Mấy ngày qua vụ việc một nhóm học sinh ở Trường THCS Xuân Thiên (Thanh Hóa) dùngque thép, nan hoa, kim tiêm nghi có dính máu HIV đâm vào các bạn cùng trường khiến nhiều phụ huynhvà học sinh lo lắng. Có ít nhất 40 học sinh đã bị đâm, tuy nhiên sợ bị trả thù nên các emkhông báo với người lớn.
Ảnh minh họa: Health |
Phân tích vụ việc dưới góc độ y khoa liên quan đến nguy cơ lâynhiễm HIV, BS Nguyễn Tấn Thủ cho biết, thông thường khi bị đâm bởi vậtnhọn nghi có dính máu của người nhiễm HIV, các nạn nhâncó tâm lý sợ hãi nên cố gắng nặn máu racàng nhiềucàng tốt. Cách xử trí này hoàntoànsai, việc nắn bóp vết đâm không làm giảm nguy cơ virus xâm nhập mà còn vô hình chung tạo ra thêm những tổnthương viêm, làm tăng khả năng virus xâm nhập vào cơ thể.
Trong khi chờ đợi các biện pháp răn đe, chế tài của cơ quan chức năng để ngăn ngừa những trò đùa tiềm ẩn nhiều nguy cơ lẫy nhiễm HIV trên, BS Thủ khuyên mỗi người cần chủ động trangbị cho mìnhnhững kiếnthức cơbản vềcăn bệnh HIV."Thay vìhoang mang lo sợ, bạn sẽ bình tĩnh hơn và biết cách xử trí để phòng lây nhiễm trong nhữngtrường hợp tương tự", bác sĩ nói.
Kháiniệm đầu tiên cần nắm rõ là "phơi nhiễm với HIV". Hiểu đơn giản, phơi nhiễm là khimột người có tiếp xúc với tác nhân gây bệnh (ở đây là virus HIV), do đó có nguy cơ lây nhiễm cănbệnh này. Phơi nhiễm (exposure) sẽ cho một tỷ lệ lây nhiễm (infection)nhất định. Lây nhiễmsẽ kéo theo một tỷ lệ mắc bệnh (disease) nhất định.
Hiện nay y học đã tìmraphương phápđiều trị là mgiảm tỷ lệ chuyển từ phơi nhiễm sang lây nhiễm HIV nhờ Thu*c kháng virus.Đây gọi là điều trịdự phòng sau phơi nhiễm (Post exposure prophylaxis - PEP).
Khi bị phơi nhiễm, việc xử trí ban đầu tại chỗrất cần thiết, sau đó là điềutrị dự phòng sau phơi nhiễm. Cụ thể, quytrình xử trí khi bị phơi nhiễmgồm:
Bình tĩnh, lấy các dụng cụ gây tổn thương ra khỏi cơ thể và cầmmáu. Rửa trực tiếp vết thươngdưới vòi nước sạch trong ít nhất5phút nhằm gột rửa bớt phần máu và dịch tiết dây nhiễm lên vết thương.Sauđó sát trùng bằng các dung dịch sát khuẩn và băngvết thương bằng gạc, băng cuộn hay băng keo cá nhân.
Nếu bị máu hoặc dịch tiết của người có HIV bắn vào mắt, mũi, cần rửa mắt, mũiliên tục bằng nước sạch hay nước muối S*nh l* (chai nhỏ mắt chứa Nacl 0.9%) trong 5 phút, bằng cáchchớp mắt, ngâm khịt mũi trong ca nước sạch. Nếu bị bắn vào môi, miệng, nên súc miệng bằng nước sạchtrong 5 phút.
Trường hợpbị vật nhọnđâm, tuyệt đối không nặn máu. Thay vào đó,hãyrửa vết thương bằng nước sạch và nhanh chóng đến cơ sở y tế.
Nên nhớ không phải mọi sự cố liên quanHIV đều có thể gây phơi nhiễm. Với bệnh này, 2 tình huống phơi nhiễmđược kể đến nhiều nhất là đường máu và quan hệ T*nh d*c.
Đường máu: Khi một người bị đâm bởi vật nhọn có dính máu tươi, bị bắndịch tiết hoặc máu tươi của người có HIV vào niêm mạc mắt, vết thương trên người, thì xem như trongtình trạng phơi nhiễm HIV, nghĩa là có khả năng nhiễm HIV.
Đường T*nh d*c: Khi quan hệ không sử dụng bao cao su, hay có dùng nhưng baobịrách, tuột, cũng được xem làđã phơi nhiễm với HIV.
Do tính chất âm thầm và khó nhận biết việcmột người đã mắc HIV hay chưa,nên khái niệm phơi nhiễm ở đây không đòi hỏi phải xác minh rằng nguồn gây phơi nhiễm có thực sự đãmắc bệnh hay chưa. Chỉ cần có hành vi nguy cơ và tiếp xúc kể trên đều được xem là đãphơinhiễm.
Trong các tình huống phơinhiễm kể trên đều cần đến cơ sở y tế đểđược điều trị PEP. Điều trị dự phòng sau phơi nhiễm cho hiệu quả bảo vệ rất cao,lên đến 90-95% trong vài giờ đầu, vàduy trì hiệu quả trongkhoảng 72h tính từ thời điểm phơi nhiễm.
Hiệu quả của điều trị dự phòng sau phơi nhiễm sẽ giảm dần theo thời gian. Do vậy,người bị phơi nhiễm cần nhanh chóng đến cơ sở y tế và tham gia điều trị càng sớm càng tốt. Khôngnên chờ đợi quá thời gian cho phép là 72h.
Khi đến cơ sở y tế, người bệnh sẽ được đánh giá nguy cơ lây nhiễm HIV vàchỉ định điều trị dự phòng thông qua:
Thông tin về nguồn gây phơi nhiễm. Trong trường hợp bị kim đâm, có thể mang mẫukim đến làm xét nghiệm.
Bằng những thông tin kể trên, bác sĩ sẽ cho ra chỉ định có cần thiết điều trị dựphòng sau phơi nhiễm hay không. Nếu có, sẽ dùng phác đồ nào để điều trị.
Làm lại xét nghiệm HIV sau một tháng, 3 tháng và 6 tháng nhằm khẳng địnhtình trạng âm tính và hiệu quả của điều trị PEP.
Song song với điều trị dự phòng sau phơi nhiễm với HIV, người bệnh cũng đượckhuyến khích tầm soát các bệnh lý khác có cùng đường lây (tùy theo tình huống phơi nhiễm). Chẳnghạn như viêm gan siêu vi B, C, bệnh lây qua đường T*nh d*c: Giangmai, lậu, mồng gà. Riêng trường hợp bị vật nhọn đâm, cần lưu ý đến tiêm phòng uốn ván.