Phân loại bệnh lý tế bào nguồn sinh máu và bệnh máu

Đại cương về máu và tạo máu

Máu là một tổ chức lỏng lẻo tuần hoàn khắp nơi trong cơ thể. Máu làm nhiệm vụ cung cấp oxy, các chất dinh dưỡng, đào thải C02 và các chất thải khác ra ngoài qua thận, đường tiêu hoá, mồ hôi; Máu còn làm nhiệm vụ bảo vệ cơ thể chống nhiễm trùng; Làm nhiệm vụ cầm máu khi có chảy máu V.V.. để duy trì chức năng của mình, máu luôn luôn được sinh ra và cũng luôn luôn bị tiêu huỷ theo tuổi của từng loại tế bào. Hai quá trình này luôn luôn cân bằng.

Vòng sống và hoạt động của các thành phần máu diễn biến như sau

Sinh sản và trưởng thành: xảy ra trong cơ quan tạo máu (tuỷ xương, lách, hạch) bao gồm:

Quá trình sinh sản (proliferation)

Quá trình bị biệt hoá (differentiation)

Hai quá trình này hoạt động đồng bộ lồng ghép với nhau rất chặt chẽ để bảo đảm duy trì hai quá trình sinh sản và tiêu huỷ luôn luôn cân bằng và hằng định.

Giai đoạn thực hiện chức năng: xảy ra máu ngoại vi, bao gồm

Hồng cầu làm nhiệm vụ vận chuyển oxy đào thải C02.

Bạch cầu làm nhiệm vụ bảo vệ cơ thể: bằng cơ chế đặc hiệu nhờ chức năng sinh kháng thể, cơ chế không đặc hiệu nhờ hiện tượng thực bào.

Tiểu cầu làm nhiệm vụ cầm máu giai đoạn đầu.

Tiêu huỷ ở tổ chức: Các tế bào máu (ngoại trừ hồng cầu) chỉ sống trong một thời gian ngắn ở máu (khoảng 24 giờ) sau đó nhanh chóng vào tổ chức (lách, gan, hệ thông liên võng) và tiêu huỷ ở đó (Apoptosis)

Dựa trên vòng sống của tế bào máu và vai trò của huyết tương, có thể phân bệnh vê máu làm hai nhóm lớn sau đây:

Bệnh lý tế bào nguồn sinh máu (bệnh lý cơ quan sinh máu).

Bệnh lý máu ngoại vi.

Tuy phân làm hai nhóm, nhưng cả hai liên quan và gắn bó với nhau rất chặt chẽ như bệnh lý của tuỷ xương lại được phản ánh ở máu ngoại vi và số lượng và hình ảnh máu ngoại vi cũng phản ánh bệnh lý của tuỷ xương.

Sơ đồ. Phân loại đại cương về bệnh lý máu và cơ quan tạo máu

Chẩn đoán và phân loại bệnh lý tế bào nguồn sinh máu

Các tế bào nguồn

Tế bào gốc nguyên uỷ (hemopoietic stem cells) hoặc toàn năng (pluripotential stem cells, totipotential stem cells) ký hiệu là CFU-S (colony forming unite-Spleen).

Tế bào nguồn định hướng:

Định hưống tuỷ: CFU-GEMM bao gồm: hồng cầu, bạch cầu hạt, mono và

tiểu cầu.

Định hướng lympho: CFU-L, bao gồm lympho T, B, NK

Tế bào nguồn đầu dòng hoặc tế bào nguồn của một dòng (unipotential stem cells) thí dụ: CFU-E (hồng cầu); CFU-Meg (tiểu cầu); CFƯ-G (bạch cầu hạt trung tính); CFU-T (bạch cầu lympho T).

Bệnh lý đơn dòng tế bào nguồn

Bệnh lý đơn dòng là sự đột biến xảy ra ở giai đoạn bất kỳ của quá trình biệt hoá của một dòng tế bào nhất định. Ví dụ có thể xảy ra ở tế bao nguyên uỷ, tế bào định hướng, tế bào đầu dòng hoặc tế bào đã trưỏng thành, thí dụ tương bào (plasmocyte) có thể trở thành u tuỷ (myeloma)

Phân loại bệnh lý tế bào nguồn

Theo đặc điểm sinh sản và biệt hoá

Cách này có thế chia làm 4 nhóm:

Suy tuỷ, giảm sinh tuỷ:

Suy tuỷ đơn dòng: dòng tiểu cầu, dòng hồng cầu, dòng bạch cầu hạt trung tính

Hoặc suy tuỷ đa dòng (suy tuỷ toàn bộ). Tế bào nguồn giảm hoặc không sinh sản do đó cũng không có biệt hoá

Rối loạn sinh tuỷ (myelodysplatic syndrome: MDS): cả sinh sản và biệt hoá không bình thường.

