Sách "Phong tục thờ cúng của người Việt" (Nxb Văn hóa Thông tin) nói rằng: Quan niệm của người Việt xưa đều cho rằng gia đình được khỏe mạnh thịnh vượng là nhờ các vị thần tại gia phù hộ, nên phải thờ cúng các vị thần để mọi việc luôn được tốt đẹp. Thổ công là vị thần trông coi cai quản trong nhà, định sự họa phúc cho mọi gia đình, thường được gọi là đệ nhất gia chi chủ. Nhờ có vị thần này nên các hồn ma quỷ không xâm nhập được để quấy nhiễu gia đình.
Mọi gia đình tin theo thần đạo đều có bàn thờ Thổ công. Các gia đình thuộc ngành thứ không có bổn phận cúng giỗ, trong nhà không có bàn thờ tổ tiên nhưng vẫn phải có bàn thờ Thổ công. Bàn thờ Thổ công thường đặt ở các gian mé bên so với bàn thờ tổ tiên. Nếu nhà nào không phải lập bàn thờ tổ tiên thì có thể đặt bàn thờ Thổ công ở gian chính giữa nhà.
| Thổ công gồm 2 ông và 1 bà. Tranh dân gian. |
Bàn thờ Thổ công rất đơn giản, chỉ có một hương án (tức là cái bàn thờ) kê liền với tường sau. Trên hương án đặt một bàn hoặc cái kệ nhỏ để đặt 3 đài rượu. Đằng sau chiếc bàn thờ nhỏ này là bài vị Thổ công được kê cao, có khi gia chủ không đặt bài vị thì dùng 3 cỗ mũ. Các mũ này gồm 1 mũ đàn bà ở giữa và hai mũ đàn ông ở hai bên. Mũ đàn ông thì có cánh chuồn còn mũ đàn bà thì không có cánh chuồn. Cũng có khi vì bàn thờ hẹp thì gia chủ chỉ đặt một mũ.
Ở phía trước cái kệ nhỏ đặt bát hương hoặc đỉnh trầm. Hai bên bát hương là đôi nến hoặc cây đèn dầu. Cũng có thể đặt đôi ống hương.
Bàn thờ ông Công ông Táo không chỉ thờ một vị thần mà thờ ba vị thần với ba danh hiệu khác nhau. Trong bài vị người ta để cả danh hiệu của ba vị thần này. Mỗi vị thần trông coi một công việc riêng biệt. Thổ công trông coi việc bếp núc, Thổ địa trông coi việc trong nhà, Thổ kỳ trông nom việc chợ búa cho phụ nữ hoặc việc sinh sản các vật ở vườn đất.
Theo quan niệm từ xưa truyền lại, mỗi gia đình có riêng một Thổ công. Vị Thổ công này mỗi năm đều được thay thế vào ngày 23 tháng Chạp. Ngày này ở Việt Nam gọi là ngày ông Táo chầu trời hoặc là ngày Tết ông Công ông Táo. Trong ngày này, các gia đình làm cỗ cúng rồi đốt bài vị cũ thay bài vị mới.
Thổ công tức Táo quân là vị thần có nhiệm vụ ghi chép mọi việc tốt xấu xảy ra trong mỗi gia đình. Lễ cúng ông Công ông Táo quan trọng nhất là Tết Táo quân vào ngày 23 tháng Chạp. Trong lễ này, sau khi cúng xong, ông Táo lên chầu Thượng đế để báo cáo những điều tai nghe mắt thấy ở trần thế mà mình đã ghi chép được.
| Một mâm lễ cúng ông Táo. Ảnh minh họa của Infonet. |
Để chuẩn bị cho ông Táo lên trời, thời xưa các gia đình sẽ đốt vàng mã, mũ áo, hia của năm trước và phóng sinh một con cá chép để làm “ngựa” cho ông Táo cưỡi. Người ta tin rằng sau khi cúng, cá sống cùng tro của vàng mã mũ áo được đổ ra sông hay ao hồ thì ông Công sẽ nhận được. Con cá sau khi phóng sinh sẽ hóa rồng để đưa ông Công lên trời. Còn thời nay, nhiều gia đình thường không thờ mũ áo cả năm mà đến dịp Tết ông Táo mới mua và sau khi cúng xong cũng hóa ngay.
Do ý nghĩa của lễ là như vậy nên để sắm lễ cúng ông Táo, trước hết phải mua mũ, áo, hia. Mũ Thổ công phải có 3 chiếc gồm 1 chiếc đàn bà và 2 chiếc đàn ông. Mũ đàn ông có cánh chuồn còn mũ đàn bà không có. Màu sắc của mũ thì tùy theo nạp âm ngũ hành của năm mà chọn. Chẳng hạn năm mang hành mộc thì chọn màu xanh, hành kim màu trắng, hành hỏa màu đỏ, hành thổ màu vàng và hành thủy màu đen. Như năm Bính Thân 2016 là thuộc hành hỏa thì mũ cho ông Táo sẽ là mũ màu đỏ. Kèm theo mũ là quần áo, hia và 100 nén vàng.
| Ảnh minh họa ông Táo cưỡi cá chép chầu trời. |
Ở một số nơi còn có tục đốt ngựa vàng mã biếu ông Táo thì cũng có thể chọn màu ngựa theo ngũ hành. Sau mũ áo, một vật phổ biến nữa phải có là con cá chép sống thả trong chậu nước để sau cuộc lễ sẽ phóng sinh ra ao hồ.
Về cỗ cúng ông Táo, gia chủ có thể lễ chay hay mặn đều được. Lễ chay thì gồm có giấy vàng, giấy bạc, tờ tiền, cau trầu, nước và hoa quả. Nếu gia chủ muốn cúng lễ mặn thì có thể cúng giò chả, chân giò, xôi và các món ăn cổ truyền khác. Tuy nhiên có một số loại thịt người ta kiêng không đem cúng. Chẳng hạn như các món làm từ Vịt, chim, ngỗng, trâu, bò, dê, chó. Nói chung cỗ đem cúng phổ biến là làm từ thịt lợn, thịt gà.
Bài văn khấn ông Táo trong ngày 23 tháng Chạp, theo sách "Văn khấn cổ truyền Việt Nam" (Nxb Văn hóa Thông tin) như sau:
Hôm nay, ngày 23 tháng chạp tín chủ chúng con thành tâm sắp sửa hương hoa phẩm luật, xiêm hài áo mũ, kính dâng tôn thần. Thắp nén tâm hương tín chủ con thành tâm kính bái.
Cúi xin Tôn thần gia ân xá tội cho mọi lỗi lầm trong năm qua gia chủ chúng con sai phạm. Xin Tôn thần ban phước lộc, phù hộ toàn gia chúng con, trai giá, già trẻ sức khỏe dồi dào, an khang thịnh vượng, vạn sự tốt lành. Chúng con lễ bạn tâm thành, kính lễ cầu xin, mong Tôn thần phù hộ độ trì.
Chủ đề liên quan:
bàn thờ cúng ông Công cúng ông công ông táo ngày ông Táo chầu trời ông Công ông công ông táo ông táo thế nào