HUỆ HOA (thực hiện)
hiện nay, nhiều người dân còn quan điểm sai lầm về việc lựa chọn độ tuổi sàng lọc, phương pháp sàng lọc, phát hiện sớm ung thư vú (utv)... phóng viên báo cần thơ có cuộc trao đổi với pgs.ts.bs. nguyễn ðình tùng, ủy viên ban chấp hành hội ung thư việt nam, nguyên phó giám đốc trung tâm ung bướu, bệnh viện trung ương huế, chủ tịch hội utv huế, về vấn đề trên.
* Nhiều chị em chọn siêu âm, thậm chí MRI để sàng lọc, phát hiện sớm UTV, ý kiến của ông về vấn đề này như thế nào?
- Sàng lọc tuyến vú là xét nghiệm và thăm khám dùng để tìm bệnh trong cộng đồng dân cư khi mà họ không có bất cứ triệu chứng gì (chẳng hạn như khối u ở vú có thể sờ thấy). Sàng lọc là chọn phương pháp có chi phí rẻ, hiệu quả, nhưng thực hiện được cho nhiều người, công tác sàng lọc UTV phải được duy trì liên tục từ năm này qua năm khác. Phát hiện sớm có nghĩa là tìm kiếm và chẩn đoán bệnh sớm hơn khi xuất hiện các triệu chứng của giai đoạn bệnh.
Theo Trung tâm kiểm soát và phòng bệnh (CDC) Hoa Kỳ, chụp tuyến vú đối với nhiều phụ nữ là cách tốt nhất để tìm kiếm UTV sớm, dễ điều trị và có thể chưa gây ra triệu chứng gì. Lịch chụp phim vú sàng lọc được bắt đầu sau 40 tuổi và mỗi năm một lần. Ðến thời điểm này, chụp phim vú là cách tốt nhất để tìm kiếm UTV đối với phần lớn phụ nữ ở độ tuổi sàng lọc.
Cộng hưởng từ MRI tuyến vú không dùng trong sàng lọc cộng đồng nhưng sẽ đồng hành cùng với chụp phim vú trong việc phát hiện UTV ở người có nguy cơ cao (có tiền sử mắc UTV một bên, gia đình có người mắc UTV hoặc đột biến gien BRCA, xạ trị vào thành ngực trước 30 tuổi…). Do cộng hưởng từ tuyến vú có thể có những hình ảnh bất thường ngay cả khi không phải ung thư nên nó không dùng cho những phụ nữ có nguy cơ trung bình.
Ngoài ra còn có thêm khám lâm sàng tuyến vú được thực hiện bởi nhân viên y tế để phát hiện u vú và những thay đổi khác. Hướng dẫn tự khám vú tại nhà để phát hiện những bất thường của tuyến vú và thông báo đến nhân viên y tế. Lưu ý rằng 2 phương pháp này không tìm thấy giảm nguy cơ tử vong do UTV.
Theo Hội Ung thư Hoa Kỳ, siêu âm không dùng một cách điển hình như là một xét nghiệm thường quy trong sàng lọc UTV, nhưng có thể dùng để phát hiện những thay đổi của tuyến vú hay khối u khi không phát hiện được trên phim vú, đặc biệt siêu âm có thể giúp phụ nữ có mô vú dày vốn rất khó tìm thấy bất thường trên chụp phim vú. Siêu âm có thể sử dụng hướng dẫn sinh thiết chẩn đoán UTV và đây cũng là phương pháp dễ thực hiện, không phơi nhiễm phóng xạ và ít tốn kém.
* Hiện nay, nhiều nơi quảng bá sàng lọc, phát hiện sớm UTV bằng xét nghiệm gien. Ông nhận định gì về phương pháp này?
- Các xét nghiệm gien được quảng cáo như là một phương pháp sàng lọc UTV với những kết quả nghiên cứu tích cực, nhưng cho đến nay Hội Ung thư Hoa Kỳ cũng như Hiệp hội kiểm soát và phòng bệnh ung thư quốc tế (UICC) vẫn không khuyến cáo xét nghiệm gien là một xét nghiệm sàng lọc UTV vì chưa đủ bằng chứng khoa học cho xét nghiệm này, các nước khác trên thế giới cũng chưa công nhận. Nên nhớ rằng UTV chỉ có 5-10% liên quan đến di truyền (tại Việt nam có thể thấp hơn nữa), nếu thực sự có mang gien BRCA thì cũng nằm trong nhóm có nguy cơ cao và xét nghiệm đó cũng không được coi là một xét nghiệm sàng lọc. Mặt khác, gần đây có xuất hiện khái niệm “sinh thiết lỏng”, tức tìm ADN của tế bào UTV trong máu, điều này là cực kỳ khó đối với UTV giai đoạn sớm. Chúng tôi thấy có nhiều bệnh nhân UTV giai đoạn II, giai đoạn III, thậm chí di căn rồi mà xét nghiệm vẫn âm tính. Do vậy, xét nghiệm gien có giá trị nhất định trong chẩn đoán và góp phần vào điều trị dự phòng như sử dụng thuốc hóa phòng ngừa (chemoprevention) hay phẫu thuật cắt vú dự phòng (prophylactic mastectomy), nhưng đến thời điểm này bản thân nó vẫn chưa được công nhận là một xét nghiệm sàng lọc UTV trong cộng đồng.
- Tại Việt Nam, phụ nữ từ 40 tuổi trở lên, đi tầm soát, phát hiện sớm UTV 2 năm/lần bằng nhũ ảnh, có thể MRI trong các trường hợp đặc biệt. Phụ nữ trưởng thành nếu có yếu tố nguy cơ cao nên đi tầm soát UTV sớm. Ngoài ra, nếu không có điều kiện đến cơ sở y tế khám thì có thể tự khám vú. Tất nhiên nếu có điều kiện thì chụp nhũ ảnh vẫn tốt hơn vì có thể phát hiện sớm nhất các tổn thương.
Thống kê năm 2020, mỗi năm cả nước có trên 20.000 ca UTV. Ðáng tiếc là nhiều trường hợp phát hiện ở giai đoạn muộn. Vì thế, bên cạnh việc duy trì cân nặng, tập thể dục và dinh dưỡng hợp lý, lối sống tích cực, không hút thuốc lá thì phụ nữ định kỳ tầm soát UTV. Phát hiện ở giai đoạn sớm, bảo tồn được nhũ, tỷ lệ chữa khỏi rất cao mà chi phí giảm rất nhiều.