Bài 2: Triển khai mạnh hơn các giải pháp cải thiện chất lượng không khí

Theo ngân hàng thế giới, nồng độ pm2,5 tại hà nội được dự báo vẫn sẽ tiếp tục tăng từ nay cho đến năm 2030 với các chính sách về quản lý chất lượng không khí như hiện nay.

Từ năm 2019 đến nay, đã có nhiều văn bản pháp luật ra đời về quản lý chất lượng không khí ở cả cấp trung ương và địa phương. trong đó đáng chú ý ở cấp trung ương là luật bảo vệ môi trường 2020, thay thế cho luật năm 2014, đã bổ sung quy định về kế hoạch quản lý chất lượng không khí và trách nhiệm của các cơ quan quản lý liên quan; đồng thời bộ tài nguyên và môi trường (tn&mt) đã ban hành hướng dẫn xây dựng kế hoạch quản lý chất lượng không khí cấp tỉnh. tại địa phương như hà nội, một loạt các chỉ thị kiểm soát ô nhiễm không khí đã ra đời và đang là công cụ quản lý để triển khai các giải pháp cụ thể, ví dụ chỉ thị 15/ct-ubnd ngày 30/10/2019 về loại bỏ than tổ ong, chỉ thị 15/ct-ubnd ngày 18/09/2020 về kiểm soát đốt rơm rạ và chất thải.

Tuy nhiên, còn rất nhiều điều cần làm từ việc xây dựng chính sách phù hợp đến thực thi: Live&Learn cùng các chuyên gia, tổ chức về môi trường đã gửi góp ý cho dự thảo Nghị định quy định chi tiết một số điều của Luật Bảo vệ môi trường 2020. Bản góp ý tập trung vào phân tích kinh nghiệm quốc tế, trong nước và đưa ra khuyến nghị cho các nội dung về kế hoạch quản lý chất lượng không khí, biện pháp khẩn cấp trong trường hợp ô nhiễm không khí nghiêm trọng, nội dung về quan trắc môi trường và công khai thông tin môi trường.

Trong đó, live&learn kiến nghị chính quyền tp hà nội một số điểm như sau: về kế hoạch quản lý chất lượng không khí, cần quy định rõ nội dung của kế hoạch cấp quốc gia để đặt nền móng cho việc xây dựng các kế hoạch cấp tỉnh hoặc liên vùng. kế hoạch cấp quốc gia cần đặt ưu tiên cho các khu vực ô nhiễm không khí. đối với ứng phó ô nhiễm không khí nghiêm trọng, cần cân nhắc về việc quy định quá chi tiết về mức aqi và các biện pháp ứng phó;

Về quan trắc môi trường và công khai thông tin: Các quy định về yêu cầu kỹ thuật đối với quan trắc môi trường đang áp dụng cho cả đối tượng là “các tổ chức, cá nhân quan trắc môi trường và công bố thông tin cho cộng đồng”. Đây là sự không hợp lý và không phù hợp với xu thế đổi mới khoa học công nghệ. Các quốc gia khác trên thế giới và trong khu vực ASEAN chỉ đưa ra quy định và yêu cầu kỹ thuật với quan trắc theo mục đích quản lý nhà nước, vì đây là hệ thống cần có sự chuẩn xác để xác định tình hình chất lượng môi trường và đưa ra chính sách, quản lý tuân thủ.

Với các tổ chức, cá nhân quan trắc hoặc sử dụng thông tin quan trắc nhằm cung cấp, công bố thông tin môi trường cho cộng đồng (ví dụ như giáo dục, nghiên cứu, cảnh báo cá nhân, phát hiện điểm nóng ô nhiễm ban đầu…) thì cần thúc đẩy, huy động sự tham gia của cộng đồng và áp dụng đổi mới khoa học kỹ thuật để bổ sung cho hệ thống nhà nước.

Mặt khác, nếu đòi hỏi yêu cầu quản lý với các tổ chức, cá nhân trong nước thì sẽ không công bằng vì sẽ không thực hiện được yêu cầu này với các ứng dụng và trang web theo dõi chất lượng không khí từ nước ngoài (iqair.com, airnow.gov, air-quality.com, aqic, windy.com, google earth, tropomi explorer, breezometer, plume labs, purpleair, sensor.community…).

