Nếp xôi là món thay thế cơm phổ biến ở vùng cao Tây Bắc, tiếng Thái gọi là “kháu càng nòi” - nghĩa là gạo dẻo thơm. Đến Mai Châu, tỉnh Hòa Bình, thưởng thức được nếp xôi do chính phụ nữ Thái làm mới có thể cảm nhận hết vị ngon.
Người thái luôn chọn nếp nương để làm xôi. đó là loại nếp người thái trồng trên những thửa ruộng bậc thang ở thung lũng mai châu. nếp được ngâm nhiều giờ cho mềm trước khi đồ xôi. người phụ nữ thái không đồ xôi bằng nồi, xửng hấp như người kinh mà cho nếp vào chõ gỗ. nếp tự chín bằng hơi chứ không nấu. việc chế biến rất kỳ công và đòi hỏi sự khéo léo. sau khi được ngâm nhiều giờ liền, gạo được đồ tới hai lần. lần thứ nhất đủ chín, đảo cho thật đều, còn lần thứ hai khiến xôi mềm và dẻo hơn. người ta nói, mỗi khi mở nắp nồi như vậy, hương thơm ngọt lan tỏa khắp vùng
Thưởng thức xôi nếp nương, có thể ăn kèm với thịt gà đồi nướng, hay lợn rừng xiên que, hoặc là cá suối ngon ngọt.song cũng chỉ đơn giản với bát muối vừng, là đã đủ khiến vị giác ngây ngất khó tả. quả thật, lấy một miếng xôi chấm muối vừng cho vào miệng, thực khách tận hưởng hết vị thơm và ngọt của lúa nương. đặc biệt, cách đồ xôi hai lần tạo cho hạt xôi thêm mềm và dẻo. nắm vắt xôi trong tay, vo tròn, hạt xôi quyện vào nhau, không dính bất cứ một hạt nào ra tay.
Xôi nếp nương dẻo thơm lại được đồng bào dân tộc thái khéo léo chế biến thành rất nhiều màu sắc bắt mắt. để làm nên món xôi nhiều màu sắc thì người thái đã sử dụng những nguyên liệu chắt lọc từ thiên nhiên để tạo màu như sắc đỏ của gấc, củ dền, sắc xanh của lá dứa…
Xôi nếp nương đối với du khách như một món quà của thiên nhiên và sức lao động cần cù lao động của đồng bào dân tộc dành tặng cho du khách ghé đến thăm vùng đất tây bắc xinh đẹp này. món ăn này thường xuất hiện vào những dịp lễ tết, hội hè của dân tộc thái nhưng ngày nay để đáp ứng nhu cầu trải nghiệm văn hóa ẩm thực của du khách mà món ăn được người dân mai châu chế biến thường xuyên hơn.
Theo người Thái, nếp xôi ăn với muối vừng mới ngon. Quả thật, lấy một miếng xôi chấm muối vừng cho vào miệng, thực khách tận hưởng hết vị thơm và ngọt của lúa nương. Đặc biệt, cách đồ xôi hai lần tạo cho hạt xôi thêm mềm và dẻo. Nắm vắt xôi trong tay, vo tròn, hạt xôi quyện vào nhau, không dính bất cứ một hạt nào ra tay.