Những nhà sư trụ trì chùa Thầy với văn chương, học thuật

Trường hợp bài "Thị Tịch", bản dịch của Ngô Tất Tố cũng được Thượng tọa nhận xét đánh giá: "Chỉ có câu đầu theo tôi là dịch đúng ý của tác giả. Ý tác giả là mùa thu về chim nhạn cũng bay về, cũng như thọ mệnh hết thì con người cũng bay về, tức ch*t. Báo hay không báo cũng vậy mà thôi".

Dưới đây xin trích giới thiệu một số bài thơ và dịch thơ của Thượng tọa Thích Viên Thành

Tháng 6/1962

Rì rầm nguyện dưới bóng từ lương

Hữu tình tăm tối thề giong đuốc

Hàm thức mê man quyết dẫn đường

Biến cõi trầm luân thành tịnh độ

Bắc cằu hành nguyện tới tây phương

Dù gian khó không lùi bước

Khoác áo Như Lai để tự cường.

II

Đã vì chân lý tới am mây

Còn có lo gì đắng với cay

Sắt thép bền tâm thề giữ đạo

Đá vàng vững chí nguyện ăn chay

Gió to sóng cả từng quen thuộc

Nắng lửa mưa tro đã dạn dày

Nhẫn nhục độ sinh theo gót phật

Làm cho biển phúc được chan đầy.

Tháng 3/1965

Sống mấy trăm năm một cuộc đời

Tháng 2/1966

Tháng 11/1968

(dịch thơ Đường)

Tháng 11/1968

(Tặng nhóm nho sĩ Mai Lâm)

Tháng 6/1969

5.Thượng Toạ Thích Trường Xuân

Thượng Toạ có pháp danh Thích Trường Xuân, Sinh 13 -12 -1970, Tại Sơn Ninh, xã Phụng Châu, huyện Chương Mỹ, