18 y bác sĩ ở BV Phụ sản Hà Nội đã bị phơi nhiễm virus căn bệnh thế kỷ khi mổ cấp cứu cho một nữ bệnh nhân đang nguy kịch vì chảy máu *m đ*o mà không biết chị bị HIV.
BS Nguyễn Tấn Thủ với nhiều năm công tác trong lĩnh vực phòng chống và điều trị HIV cho biết, trên thực tế, phơi nhiễm do nghề nghiệp của nhân viên y tế là khá phổ biến, song không phải trường hợp phơi nhiễm nào cũng dẫn đến nhiễm. Đây được xem là một rủi ro mỗi nhân viên y tế phải đối diện trong suốt thời gian công tác của mình.
Ảnh minh họa: HIV. |
Phơi nhiễm với HIV (exposure) được hiểu là tình huống có tiếp xúc với dịch tiết có khả năng mang mầm bệnh HIV. Một tình huống được xem là phơi nhiễm có nguy cơ phải thỏa mãn 2 yếu tố:
- Dịch tiết có nguy cơ lây nhiễm, được kể đến nhiều nhất là máu, dịch *m đ*o, tinh dịch và sữa mẹ. Các dịch cơ thể thông thường khác như mồ hôi, nước mắt, nước bọt, nước tiểu… được xem là không có nguy cơ lây nhiễm.
- Có yếu tố ngõ vào: Vết thương hở, đâm xuyên da, tiếp xúc vào niêm mạc (mắt, mũi, miệng, *m đ*o, hậu môn…).
Do tính chất âm thầm và khó nhận biết của căn bệnh này, mọi tình huống phơi nhiễm với dịch tiết của người không rõ tình trạng huyết thanh kháng HIV đều được xem là “có khả năng chứa mầm bệnh”. Như vậy, những tình huống không thể xác minh nguồn gây phơi nhiễm như bị kim đâm ở nơi công cộng, bạn tình bất chợt... đều được xem xét như trường hợp tiếp xúc với dịch tiết của người dương tính.
Phơi nhiễm trong cộng đồng chủ yếu xoay quanh 2 tình huống. Thứ nhất là phơi nhiễm T*nh d*c khi quan hệ không sử dụng bao cao su hoặc bao cao su bị vỡ hoặc rách, bị cưỡng dâm. Thứ hai là phơi nhiễm qua máu do vết thương đâm phải kim hoặc các vật sắc nhọn vứt ra các khu vực công cộng và có dính máu nhìn thấy được.
Trong khi đó, phơi nhiễm do nghề nghiệp ở nhân viên y tế đa dạng hơn nhiều. Đặc thù công việc của họ phải tiếp xúc với nhiều loại dịch tiết có nguy cơ hơn (dịch ối, dịch não tủy, mủ, dịch màng phổi, dịch màng bụng). Đồng thời họ lại có tần suất tiếp xúc cao hơn qua các thủ thuật như thăm khám, tiêm chích, truyền dịch, chọc hút, phẫu thuật… nên nguy cơ phơi nhiễm cao hơn.
Theo Cơ quan quản lý bệnh tật Mỹ, ước tính hàng năm ở nước này có khoảng 380.000 tình huống nhân viên y tế ở các bệnh viện bị kim đâm. Đó là chưa kể đến các dạng phơi nhiễm khác và các ca phơi nhiễm ở cơ sở y tế không phải bệnh viện.
Tại Việt Nam, các tình huống y bác sĩ đỡ sinh cho thai phụ đến độ nước ối dính ướt cả quần áo, những lần cấp cứu mà máu bệnh nhân bắn khắp người không phải là hiếm gặp. Trong khi đó xác suất nhân viên y tế có cơ hội tiếp xúc với bệnh nhân dương tính cao hơn hẳn so với mặt bằng dân số chung.
