Sốc bỏng là trạng thái suy sụp đột ngột toàn bộ chức năng quan của cơ thể do chấn thương bỏng gây nên.
Tổn thương kích thích nhiều tận cùng thần kinh gây hưng phấn, sau ức chế hệ thần kinh trung ương, gây rối loạn toàn bộ các cơ quan, hệ thống gây sốc.
Đặc biệt giảm khối lượng máu lưu hành, mà những rối loạn bệnh lý tại vùng tổn thương có vai trò quan trọng trong cơ chế bệnh sinh.
Do thoát dịch, huyết tương từ lòng mạch ra khoảng gian bào. Nguyên nhân do tổn thương mao mạch, rối loạn vi tuần hoàn gây giãn mạch, tăng tính thấm, thoát huyết tương ra ngoài dưới hình thức phù ở vùng bỏng, vùng lân cận và còn là hiện tượng toàn thân. Thoát huyết tương xuất hiện sớm 5 phút sau, cao nhất 3-6 giờ, kết thúc 8 giờ 30 kéo dài tới ngày thứ 3, có thể đạt 2-5l/24 giờ.
Bên cạnh giảm khối lượng máu lưu hành, rối loạn vi tuần hoàn (do giãn, do thoát huyết tương, máu cô) dẫn tới đông máu dải rác lòng mạch => tắc nghẽn => hoại tử tổ chức.(Hc bị huỷ còn do hc bị giảm trong nhiều mao mạch do toan hoá).
Tan vỡ hồng cầu do tác dụng trực tiếp yếu tố nhiệt có vai trò quan trọng. nếu diện bỏng sâu lớn, tan huyết có thể còn tới 30-40%.
Thời gian gây chấn thương liên quan đến tổn thương, do đó yếu tố tác dụng thường kéo dài => sốc kéo dài.
Gặp ở bệnh nhân đến sớm, trong những giờ đầu sau bỏng hoặc bệnh nhân bỏng nhẹ, vừa (theo Visơnhepski 1967: gặp 12,5%).
Huyết áp động mạch tăng, áp lực tĩnh mạch trung ương tăng, mạch nhanh, nẩy. Huyết áp tăng nhất thời do trung tâm co mạch hưng phấn tăng tiết cathecholamin gây co mạch.
Có thể xuất hiện muộn sau vài giờ ( giơ thứ 5-6), song song mức thoát huyết tương và giảm khối lượng máu lưu hành, cũng có thể xuất hiện sau những chấn thương bổ sung khi vận chuyển, khi sử lý vết thương sớm.
Cảm giác đau đớn hầu như giảm, nhưnmg bất kỳ yếu tố nào: băng bó, vận chuyển, thay đổi tư thế, cảm giác đau tăng.
Mạch nhanh nhỏ, có khi yếu không bắt được, mạch =0. Là triệu chứng quan trọng của sốc bỏng. Mạch nhanh do huyết áp giảm gây kích thích trung khu tim đập nhanh. Mạch yếu do giảm khối lượng máu lưu hành.
Huyết áp động mạch (HAĐM) thường giảm, nặng hơn có thể mờ, hoặc bằng 0. HAĐM có mối liên quan chặt chẽ với các chỉ số khác.
Trong sốc bỏng, huyết áp giảm do hàng đầu giảm khối lượng máu lưu hành, ngoài ra do giảm sức co bóp cơ tim, co giãn mạch (suy mạch cấp do trung tâm vận mạch bị ức chế).
Nặng có thể thở nhanh nông, chậm nông, loạn nhịp, có thể phát sinh rối loạn hô hấp chu kỳ do trung khu hô hấp bị ức chế. Tiên lượng xấu nêú suy hô hấp sớm, ngáp cá: trạng thái tận cùng.
Nặng: vô niệu, số lượmg nước tiểu < 300ml/24h hoặc vô niệu hoàn toàn.
Rối loạn bài niệu là triệu chứng sớm (theo Paris 1967: gặp 98%), ngay cả khi những thay đổi mạch, huyết áp chưa xuất hiện. Nó có giá trị chẩn đoán và tiên lượng, là căn cứ tính lượng dịch truyền.
Có thể gặp loét cấp ống tiêu hoá: Curling -tiên lượng thường nặng. loét dạ dày tá tràng do rối loạn chức năng hệ tktw, do máu cô, xung huyết dạ dày, ruột. Tăng tính thấm, ứ máu, nghẽn mạch, RL nội tiết, RL dd .
