Có thể dùng đường mũi để đưa Thuốc vào cơ thể với hai mục tiêu: trị bệnh tại chỗ, trị bệnh toàn thân.
Có thể dùng đường mũi để đưa Thuốc vào cơ thể với hai mục
tiêu: trị bệnh tại chỗ, trị bệnh toàn thân.
Các lợi điểm khi đưa Thuốc theo đường mũi
Dùng qua mũi, Thuốc không bị chuyển hóa nơi ruột và gan như
Thuốc uống. Như Thuốc Desmopressin trị đái tháo nhạt, đái dầm được bào chế dưới
dạng bơm, xịt vào mũi để tránh bị phân hủy khi đi qua đường tiêu hóa. Hay Thuốc
Sumatriptan trị nhức đầu kiểu migraine dùng cách đưa qua đường mũi vừa cho tác
động nhanh hơn vừa tránh bị phản ứng gây nôn khi uống Thuốc dưới dạng viên.
Những giới hạn và tác hại của đưa Thuốc theo đường mũi
- Những loại Thuốc phải dùng thường xuyên và đưa vào cơ thể
nhiều lần trong ngày không thích hợp với đường mũi vì có thể gây hại cho tế bào
màng mũi.
- Khó kiểm soát chính xác số lượng Thuốc được hấp thu qua
đường mũi. Vì thế, bệnh nhân
dùng Thuốc qua đường mũi có khi phải được tận tình
cách bơm xịt và hít thở đúng cách để Thuốc (đặc biệt là Thuốc trị suyễn, COPD)
không bị thất thoát.
- Điều hết quan trọng là Thuốc dùng qua mũi vẫn có thể gây
ngộ độc, đặc biệt là trẻ con nếu
dùng Thuốc không đúng.
Những vụ ngộ độc do Thuốc dùng qua mũi
- Một loại Thuốc dùng qua mũi đồng thời là Thuốc thoa giảm
đau dùng lâu đời là dầu gió, cao xoa (còn gọi là dầu cù là). Để có tác dụng
thông mũi, sát trùng đường hô hấp và giảm đau, dầu gió hay cao xoa chứa nhiều
loại tinh dầu bay hơi như: tinh dầu bạc hà (menthol), tinh dầu chương não
(camphor), đặc biệt, một số dầu xoa có chứa thêm methyl salicylat, tinh dầu
bạch đàn (tinh dầu khuynh diệp), tinh dầu thông… Đã có nhiều thông tin báo cáo
trẻ sơ sinh bị ngộ độc vì mẹ mới sinh dùng dầu gió xức cho mình và làm dầu này
dính trên mũi cháu bé. Menthol, camphor có tác dụng kích ứng hô hấp trẻ sơ
sinh, khi trẻ hít phải các chất này sẽ làm trẻ ngưng thở do suy hô hấp. Phụ nữ
cho con bú cũng tránh không nên
dùng Thuốc thoa chứa methyl salicylat vì Thuốc
có thể dính ở đầu vú, trẻ bú vú sẽ nuốt phải methyl salicylat và ngộ độc.
- Một loại Thuốc dùng qua mũi là Thuốc nhỏ mũi có tác dụng
co mạch, chống sung huyết nhằm trị nghẹt mũi, sổ mũi có thể trở thành tai họa
cho trẻ nhỏ. Một số cha mẹ tự mua Thuốc nhỏ mũi co mạch nhỏ cho trẻ và trẻ bị
ngộ độc. Từ năm 1985 - 2012, FDA Mỹ đã xác định có 96 trường hợp trẻ em ở Mỹ từ
1 tháng đến 5 tuổi đã bị ngộ độc vì các chế phẩm chứa chất co mạch là
naphazolin. Còn ở ta trong thời gian qua, BV. Nhi Đồng 1 TP.HCM đã cấp cứu chữa
cho một số trẻ nhũ nhi bị thở yếu, tay chân lạnh, tím tái vì được cho nhỏ mũi
Thuốc có chứa naphazolin.
Bị sổ mũi nghẹt mũi là do ở niêm mạc mũi bị rối loạn như bị
dị ứng gây giãn mạch, tiết dịch và có hiện tượng sung huyết. Vì thế, khi dùng
Thuốc nhỏ mũi có chứa dược chất có tác dụng cường giao cảm thần kinh (hay trực
giao cảm TK) như: naphazolin (biệt dược Nasoline, Rhinex 0,05 %), oxymetazolin,
xylometazolin… làm cho co mạch và giảm sung huyết ở niêm mạc mũi, làm nước mũi
hết chảy ràn rụa. Đối với trẻ nhỏ, trẻ sơ sinh, nhũ nhi, tác dụng gây co mạch
của Thuốc không chỉ khu trú ở niêm mạc mũi mà gây co mạch toàn thân, tức co
mạch ở cả tim, gan, thận… đưa đến tai biến gây tím tái, vã mồ hôi, choáng, phải
được cấp cứu tại bệnh viện. Vì vậy, đối với trẻ dưới 8 tuổi, tuyệt đối không
dùng Thuốc nhỏ mũi chứa dược chất làm co mạch, chống sung huyết để nhỏ mũi.
Cũng vì tác dụng cường giao cảm TK gây co mạch mà người lớn là bệnh nhân bị
bệnh tăng huyết áp, tim mạch, cường giáp hay phụ nữ có thai và cho con bú phải
rất thận trọng, chỉ nên
dùng Thuốc nhỏ mũi loại này khi được bác sĩ chỉ định,
không nên tự ý sử dụng bừa bãi. Đặc biệt, Thuốc nhỏ mũi co mạch chống sung
huyết dùng lâu dài có thể gây hiện tượng “bật lại” (rebound) tức lúc đầu làm
hết sổ mũi, nghẹt mũi nhưng sau đó gây ngẹt mũi trở lại, làm viêm mạn tính niêm
mạc mũi rất khó trị. Vì vậy, có khuyến cáo người lớn bình thường không dùng
Thuốc nhỏ mũi co mạch, chống sung huyết quá 5 ngày.
Trẻ nhỏ, nhũ nhi, phụ nữ có thai hoặc người lớn cần nhỏ mũi
thường xuyên nên dùng dung dịch natri clorid 0,9% (NaCl 0,9%), còn gọi là dung
dịch “nước muối S*nh l*” để nhỏ.
PGS.TS. NGUYỄN HỮU ĐỨC