Phơi nhiễm (exposure) là điều kiện cần để dẫn đến nhiễm (infection), tuy nhiên chưa phải là điều kiện đủ. Ví dụ một gia đình có người bị bệnh cúm. Trong sinh hoạt toàn bộ gia đình này đều sẽ ít nhiều có tiếp xúc với mầm bệnh. Tình huống này được hiểu là họ có phơi nhiễm với mầm bệnh cúm. Tuy nhiên, không phải tất cả thành viên trong gia đình này đều sẽ mắc bệnh cúm, điều này phụ thuộc vào mức độ tiếp xúc và sức khỏe vốn có của mỗi người.
Tình huống ấy cũng tương tự đối với phơi nhiễm và nhiễm HIV. Những yếu tố như đường lây, số lượng virus HIV trong dịch tiết tiếp xúc, miễn dịch của bản thân mỗi người đều sẽ ảnh hưởng lên khả năng chuyển từ phơi nhiễm sang nhiễm.
Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Mỹ (CDC) ước tính, nguy cơ lây nhiễm cho một lần tiếp xúc với nguồn HIV do kim đâm xuyên da vào khoảng 0,3%, dây máu vào vết thương hở hay niêm mạc dao động từ 0,1 đến 0,3%, qua quan hệ T*nh d*c dao động từ 0,1 đến 0,5%. Như vậy, với một lần phơi nhiễm, nguy cơ bị lây nhiễm HIV không cao. Nếu so với bệnh lây qua máu như viêm gan siêu vi B thì chỉ bằng 1/100 và 1/10 so với viêm gan C.
Cùng với sự phát triển của điều trị kháng virus bằng Thu*c ARV, các nhà nghiên cứu đã thành công khi phát minh và đưa vào ứng dụng điều trị dự phòng sau phơi nhiễm (Post - exposure prophylaxis - PEP). Đây là một can thiệp y khoa dựa vào khả năng ức chế virus HIV của Thu*c ARV.
Thông tin về lây nhiễm HIV tiên phát chỉ ra rằng nhiễm HIV toàn thân không xảy ra ngay lập tức mà có một sự chậm trễ ngắn giữa thời gian phơi nhiễm với virus và sự xuất hiện của HIV trong máu. Trong thời gian “cửa sổ cơ hội” này, điều trị ARV có thể dự phòng nhiễm toàn thân, từ đó giúp người này tránh khỏi tình trạng “nhiễm HIV mạn tính”.
Mô hình thử nghiệm tiến trình gây bệnh trên động vật với chủng virus SIV, họ hàng của HIV, gây bệnh trên khỉ, chỉ ra rằng, sau khi phơi nhiễm với HIV, tế bào miễn dịch tại vị trí vào của HIV bị nhiễm trong vòng 24 giờ đầu. Tế bào bị nhiễm di chuyển tới vùng hạch kế cận trong hơn 24 - 48 giờ tiếp theo. Trong 5 ngày, HIV có thể phát hiện thấy trong máu.
Như vậy, nếu dùng ARV sớm sau phơi nhiễm có thể dự phòng nhiễm trùng toàn thân bằng cách ngăn cản sự nhân lên của HIV trong một vài tế bào bị nhiễm ban đầu. Sau khi duy trì ARV trong cơ thể trong 4 tuần, các tế bào bị nhiễm ban đầu sẽ bị cơ thể đào thải do cơ chế miễn dịch tế bào, kéo theo đó là sự thải trừ hoàn toàn HIV ra khỏi cơ thể.
Một nghiên cứu bệnh chứng vào năm 1997 cho thấy hiệu quả điều trị PEP giúp làm giảm nguy cơ lây nhiễm 81% nếu sử dụng Thu*c Zidovudine. Sau đó, điều trị PEP dần được cải tiến nhằm nâng cao hiệu quả.
WHO đang hướng dẫn dùng phác đồ 2 Thu*c hoặc 3 Thu*c, từ đó nâng tỷ lệ thành công lên đến 95-99%. Hiệu quả của điều trị sẽ cao nhất trong vài giờ đầu sau khi phơi nhiễm, giảm dần theo thời gian và được cho là không có hiệu quả sau mốc 72 giờ tính từ lúc phơi nhiễm.
Chủ đề liên quan:
điều trị dự phòng mầm bệnh mangyte.vn nhiễm bệnh nhiễm hiv phơi nhiễm Phơi nhiễm với HIV trường hợp