Có thể có các biểu hiện máu cô, rối loạn nước, điện giải, rối loạn cân bằng acid- base, rối loạn chức năng bài tiết nước tiểu.
Máu cô: Phản ứng cơ thể tăng hồng cầu dự trữ, thoát huyết tương.
Hồng cầu tăng, hematocrit tăng, Hb tăng ( biểu hiện mất huyết tương do thoát qua vết bỏng và thoát vào khoảng gian bào), bạch cầu tăng (do cô máu, do tăng phản xạ).
Hb giảm. thường khi HC bị huỷ tới 40% sẽ ảnh hưởng tới tình trạng cô máu (cơ chế tan máu chủ yếu do yếu tố nhiệt và phản ứng miễn dịch).
Cơ chế: bỏng gây trạng thái strees => hoạt hoá thuỳ trước tuyến yên => tăng tiết corticoide khoáng. Cụ thể: Đặc trưng sốc bỏng là Na giảm, K tăng.
K tăng: do sự thoát và chuyển dịch K ở mô tế bào bị tổn thương ra khoảng gian bào ( K máu tăng khi khối lượng lớn cơ bị tổn thương).
Bệnh nhân thoát sốc: mất dần các triệu chứng sốc, xuất hiện các triệu chứng giai đoạn II. Thực tế lâm sàng khi các triệu chứng ổn định trên 6 giờ. Tuy nhiên gianh giới giữa thời kỳ I và II là không rõ ràng ( huyết áp tăng dần, mạch giảm dần, môi và đầu chi hồng hơn, nước tiểu trong và số lượng tăng dần).
TRIỆU CHỨNG |
MỨC NHẸ |
SỐC NẶNG |
SỐC RẤT NẶNG |
1. Rối loạn bài niệu |
Thiểu niệu |
Thiểu niệu, vô niệu |
Vô niệu hoàn toàn hoặc tái phát |
2. Hb |
(-) |
Muộn, có trong vài giờ |
xuất hiện sớm, kéo dài |
3. Tăng Nitơ máu |
Hiếm gặp |
Thường cuối ngày1, tăng ngày 2-3 (có thể 70mg%) |
xuất hiện ngay những giờ đầu, tăng cao ngay từ cuối ngày1 (100mg%) |
4. Nôn |
Hiếm gặp |
Hay gặp. Phản ứng tìm hồng cầu trong chất nôn |
Nôn liên tục, nôn ra máu đại thể |
5. áp lực tĩnh mạch trung ương giảm |
Hiếm gặp |
Thường xuyên |
Thường xuyên |
6. HAĐM |
Không giảm hoặc giảm nhưng không dưới 80mm Hg |
Thường giảm dưới 80 mm Hg, đôi khi bằng 0 |
Giảm dưới 80mm Hg |
7. Thân nhiệt |
37o-38o ( sốt nhẹ hoặc bình thường) |
36o- 37o ( bình thường hoặc đôi khi giảm) |
dưới 36o ( giảm dưới mưcs bình thường) |
8. Bụng chướng |
Không gặp |
Hiếm gặp |
Gặp ngay trong những giờ đầu, tăng từng giờ |
Biểu hiện tím đầu chi, thời gian máu chảy, máu đông kéo dài, thời gian Howell tăng, tiểu cầu giảm, tỷ lệ prothrombin giảm, nghiệm pháp rượu ( ).
Do huyết tương thoát qúa nhiều gây chèn ép cuộn mạch trong cầu thận
(bao Bowman giãn rộng thấm đầy huyết tương gây chèn ép cuộn mạch).
Do khối lượng máu lưu hành giảm => luồng máu qua thận giảm => huyết áp động mạch giảm thấp kéo dài, luồng máu chậm 50% => khả năng lọc cầu thận giảm.
Nếu kèm theo nhiễm toan chuyển hoá sẽ nguy hiểm, vì Hb tự do không được tống dễ dàng khỏi thận mà biến thành Hematin chlorhydrat => tắc ống thận => vô niệu.
Có thể gặp sốc ở diện tích không lớn: trẻ em dưới 3 tuổi, có thể gặp sốc ở diện tích 3-5%. Khi diện tích bỏng trên 10% nguy cơ xuất hiện sốc.