Về các giải pháp kiểm soát nguồn khí thải vào khu vực thủ đô, vào cuối năm 2019, thành phố hà nội ban hành chỉ thị 15/ct-ubnd ngày 30/10/2019 về việc thay thế và loại bỏ toàn bộ việc sử dụng than tổ ong làm nhiên liệu trong sinh hoạt, kinh doanh dịch vụ trên địa bàn thành phố. theo đó, sở tn&mt hà nội, các quận huyện phối hợp cùng đối tác lập kế hoạch, triển khai các chương trình loại bỏ than tổ ong tại cộng đồng như nâng cao nhận thức cộng đồng, hỗ trợ chuyển đổi bếp tại địa phương và tái chế bếp than tổ ong sau thu hồi.

Tính đến đầu quý ii/2021, hà nội còn khoảng 2.166 bếp than tổ ong tại 27/30 quận huyện trên địa bàn thành phố, giảm 96% so với khảo sát năm 2017 và 91% so với khảo sát đầu năm 2019. song song đó, theo bản đồ google bếp than tổ ong do live learn xây dựng và cộng đồng đóng góp dữ liệu, tính đến thời điểm tháng 4/2021, số lượng bếp than tổ ong 10 quận nội thành đã giảm 56,1% so với khảo sát tháng 12/2020. trong đó, nhóm 5 quận nội thành có tỷ lệ giảm cao nhất bao gồm hoàn kiếm (78%), ba đình (76%), cầu giấy (70%), hai bà trưng (56%) và tây hồ (53%).

Cuối năm 2020, thành phố hà nội ban hành chỉ thị 15/ct-ubnd ngày 18/9/2020 về kiểm soát đốt rơm rạ, các phụ phẩm cây trồng và các chất thải không đúng quy định. theo đó, từ 2018 đến nay, sở tài nguyên và môi trường hà nội phối hợp cùng live&learn và 10 doanh nghiệp cung cấp giải pháp kỹ thuật đã thực hiện các can thiệp giảm thiểu đốt rơm rạ, rác thải tại nhiều quận/huyện.

Kết quả cho thấy, trong năm 2020-2021, các huyện Sóc Sơn, Đan Phượng, Thanh Oai, Chương Mỹ, Đông Anh... đã lập kế hoạch thúc đẩy các giải pháp truyền thông, xử lý và kiểm soát đốt rơm rạ ngoài đồng ruộng. Các giải pháp kỹ thuật được áp dụng bao gồm: Sử dụng các loại chế phẩm vi sinh biến rơm rạ thành phân bón; thu cuốn rơm rạ để tiếp tục sử dụng vào các mục đích sản xuất nông nghiệp khác và thu gom rơm làm thức ăn cho cá, làm mái nhà, sân chơi…

Song song đó, Sở TN&MT phối hợp cùng Live&Learn và nhóm nghiên cứu trường Đại học Khoa học Tự nhiên thực hiện kiểm kê và xây dựng bản đồ tác động ô nhiễm không khí do đốt rơm rạ. Đây là dữ liệu khoa học giúp thành phố và các quận, huyện đánh giá việc triển khai kế hoạch và bám sát tình hình thực tế.

Mặt khác, từ đầu năm 2021, huyện Đông Anh đã phối hợp cùng Live&Learn và nhiều doanh nghiệp xử lý rác đã triển khai chương trình Giảm rác tại cộng đồng để giảm thiểu nguy cơ đốt rác tại địa phương. Tính đến tháng 8/2021, chương trình được thí điểm triển khai tại 4 xã trên địa bàn huyện với các hoạt động phân loại và ủ rác hữu cơ. Kết quả kiểm kê rác với 54 hộ gia đình chỉ ra rằng sau khi phân loại và xử lý rác hữu cơ, khối lượng rác chuyển đến bãi chôn lấp giảm 50-70%.

Trong lĩnh vực giao thông, sắp tới đây chương trình "Xe sạch, trời xanh: Đo kiểm khí thải xe mô tô, xe gắn máy" sẽ được triển khai tại Hà Nội. Đây là chương trình nhằm mục đích đánh giá hiện trạng phát thải của xe mô tô, xe gắn máy cũ đang lưu hành trên địa bàn thành phố, từ đó định hướng các giải pháp về cơ chế, chính sách gắn kết giao thông với bảo vệ môi trường và sức khỏe (giao thông bền vững và cải thiện chất lượng không khí).

Theo đó, thành phố hà nội sẽ tiến hành đo kiểm khoảng 3.000-5.000 xe mô tô, xe gắn máy. người dân được kiểm tra khí thải xe máy miễn phí khi chủ động mang xe đến các trạm kiểm định và được các chuyên gia của các hãng tư vấn về tình trạng xe và các giải pháp khác nhằm đảm bảo an toàn giao thông và hạn chế phát thải gây ô nhiễm môi trường và sức khỏe.

Tùng Dương