Ích mẫu còn có tên sung úy, chói đèn,... Tên khoa học: Leonurus sp., họ Bạc hà: Lamiaceae. Người ta thu hái phần cây trên mặt đất, khi nửa số hoa ở thân cây bắt đầu nở, phơi sấy khô, gọi là ích mẫu thảo.
ích mẫu chứa Flavonoid (rutin), saponin loại steroid, chất chát (tanin), tinh dầu và alcanoid (leonurin và stachydrin). Theo Đông y,
ích mẫu vị cay, đắng, tính hơi hàn, đi vào can và tâm bào. Tác dụng khứ ứ, sinh tân, điều kinh, tiêu thủy. Trị đau bụng ứ huyết, kinh nguyệt không đều, thống kinh, bế kinh, phù nề cổ trướng. Liều dùng: 8 - 12g; nguyên liệu tươi dùng gấp đôi. Sau đây là một số món ăn Thu*c từ
ích mẫu.
Đậu đen hầm ích mẫu thảo: ích mẫu thảo 30g (gói trong vải xô), đậu đen 30g, đường đỏ 30g. Tất cả cho vào nồi nấu đến khi đậu đen chín nhừ, vớt bỏ bã Thu*c, thêm 30ml rượu khuấy đều, uống. Dùng cho phụ nữ bế kinh, mất kinh.
Cháo ích mẫu thảo ngó sen sinh địa: Gạo tẻ 100g, nước ép
ích mẫu thảo 10ml, nước ép sinh địa 40ml, nước ép ngó sen 40ml, nước ép gừng tươi 4ml. Gạo nấu cháo, khi cháo chín cho thêm các loại nước ép đã chuẩn bị. Khuấy đều, thêm chút đường hoặc mật ong, đun sôi; cho ăn. Trị sốt nóng âm hư, băng huyết tử cung rỉ rả, ho ra máu, đại tiểu tiện ra máu.
Cháo ích mẫu: lá
ích mẫu 20g, gạo tẻ 50g.
ích mẫu nấu ép lấy nước, đem nấu với gạo thành cháo. Dùng tốt cho trẻ em bị suy dinh dưỡng, tiêu chảy kiết lỵ (tiểu nhi cam tích trĩ lỵ).
ích mẫu thảo gan bò nhào bột rán: ích mẫu thảo 30g, đương quy 15g, hương phụ 12g, gan bò 250g, bột gạo vừa đủ. Gan bò làm sạch thái lát, dược liệu sắc lấy nước trộn với bột gạo tẩm trộn gan bò. Cho gan tẩm bột cho vào chiên rán. Ăn bữa phụ ngày 1 lần, liên tục trong 3 - 7 ngày. Trị kinh nguyệt kéo dài sau kỳ do can huyết hư (kinh ít, rỉ rả, màu nhợt, đau quặn vùng tiểu khung, đau đầu hoa mắt chóng mặt, hồi hộp, đánh trống ngực).
Canh trứng gà ích mẫu: ích mẫu thảo 50g, hồng hoa 10g, sài hồ 10g, trứng gà 2 quả. Tất cả cùng đem nấu, khi trứng chín, bóc bỏ vỏ, cho trứng vào nồi nấu tiếp; vớt bỏ bã Thu*c, cho thêm ít đường và gia vị, ăn trứng và uống nước canh, chia ăn sáng và tối. Trị sạm da mặt ở phụ nữ có thai, kinh nguyệt không đều.
Chè ích mẫu đại táo: ích mẫu thảo 30g, đại táo 30 quả, gừng tươi 20g, đường 60g. Tất cả nấu nước uống thay chè, sắc 1 lần, uống trong ngày. Dùng cho chị em bế kinh, tắt kinh sớm do huyết hư suy nhược cơ thể... Uống trước kỳ kinh 5 - 10 ngày liền.
Chè ích mẫu mần tưới: ích mẫu thảo 30g, mần tưới 12g. Sắc lấy nước, thêm đường khuấy đều, uống ngày 1 lần, liên tục 5-7 ngày. Dùng cho phụ nữ viêm tử cung, phần phụ.
Kiêng kỵ: Người huyết hư, huyết không bị ứ đọng, đồng tử giãn và có thai không nên dùng.
BS. Tiểu Lan