Ông sinh ngày 11 tháng 5 năm 1900, trong một gia đình quý tộc gốc Huế, vốn có truyền thống khoa bảng. Tuy xuất thân Nho học, nhưng cha ông là cụ Hồ Đắc Trung, mẹ ông là cụ Châu Thị Ngọc Lương, đều hướng các con theo hướng văn hóa Tây phương. Ông cùng ba người anh em trai sang Pháp học, là Hồ Đắc Điềm học luật, Hồ Đắc Liên học địa chất, và Hồ Đắc Ân học dược.
Thuở nhỏ, ông được gia đình gửi học nội trú tại trường Lycée Albert Sarraut (Hà Nội). Theo lời khuyên của bác sĩ Thiroux, ngự y của triều đình Huế lúc bấy giờ, gia đình đã định hướng cho ông theo nghề y, và gửi ông sang Pháp du học, trong thời gian 1918-1932.
Hai năm đầu, khi mới đặt chân lên đất Pháp, ông học trung học ở Bordeaux. Sau khi tốt nghiệp, ông lên Paris, theo học Khoa y tại trường Đại học Tổng hợp Paris. Trong thời gian này, ông đã có một số tiếp xúc với Nguyễn Ái Quốc, tại trụ sở Hội sinh viên, (số 15 phố Sommerard, thuộc Khu Latin), và cùng các sinh viên đi bán báo Le Paria. Đây là khởi nguồn cho quan hệ tốt đẹp về sau giữa 2 người.
Thời gian đầu, ông học tại khoa của Giáo sư Ferdinand Widal, thuộc bệnh viện Cochin. Trong thời gian thực tập, ông đã đỗ trong kỳ thi tuyển bác sĩ ngoại trú. Sau hai năm làm việc tại khoa điều trị của Giáo sư Lejars, ở Bệnh viện Saint Antonine, ông chuyển sang làm việc với các giáo sư Sergent và Rathery, rồi chuyển về khoa của Giáo sư Pierre Duval. Chính Giáo sư Pierre Duval, một chuyên gia nổi tiếng về phẫu thuật, của Pháp thời bấy giờ, đã định hướng cho ông đi vào ngành phẫu thuật. Sau đó, trải qua hai kỳ thi liên tiếp, ông đã được công nhận là bác sĩ nội trú. Đây là một trường hợp rất đặc biệt vào thời đó, vì bệnh viện Cochin là bệnh viện hàng đầu, về y học lâm sàng của Pháp, rất ít bác sĩ nội trú người nước ngoài. Đặc biệt, Hồ Đắc Di còn là trường hợp ngoại lệ, vì ông là dân thuộc địa, vốn bị ngăn cản tối đa.
Sau khi thực tập tại Cochin, ông được nhận vào bệnh viện Tenon, làm trợ lý cho giáo sư Gernez 4 năm. Tại đây, ông đã học phẫu thuật, dưới sự hướng dẫn của Giáo sư Gernez và Giáo sư Monlonguet. Trong thời gian này, ông đã sáng lập ra phương pháp mổ dạ dày, (nối thông dạ dày - tá tràng), để điều trị chứng bệnh hẹp môn vị do loét dạ dày - tá tràng gây ra, thay thế phương pháp cắt bỏ dạ dày vẫn dùng trước đó.
Từ năm 1937-1945, ông có một số công trình khoa học, đứng tên chung với các đồng nghiệp, như giáo sư Huard, giáo sư Mayer-May, với các cộng sự và học trò Vũ Đình Tụng, Tôn Thất Tùng, vân vân, chủ yếu tập trung nghiên cứu và giải quyết các bệnh lý đặc trưng, ở một nước nhiệt đới, nghèo nàn lạc hậu như Việt Nam, như công trình nghiên cứu về viêm tụy cấp tính (1937), điều trị bằng phẫu thuật các biến chứng viêm phúc mạc do thương hàn, phương pháp mổ mới trong phẫu thuật sản, nghiên cứu tình trạng sốc do chấn thương, vân vân. Ông trở thành tác giả có uy tín và quen thuộc, với nhiều báo và tạp chí chuyên ngành khác nhau, như Báo Y học Viễn Đông, Tạp chí Viện Hàn lâm phẫu thuật, báo Y hải ngoại của Pháp, vân vân.