Tăng sinh tuỷ mạn ác tính: cả sinh sản và biệt hoá đều tăng: Lơxêmi mạn dòng hạt.

Chỉ tăng sinh nhưng không biệt hoá (bị chặn): lơxêmi cấp (sơ đồ )

Sơ đồ. Sơ đổ giả thiết về các bất thường chủ yếu của quá trinh tăng sinh và biệt hoá đơn dòng tế bào nguồn tạo máu ở người

(Theo đặc điểm sinh sản và biệt hoá)

Theo cách phân loại này Hodgkin, non-Hodgkin không có vị trí trong bảng phân loại này.

Theo vị trí tạo máu, chia 2 nhóm: tại tuỷ, ngoài tuỷ

Tại tuỷ:

Suy tuỷ: có nhiều phương pháp phân loại. Theo lâm sàng: có thể cấp, mạn; theo dòng tế bào có thể giảm 1, 2 hoặc 3 dòng; theo nguyên nhân có suy tuỷ bẩm sinh và suy tuỷ mắc phải; trong suy tuỷ mắc phải, thì suy tuỷ không rõ nguyên nhân chiêm 65% (sơ đồ)

Hội chứng rối loạn sinh tuỷ (MDS). Theo FAB có thể chia thể nhỏ: RA, RARS, RAEB, RAEBt, CMML (sơ đồ).

Tăng sinh ác tính (Myeloproliírative syndrome: MPS) loại này có thể chia làm hai nhóm:

- Mạn tính: gồm các bệnh sau đây:

Hội tính tăng sinh tuỷ mạn:

Đa hồng cầu nguyên phát hay đa hồng cầu thật (polycythemia vera).

Tăng tế bào xơ non (xơ tuỷ), lách to sinh tuỷ (myeloíĩbroblastic).

Tăng tiểu cầu nguyên phát (primary thrombocythemia).

Lơxêmi mạn dòng tuỷ (chronic myeloid leukemia CML).

Lơxêmi mạn dòng bạch cầu hạt (chronic granulocytic leukemia CGL).

Hội chứng tăng sinh lympho mạn:

Lơxêmi mạn dòng lympho (chromic lymphocytic leukemia CLL).

Lơxêmi tế bào tóc (Hairy cell-leukemia HCL).

Đa u tuỷ xương (multiple myeloma).

- Cấp tính: Bao gồm các lơxêmi cấp (Acute leukemia: AL).

AML: gồm có Mo, Ml, 2,3,4,5,6,7.

ALL: gồm có Ll,2,3 (theo FAB); tế bào T,B (theo phương pháp miễn dịch, tìm hiểu về nguồn gốc tế bào của bệnh).

Lơxêmi tế bào “lai”: lai tuỷ NK, lai tuỷ T hoặc B lympho.

Lơxêmi tế bào chưa biệt hoá.

Bệnh lý ngoài tuỷ:

U lympho: Hodgkin, không Hodgkin.

Ung thư di căn tuỷ xương

Sơ đồ. Phân loại bệnh tế bào nguồn tạo máu (theo vị trí tạo máu)

Kỹ thuật chẩn đoán và phân loại bệnh lý tế bào nguồn

Hình thái học:

Nhân, nguyên sinh chất, hạt đặc hiệu, thể Auer hoặc các hình dạng bất thường.

Hoá tế bào:

Sử dụng kỹ thuật phát hiện các men bạch cầu như:

Peroxydase ( ), Sudan đen ( ): Phát hiện tế bào tuỷ dòng hạt

PAS ( ): Tế bào dòng lympho

Esterase không đặc hiệu ( ): Tế bào dòng mono

Miễn dịch: sử dụng các dấu ấn màng (CD):

Tế bào gốc: CD34, HLA-DR.

Tế bào nguồn lai tuỷ - lympho, tuỷ - NK .

Tế bào nguồn dòng tuỷ CD33, CD13, CD34 Dòng hạt: CD13 , CD11 .

Dòng mono: CD14 .

Dòng HC: CD36 , glycophorin ( ).

DòngTC: CD61 , CD41 .

Tế bào nguồn dòng lympho.

Tiền thân lympho: tdt, CD34.

T: CD7, cCD3, CD2, CD4, CD8.

B: CD10, cCD22, CD19..

NKcells: CD16/56.

Di truyền phản tử

Xét nghiệm nhiễm sắc thể: Chuyển đoạn nhiễm sắc thể (CML: 9,22;M3:15,17), đứt gẫy NST, đa bội, thiểu bội,...

Xét nghiệm phát hiện kháng nguyên ung thư: BCR, ABL...

Siêu cấu trúc tế bào: Màng, tế bào, nhân, nguyên sinh chất.

Nuôi cấy đơn dòng tế bào tuỷ (Clonal culture).