Ho là một phản xạ nhằm tống các vật lạ, chất tiết, khí độc, vi sinh vật ra khỏi đường hô hấp để bảo vệ cơ thể hoặc là một phản ứng của niêm mạc đường hô hấp khi có tác dụng nhân kích thích (dị ứng).
Ho là một phản xạ nhằm tống
các vật lạ, chất tiết, khí độc, vi sinh vật ra khỏi đường hô hấp để bảo vệ cơ
thể hoặc là một phản ứng của niêm mạc đường hô hấp khi có tác dụng nhân kích
thích (dị ứng).
ho kéo dài gây khó chịu cho
người bệnh và làm ảnh hưởng rất lớn đến cuộc sống hàng ngày của người bệnh.
Một số nguyên nhân
Ho có nhiều loại khác nhau,
như: ho khan, hó có đờm. Đờm có khi là lỏng nhưng đôi khi là đờm đặc quánh, thậm
chí có trường hợp ho có đờm lẫn máu tươi. Thông thường khi đường hô hấp mới bị
tác động gây viêm, người bệnh thể hiện ho khan, tức là ho chưa có sự xuất tiết
nên không có đờm. Vài ba ngày sau do niêm mạc phế quản, niêm mạc họng bị sưng
nề thì triệu chứng ho cũng thể hiện khác đi và có sự xuất tiết của niêm mạc
đường hô hấp cho nên ho có đờm, ví dụ hen suyễn ở người lớn và hen phế quản ở
trẻ em.
Ho khan hay gặp trong các
trường hợp viêm hô hấp cấp như viêm họng (đặc biệt là viêm họng hạt, viêm họng do
dị ứng). Nếu ho do viêm họng hạt hoặc viêm họng do dị ứng (ví dụ do lạnh) thì
thường có kèm theo ngứa họng, rát họng. Ho khan cũng gặp trong các trường hợp
viêm phế quản ở giai đoạn đầu.
Ho có đờm gặp nhiều trong các
trường hợp viêm họng, phế quản đã bước sang giai đoạn toàn phát. Đờm có thể
lỏng hoặc đặc quánh hoặc đờm có lẫn máu tươi (ho do lao phổi).
Ho có thể là cấp tính hoặc
mạn tính. Ho cấp tính thường kéo dài một vài tuần nhưng ho mạn tính có khi kéo dài
nhiều tuần, thậm chí hàng tháng, có khi tới hàng năm. Ho mạn tính ở trẻ lớn thường
do viêm phế quản mạn, đặc biệt là hen phế quản (viêm phế quản co thắt) hoặc ho
kéo dài trong bệnh ho gà (trẻ em nhỏ tuổi).
Ở người trưởng thành, ho kéo
dài chủ yếu là do viêm phế quản mạn tính, trong đó hay gặp nhất là người hút
Thu*c lá, Thu*c lào (người nghiện Thu*c lá, Thu*c lào thì đường hô hấp luôn
luôn bị viêm mạn tính).
Một nguyên nhân mà NCT hay gặp
do
ho kéo dài là hen suyễn (còn gọi là bệnh suyễn), đặc biệt là hen suyễn mạn
tính. Ho ở NCT do hen suyễn mạn tính thường có đờm lỏng hoặc đặc cho nên khi ho
có tiếng lọc xọc như người hút Thu*c lào. Nếu điều trị cắt được cơn hen, người
bệnh sẽ giảm hoặc hết cơn ho.
Một nguyên nhân gây ho ở NCT mà
dễ bỏ sót là bệnh trào ngược dạ dày- thực quản. Đây là một hội chứng gồm nhiều
triệu chứng như đau rát sau xương ức, ợ chua, đầy hơi và
ho kéo dài. Trong bệnh
trào ngược thực quản có những trường hợp chỉ
ho kéo dài mà ít có biểu hiện gì khác.
Ho trong trào ngược dạ dày - thực quản là do dịch vị trào ngược từ dạ dày lên gây
kích thích niêm mạc đường hô hấp và làm tổn thương do tác động của dịch vị dạ
dày. Trong trường hợp này nếu phát hiện sớm và điều trị đúng và hết bệnh trào
ngược dạ dày - thực quản cũng đồng nghĩa với hết cơn ho. Thực ra ho do bệnh trào
ngược dạ dày thực quản hiện nay còn bỏ sót nhiều nhất là các tuyến cơ sở, bởi
vì khi thấy ho cứ tưởng là viêm đường hô hấp (họng hay phế quản).
