Âm nhạc được phổ biến rộng rãi trong các lĩnh vực sinh hoạt của con người. Sức mạnh của âm nhạc xuất phát từ chỗ nó là một thứ ngôn ngữ chung của thực tại, đó có thể là tiếng gió thổi, tiếng mưa rơi; cả đến tiếng khóc não nùng, tiếng cười hân hoan hay tiếng nỉ non riêng tư của những cuộc đời.
Chúng ta có thể nói rằng, âm nhạc và trong đó đặc trưng nhạc thiền chính là một nghệ thuật chân thiện mỹ, là một mầu nhiệm của nhân sinh.
Theo triết lý Phật pháp, nhạc thiền chính là một người bạn đồng hành quen thuộc với người tu học Phật. Cũng nói về tác dụng của nhạc thiền, dòng nhạc này đem lại thư giãn, để con người đừng cuốn trôi theo những lo toan, để không bị nhận chìm hoặc đánh mất mình trong những mối bận tâm lo nghĩ đó. Hãy để tâm tư mình thật thanh thản, khi tâm hồn tĩnh lặng sẽ là lúc trái tim cởi mở.
Trên thế giới hiện nay và tại Việt Nam nói riêng, sự du nhập, kết hợp giữa các bản nhạc thiền cũng là không đếm xuể và chưa có một con số thống kê về số lượng các bản nhạc thiền chính thức nào, chỉ biết là con số này nhiều vô kể. Cũng chính bởi xuất phát từ những hoàn cảnh sáng tác khác nhau, đi cùng với trí tưởng tượng và công cụ khác nhau mà nhạc thiền đến với con người một cách đa dạng, phong phú.
Nhạc thiền với sự đa dạng của nó giúp con người nhận thức được thế giới hiện nay mà con người đang sống quá ồn ào, chật hẹp, đầy áp lực từ đó hướng họ vào bên trong, giản dị, huyền bí, ngân nga, thánh thót. Bản chất của thiền hay là vắng lặng, đơn thuần, thanh khiết. Tùy theo hoàn cảnh riêng mà người dùng có thể lựa chọn loại nhạc thiền phù hợp.
Theo truyền thuyết, Kyochiku - một thầy tế lễ - người sáng lập môn phái thiền Myoan tại Nhật Bản đã mê đi trong khi thực hành thổi sáo trong ngôi đền ở Ise. Ông mơ thấy mình đơn độc trên một chiếc thuyền giữa biển đầy mù sương và nghe một âm thanh lạ từ trên trời. Khi sương tan dần, ông lại nghe một âm thanh kỳ diệu khác.
Tỉnh dậy, ông lập tức thể hiện những âm thanh bí ẩn đó vào trong các dụng cụ bằng tre, và tạo ra ba khúc nhạc: "Koku" (trống trời), "Kyorei" (chuông trống), và "Mukaiji" (biển sương). Ðó là "Ba tấu khúc xưa" rất đặc trưng và mẫu mực cho nhạc thiền "Koku" - một điệu nhạc thanh thản và trầm lặng, được chơi với một nhạc cụ có độ trầm nhất. Dòng nhạc này thể hiện được quan niệm Hư Vô của Phật giáo.
Nhạc cụ truyền thống tiêu biểu làm bằng tre ở Nhật là cây sáo Shakuhachi. Du nhập vào Nhật từ Trung quốc khoảng cuối thế kỷ thứ 7, sáo trúc Shakuhachi phát triển ở Nhật như một nhạc cụ độc đáo, gợi lên một âm hưởng sâu lắng trong tâm hồn. Sáo làm từ giống tre Madake. Sáo Shakuhachi trở thành mẫu mực xác định các nhạc cụ truyền thống với tiêu chuẩn chiều dài là 54,5 cm.
Nhạc công sẽ thổi vào phần đầu ống để sáo phát ra tiếng. Shakuhachi có 4 lỗ ở phía trước và 1 lỗ ở phía sau, vì vậy đôi khi người phương Tây cũng gọi nó là "sáo tre 5 lỗ". Năm cái lỗ này đủ để tạo ra các nốt trong mọi âm vực; trên thực tế, số lượng lỗ thổi nhỏ đã khiến âm thanh của shakuhachi trở nên réo rắt, đôi lúc khá chói tai.
Tuy rất đơn giản, nhưng cây sáo Shakuhachi đòi hỏi người chơi không chỉ tập trung cao độ ở chiếc môi mà phải rất thành thạo trong việc kiểm soát hơi thổi và phải thổi trong 117 nhịp thở. Sáo Shakuhachi không được coi như là một nhạc cụ nhưng chủ yếu như là một công cụ tinh thần độc quyền của môn phái thiền sáo tre. Ðây là nhạc cụ truyền thống của Nhật Bản được các thiền sư Komusou ngày xưa hay thổi các bản nhạc thiền gọi là honkyoku khi đi hành thiền, âm thanh chính của nó là "tiếng thì thào của gió qua động tre".