Hướng dẫn làm đề thi tham khảo môn Văn, lưu ý để tránh đầu voi đuôi chuột

Thầy Nguyễn Văn Khoa - Tổ trưởng Tổ Xã hội Trung học phổ thông- Trường Trung học phổ thông Ban Mai (Hà Nội) đã phân tích về đề thi tham khảo tốt nghiệp năm 2020 vừa được Bộ Giáo dục và Đào tạo công bố.

Đánh giá chung về đề tham khảo, thầy Khoa nhận định, đề chủ yếu thuộc kiến thức lớp 12, bám sát vào chương trình giảm tải.

Thầy Nguyễn Văn Khoa hướng dẫn học sinh định hương làm bài thi môn Ngữ văn. Ảnh: Hồng Vân

Đề thi có sự phân hóa rõ ràng. Với đề này đa số học sinh sẽ được 6 đến 7 điểm nhưng để đạt được điểm 8 cần phải có kiến thức và kĩ năng làm bài tốt.

Học sinh cần hệ thống lại toàn bộ kiến thức đã học; nắm chắc kĩ năng làm bài; nắm chắc các dạng bài nghị luận văn học để tránh lúng túng khi làm bài.

Về đề thi, thầy Khoa cho rằng, nếu được, phần nghị luận văn học nên chọn một đoạn thơ có dung lượng phù hợp với thời gian làm bài 120 phút.

Phân tích sâu hơn về đề thi tham khảo, thầy Khoa đã đưa những gợi ý làm bài và lưu ý để học sinh tránh mất điểm đáng tiếc.

Về cấu trúc, thầy Khoa nhận định, đề thi vẫn giữ nguyên cấu trúc như các năm trước, bao gồm hai phần đọc hiểu và làm văn.

Phần đọc hiểu vẫn có 4 câu hỏi theo mức độ khó tăng dần với tổng 3 điểm.

Phần làm văn vẫn có hai câu hỏi: câu hỏi nghị luận xã hội (2 điểm) vẫn được hỏi theo form cũ: từ nội dung đoạn trích trình bày hiểu biết và quan điểm về một vấn đề được đặt ra;

Câu hỏi nghị luận văn học yêu cầu học sinh cảm nhận về khổ thơ thứ nhất trong bài thơ “Tây Tiến” theo định hướng cho trước.

Đề thi tham khảo do Bộ Giáo dục và Đào tạo công bố.

Cụ thể, thầy Khoa nhấn mạnh, phần đọc hiểu gồm 4 câu theo mức độ tăng dần. Dung lượng đoạn trích có độ dài phù hợp với thời gian làm bài 120 phút, nội dung đoạn trích cũng gần gũi với học sinh Trung học phổ thông.

Câu 1. Chỉ ra phương thức biểu đạt chính trong đoạn trích. Đây là câu hỏi nhận biết với số điểm dao động từ 0.25-0.5 điểm.

Thông thường học sinh chỉ cần đọc lướt qua văn bản có thể xác định được phương thức biểu đạt của đoạn trích là nghị luận.

Tuy nhiên, học sinh cần đặc biệt lưu ý hình thức của câu hỏi: phương thức biểu đạt chính, nghĩa là học sinh chỉ được đưa ra một phương thức duy nhất trong 6 phương thức đã được học. Học sinh nhận định sai hoặc đưa nhiều hơn 2 đáp án sẽ mất điểm.

Câu 2. Học sinh cần đọc văn bản để tìm ra đáp án chuẩn xác nhất về việc người có thói quen phản đối người khác thường nhận được phản ứng như thế nào.

Đáp án có ngay trong văn bản đó là: thường chỉ nhận được phản ứng bực bội và bị lảng tránh.

Học sinh cần đặc biệt lưu ý câu hỏi này. Bởi yêu cầu câu hỏi là dựa vào đoạn trích để đưa ra câu trả lời. Nhưng trong thực tế, học sinh thường hay đọc lướt qua và hiểu theo ý của mình và trả lời theo kinh nghiệm của bản thân.

Vấn đề này học sinh cần lưu ý để tránh mất điểm đáng tiếc.

Câu 3. Vẫn chỉ yêu cầu dựa vào đoạn trích để cho biết thế nào là “thể hiện quan điểm trong sự hòa nhã”?.

Câu này tưởng khó hơn hai câu trên nhưng thực chất lại dễ lấy điểm và rất ít khi bị mất điểm.