Một số bệnh thuộc viêm đường
hô hấp như viêm phế quản mạn tính, giãn phế quản, khí phế thũng, tâm phế mạn cũng
gây nên cơn ho, nhất là ho của bệnh giãn phế quản ở NCT thường xảy ra vào nửa
đêm, gần sáng.
Đối với đường hô hấp ở người trưởng
thành, nhất là NCT, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) gây
ho kéo dài nhiều
tuần, nhiều tháng, thậm chí hàng năm. Đây là một bệnh bao gồm khí phế thũng kèm
theo viêm phế quản mạn tính gây nên
ho kéo dài làm cho người bệnh bị thiếu oxy mạn
tính. Ngoài ra có một số bệnh tuy gặp ít hơn nhưng cũng gây
ho kéo dài như trong
bệnh suy tim, nhất là suy tim nặng do ứ máu ở phổi lâu ngày hoặc ho gặp ở một
số người dùng Thu*c hạ huyết áp loại Thu*c ức chế men chuyển ví dụ như ednyt,
renitec, coversyl…
Ho do dùng Thu*c điều trị
bệnh tăng huyết áp nếu người bệnh không được tư vấn trước thì đôi khi người bệnh
đi khám hết bệnh viện này sang bệnh viện khác mà bệnh cũng không khỏi, bởi vì
nếu được tư vấn trước khi dùng Thu*c hạ áp thuộc nhóm ức chế men chuyển thì có
thể bị ho khan. Nếu
ho kéo dài mà do dùng Thu*c thì đơn giản nhất là ngừng dùng
Thu*c thì sẽ hết cơn ho không phải dùng bất cứ thứ Thu*c gì. Đáng lưu tâm nhất
là ho khi phát hiện bị lao phổi, tràn dịch màng phổi, đôi khi ho kèm theo có
đờm lẫn máu (bởi vì không phải bất kỳ người nào bị lao phổi cũng gây ho mà chỉ
có một tỉ lệ nhất định nào đó có ho mà thôi). Đáng lo ngại nhất là ho khi có u
ở phổi, đặc biệt là NCT. Có nhiều loại gây u phổi và cũng có nhiều loại u lành
tính hoặc không nguy hiểm như áp-xe phổi do vi khuẩn (áp-xe do tụ cầu) hoặc ký
sinh trùng nhưng đáng lo ngại hơn cả là ung thư phổi.
Cần cẩn thận khi kéo dài Trước
hết là cần bình tĩnh không nên lo lắng thái quá và cần đi khám bệnh càng sớm
càng tốt, nhất là đối với trẻ em đề phòng cơn viêm phế quản co thắt cấp tính hoặc
hiếm hơn là ho do bệnh ho gà (hiện nay do tiêm phòng tốt nên bệnh ho gà xảy ra
ở trẻ ít hơn). Khi đã được khám bệnh và xác định được nguyên nhân thì nên theo chỉ
định của bác sĩ để điều trị cho dứt điểm không nên tự chẩn đoán bệnh cho mình
hoặc tự mua Thu*c hoặc theo chỉ định của dược tá ở quầy bán Thu*c mà mua Thu*c
để điều trị. Nếu làm như vậy nhiều khi bệnh không những không khỏi mà còn nặng
thêm có khi gây nguy hiểm đến tính mạng.
Những trường hợp bị hen cần
đến cơ sở y tế để được điều trị và tư vấn điều trị dự phòng hen, bởi vì điều
trị dự phòng lên cơn hen là hết ức quan trọng cả đối với người lớn cả đối với trẻ
em.
Không nên hút Thu*c lá, Thu*c
lào bởi vì hút Thu*c là nguyên nhân hay gặp nhất trong các bệnh của đường hô
hấp. Khi bị viêm họng, viêm mũi, viêm phế quản mạn tính cũng không nên uống nước
lạnh, nhất là nước đá, bởi vì niêm mạc họng rất nhạy cảm với lạnh. Nếu bị bệnh
tăng huyết áp mà bác sĩ đã có chỉ định điều trị nhưng khi dùng Thu*c thấy bị
rát cổ, ho, nhất là ho khan thì cần báo cho bác sĩ biết để thay đổi Thu*c cho
phù hợp.
PGS.TS. BÙI KHẮC HẬU