Nhiễm nấm ở da: chẩn đoán và điều trị

Theo cổ điển, nhiễm nấm ở da được chia làm 2 nhóm cơ bản là nhiễm nấm nông và nấm sâu. Ở chương này, chúng ta chỉ thảo luận nhiễm nấm nông: nấm tóc, nấm thân, và nấm kẽ, nấm ở tay, ở chân, nấm móng và nấm lang ben.

Việc chẩn đoán nhiễm nấm ở da thường dựa vào vị trí và đặc điểm của thương tổn và dựa vào 2 xét nghiệm cơ bản dưới đây:

(1) Tìm nấm trực tiếp trong KOH 10% hoặc KOH 20% trong DMSO từ những thương tổn nghi ngờ. “Nếu có vảy, hãy cạo nó” là châm ngôn để thực hiện.

(2) Nuôi cây nấm. Sự đáp ứng của nấm da với griseofulvin có thể xác định bằng sự thay đổi màu từ màu vàng thành màu đỏ trong môi trường cấy nấm, hoặc chúng ta có thể dùng nuôi cấy trên lam mà nó gây sự đổi màu cho phép chúng ta xác định trực tiếp dưới kính hiển vi.

(3) Khám bằng đèn Wood (là đèn cực tím với kính lọc đặc biệt), nó làm cho tóc phát quang màu xanh sáng nếu có nhiễm nấm microsporum, đây là một xét nghiệm có giá trị. Tuy nhiên, vì hầu hết nhiễm nấm ở đầu không phải do microsporum nên phương pháp này ít khi dương tính, và khi âm tính thì không có ý nghĩa.

(4) Giải phẫu bệnh bằng kỹ thuật nhuộm (PAS) (periodic - acid - Schiff). Nấm sẽ có màu đỏ và dễ thây.

Phản ứng da và huyết thanh không có giá trị trong nhiễm nấm nông.

Nguyên tắc điều trị

Nói chung, chỉ điều trị sau khi đã có chẩn đoán xác định bằng xét nghiệm soi tươi hoặc nuôi cấy nấm, đặc biệt khi dùng Thu*c chống nấm toàn thân. Rất nhiều bệnh khác cũng gây ra vảy, và nếu dùng Thu*c chống nấm mà chưa có chẩn đoán xác định sẽ làm cho các bác sĩ da liễu tiếp sau chẩn đoán gặp nhiều khó khăn. Nhìn chung, nhiễm nấm chỉ cần điều trị bằng thuôc bôi trừ khi có nhiễm nấm ở đầu hoặc ở sâu trong nang lông của mặt và thân mình. Thu*c chống nấm toàn thân vẫn được chọn dùng là griseofulvin, nhưng thay Thu*c khác ngay khi mà bệnh nhân không chịu được Thu*c hoặc không đáp úng điều trị khi đã dùng đủ liều, có thể dùng các azol như: ketoconazol, fluconazol, và itraconazol, ketoconazol ngày nay được dùng để điều trị tất cả các trường hợp nhiễm candida, bệnh nấm coccidoides, bệnh nấm histoplasma, bệnh nấm chromoblastomyces và paracoccidiodes. Chúng cũng được chỉ định cho các trường họp nhiễm nấm mà không đáp ứng với Thu*c bôi hoặc griseofulvin toàn thân hoặc bệnh nhân không thể uống griseofulvin. Điều đáng quan tâm chủ yếu đôi với ketoconazol là thuôc gây bất bình thường đối với các men củâ gan, gây vú to, buồn nôn và mày đay. Fluconazol có thể thay thế ketoconazol. Có 1/10.000 - 1/15.000 người dùng thuôc có thể gầy gan nhiễm mỡ sau khi dùng ketoconazol. Phải bảo bệnh nhân ngừng Thu*c ngay khi có biểu hiện buồn nôn, khó tiêu, nước tiểu có màu đen, phân mầu đất sét hoặc vàng da, thế nhưng điều này có thể không làm ngừng được tiến triển của viêm gan. Viêm gan có thể xuất hiện sớm ngay sau 2 tuần dùng Thu*c. Nhiều bệnh nhân có rối loạn nhẹ các xét nghiệm hơn là các triệu chứng. Chứng vú to có thể tránh được bằng cách dùng tổng liều Thu*c trong ngày 1 lần. Tốt nhất là tránh không cho > 200mg/ngày (một viên) nếu có thể. Nói chung, dùng ketoconazol là lành tính, dù nguy cơ gây viêm gan thấp, nó cũng nên được xem bởi sự nghiêm trọng của bệnh và sự có lợi của việc thay đổi Thu*c khác an toàn hơn.

Itraconazol, một loại azol chống nấm khác, hiện nay đang được dùng ở Mỹ cho nhiễm nấm sau histoplasma và blastomyces. Tuy nhiên, có nhiều bằng chứng cho rằng loại Thu*c này củng rất có hiệu lực chống các loại nấm nông, đặc biệt là nấm móng, vì nó nhanh chóng được tích luỹ ở móng từ nền móng và chất cơ bản của móng và tồn tại hàng tháng sau khi uống Thu*c và không được uống tiếp. Giống như ketoconazol, iaraconazol có thể liên quan với viêm gan đặc ứng.

Fluconazol là một loại Thu*c chống nấm khác có tác dụng chữa bệnh nấm candida da và niêm mạc. Kinh nghiệm dùng loại Thu*c này còn quá ít để nói về cách dùng.

Biện pháp và cách phòng bệnh

Nên giữ cho da luôn luôn khô, vì da ẩm ướt rất thuận lợi cho nấm phát triển. Lau khô da cẩn thận sau khi tắm và khi ra quá nhiều mồ hôi, và để cho nó khô 10 - 15 phút trước khi mậc quần áo, hoặc dùng sấy tóc với tốc độ nhỏ. Nên khuyên mặc quần áo lót rộng. Tất nên thay thường xuyên khi ra nhiều mồ hôi. Nếu có thể nên đi loại giày hở chân hoặc xăng đan. Nếu kiểm soát, chất tiết của da bằng bột tan hoặc các bột làm khô khác hoặc thấm khô. Việc dùng Thu*c bôi steroid cho các bệnh khác có thể gây biến chứng nhiễm nấm, và Thu*c bôi chống nấm thường được dung kết hợp ở vùng kẽ khi cần bôi steroid để tránh bội nhiễm nấm.