Học sinh dựa vào văn bản có thể đưa ra ngay được đáp án: Đừng để những cảm xúc nóng vội lấn át ý chí của bạn, hãy tạo điều kiện cho người đối diện nói hết quan điểm của họ sau đó bạn mới trình bày quan điểm của cá nhân mình.

Câu 4 là câu vận dụng cao. Học sinh cần hiểu được lời khuyên “hãy bỏ thói quen cho rằng mình đúng” có ý nghĩa gì với bản thân.

Đây là một câu hỏi mở, học sinh có thể tự do trình bày quan điểm của mình. Có thể đồng tình hoặc phản đối. Nhưng để đạt được điểm cao học sinh cần dựa vào một số chỉ dẫn trong đoạn trích để rút ra bài học của bản thân.

Cần lưu ý đưa ra những bài học dù đồng tình hay không đồng tình cũng cần phải có sức thuyết phục. Tránh dài dòng lan man và phản đối một cách tiêu cực vấn đề đặt ra.

Thầy Khoa đánh giá, nhìn chung phần đọc hiểu về mặt cấu trúc và mức độ phù hợp với học sinh. Học sinh chỉ cần để ý đọc kĩ đề, đưa ra những nhận định thuyết phục là đạt được yêu cầu.

Về phần này, cần lưu ý khi làm bài: Đọc kĩ đề, gạch chân những chỉ dẫn quan trọng

Câu 1,2,3 của đề thi hỏi gì, học sinh đáp nấy, không trình bày dài dòng, lan man

Câu 4 nên viết thành một đoạn văn ngắn khoảng 5-7 dòng trả lời đúng trọng tâm câu hỏi.

Thời gian tối đa cho phần đọc hiểu khoảng 15-20 phút.

Về phần làm văn, ở câu nghị luận xã hội yêu cầu học sinh dựa vào phần đọc hiểu viết về sự cần thiết phải tôn trọng ý kiến người khác.

Hình thức hỏi không mới so với những năm trước nhưng đề đạt được điểm cao học sinh cần lưu ý một số vấn đề sau: về thời gian làm bài khoảng dưới 30 phút; về dung lượng: khoảng 1 trang giấy thi; về hình thức: là một đoạn văn.

Đây là vấn đề học sinh cần đặc biệt lưu ý bởi có rất nhiều học sinh nhầm lẫn sang viết bài văn nghị luận xã hội.

Thầy Khoa nhấn mạnh, về nội dung: bên cạnh những lí giải của bản thân về sự cần thiết phải tôn trọng quan điểm của người khác thì học sinh nhất định phải phản đề.

Nghĩa là không phải lúc nào cũng phải tôn trọng quan điểm của người khác. Đặc biệt, giữa tôn trọng và làm theo cần phải có những nhận định, phân tích đúng, có lập trường tư tưởng và bản lĩnh vững vàng. Đó mới là kĩ năng cần thiết cần rèn luyện trong thời kì hiện nay.

Ở câu nghị luận văn học, học sinh cần lưu ý, căn chỉnh thời gian thật hợp lí vì đoạn trích cho dung lượng dài nên để truyền tải hết nội dung đến người đọc không phải học sinh nào cũng làm được

Cái khó chính là phần định hướng cho sẵn. Ở phần này học sinh thường lúng túng và bị động. Học sinh hay có thói quen cảm nhận đoạn thơ lần lượt từng câu.

Nhưng với đề này học sinh phải biết khái quát nhóm những câu thơ có cùng chủ đề theo định hướng thiên nhiên và hình ảnh người lính. Thao tác này làm không khéo sẽ rất dễ bị lặp và thiếu ý, sót ý.

Học sinh cần hệ thống xem câu thơ nào miêu tả thiên nhiên (cần chỉ ra được đặc điểm của thiên nhiên Tây Bắc vừa hùng vĩ, hoang dại hiểm nguy lại vừa thơ mộng, trữ tình) và câu thơ nào miêu tả hình ảnh người lính. Từ đó dựa vào kiến thức và kĩ năng làm sáng tỏ yêu cầu của đề bài.

Đặc biệt lưu ý ngữ liệu của đề bài tương đối dài nên học sinh phải làm chủ được thời gian và lập dàn ý trước khi làm bài.

Từ đó, các em có thể tránh được việc bỏ sót ý hay không đủ thời gian dẫn đến hiện tượng “đầu voi đuôi chuột”.

Đỗ Thơm