Năm 1931, Hồ Đắc Di trở về nước, với mong muốn ứng dụng nghiên cứu vào thực tiễn nước nhà. Tuy nhiên, ông gặp sự cản trở rất lớn của thực dân Pháp, vốn không muốn cho người bản xứ cạnh tranh với bác sĩ chính quốc. Dù đã là một bác sĩ phẫu thuật chuyên môn, nổi tiếng và có uy tín tại Pháp, nhưng tại bệnh viện Huế, ông chỉ được làm việc với tư cách là bác sĩ tập sự, Một thời gian sau, ông lại bị điều chuyển về Quy Nhơn.
Năm 1932, Hiệu trưởng Trường Đại học Y - Dược, thuộc Đại học Đông Dương ở Hà Nội, lúc bấy giờ là bác sĩ Leroy des Barres mời ông về giảng dạy về phụ sản. Từ đó, ông vừa giảng dạy bên Trường Đại học Y - Dược, vừa làm bác sĩ phẫu thuật tại bệnh viện Phủ Doãn, (đây là một bênh viện của trường). Lúc bấy giờ, trên toàn Đông Dương, chỉ có hai bác sĩ phẫu thuật được phép hành nghề, là bác sĩ Leroy des Barres và bác sĩ Cartoux. Cả hai đều là người Pháp. Được sự hỗ trợ của bác sĩ Leroy des Barres, Hồ Đắc Di đã đấu tranh, để đòi quyền được hành nghề phẫu thuật. Ông là người thứ ba và là người Việt đầu tiên, được chính quyền thực dân Pháp cho làm bác sĩ phẫu thuật.
Chính tại thời gian công tác tại bệnh viện Phủ Doãn, ông đã hướng dẫn cho các bác sĩ Tôn Thất Tùng, Vũ Đình Tụng, vân vân. Ông là người đầu tiên ở Đông Dương, nghiên cứu tình trạng sốc do chấn thương, và có công trình đăng trên Tạp chí Y học Pháp ở Viễn Đông. Một số tạp chí y học lớn, như Tạp chí Viện Hàn lâm phẫu thuật Paris, báo Y học Pháp quốc hải ngoại, vân vân, mời ông viết bài. Trong 37 công trình, đã công bố trên các tạp chí chuyên ngành của ông, (hiện nay mới tìm lại được 21 công trình), phần lớn được viết trong giai đoạn 1942-1945. Vì lý do đó, từ trước 1945, Hội đồng Giáo sư Trường Đại học Y - Dược Hà Nội, (gồm toàn các giáo sư người Pháp), đã bầu ông làm Phó giáo sư, rồi Giáo sư. Ông là người Việt duy nhất, được giữ chức vụ này trước 1945.
Cách mạng Tháng 8 năm 1945 thành công, Chủ tịch Hồ Chí Minh và Chính phủ, đã giao cho giáo sư Hồ Đắc Di nhiều trách nhiệm quan trọng, như Tổng thanh tra Y tế, Tổng giám đốc Đại học vụ (năm 1946)[1], Giám đốc Bệnh viện Đồn Thủy, đặc biệt là việc tổ chức lại trường Đại học Y Hà Nội. Cùng với giáo sư Tôn Thất Tùng, (vốn là một học trò của ông), ông tổ chức các hoạt động nghiên cứu và bồi dưỡng, ngay trong điều kiện chiến tranh, và phải di chuyển liên lục từ Vân Đình, lên Việt Bắc, Tuyên Quang, rồi Chiêm Hóa.
Ngày 6 tháng 10 năm 1947, Trường Đại học Y của nước Việt Nam kháng chiến, khai giảng khóa đầu tiên tại Chiêm Hóa, Tuyên Quang, với 2 giáo sư và 11 sinh viên, với chương trình giảng dạy bằng tiếng Việt. Ông được cử giữ chức Hiệu trưởng đầu tiên của Trường.
Năm 1954, ông được cử vào đoàn tiếp quản ngành Y tế, và được giao nhiệm vụ làm Hiệu trưởng Đại học Y Hà Nội. Ông giữ chức vụ này đến năm 1973 mới nghỉ hưu.
Ngoài ra, ông còn giữ các chức vụ như, Giám đốc Vụ Đại học và Trung học chuyên nghiệp, Ủy viên Ủy ban Khoa học và Kỹ thuật Nhà nước, Chủ tịch Tổng hội Y học Việt Nam.
Ông còn là đại biểu Quốc hội Việt Nam từ khóa 2 đến khóa 5, Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội từ khóa 2 đến khóa 4, Ủy viên Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam khóa 1, khóa 2, Chủ tịch Hội Hữu nghị Việt - Pháp.
Ông xuất thân trong một gia đình quý tộc danh giá. Ông nội ông là Hồ Đắc Tuấn, đỗ Cử nhân năm Tự Đức 23, được phong tước Hầu. Bà nội ông là Công nữ Thức Huấn, là con gái Tùng Thiện Vương Miên Thẩm.
Thân sinh ông là Khánh Mỹ, quận công Hồ Đắc Trung, đỗ Cử nhân, làm quan đến chức Tổng đốc Nam Ngãi, Thượng thư các Bộ Học, Lễ, Công, Đông các điện Đại học sĩ, sung Cơ mật đại thần.
Hai người anh là Thượng thư bộ Hộ, Cử nhân Nho học Hồ Đắc Khải và Tổng đốc Hà đông, Tiến sĩ Luật khoa Hồ Đắc Điềm, (về sau là Phó chủ tịch Uỷ ban hành chính thành phố Hà nội, Chánh án Tòa án nhân dân Hà Nội).
Hai người em trai là Kỹ sư Khoáng học Hồ Đắc Liên, (về sau là Cục trưởng Cục Địa chất), và Tiến sĩ Dược khoa Hồ Đắc Ân.
Em gái ông là Hồ Thị Chỉ, được gả cho vua Khải Định vào năm 1917, làm Nhất giai Ân Phi, đứng đầu các phi tần của vua Khải Định. Em gái út của ông là Hồ Thị Hạnh, xuất gia với pháp danh Diệu Không, là một dịch giả kinh Phật nổi tiếng.
Năm 1935, ông lập gia đình với bà Vi Kim Phú, con gái Tổng đốc Thái Bình Vi Văn Định. Con gái ông là bà Hồ Thể Lan, nguyên là Vụ trưởng Vụ Báo chí Bộ Ngoại giao, phu nhân của ông Vũ Khoan, nguyên Phó Thủ tướng Việt Nam, đặc phái viên của Thủ tướng Chính phủ, về các vấn đề đối ngoại.
Giáo sư Hồ Đắc Di đã công bố 37 công trình nghiên cứu y khoa, (nay mới tìm lại được 21 công trình), đa phần được viết chung với cộng sự: giáo sư Huard, giáo sư Mayer-May, với các học trò Vũ Đình Tụng, Tôn Thất Tùng, vân vân.
Tên của ông được đặt, cho 1 khu giảng đường của Trường Đại học Y Hà Nội, một phố (phố Hồ Đắc Di), trong khu Nam Đồng, quận Đống Đa, Thành phố Hà Nội.
Chủ đề liên quan:
8 bệnh nhân 8 bệnh nhân khỏi bệnh bệnh nhân Bệnh nhân khỏi bệnh ca mắc ca mắc mới Các biện pháp các cơ chống dịch dịch covid dự kiến khỏi bệnh mắc mới nâng cấp sở y tế thêm ca mắc Thêm ca mắc mới