình “quản lý, giúp đỡ người nghiện sau cai nghiện, người sau cai” tại bản xốp mạt và mô hình “bản duy trì không có tệ nạn xã hội” tại hai bản cà moong và xốp cháo…
Vũ Đồng
Báo Gia đình và Xã hội cập nhật tin tức trong ngày liên tục, mới nhất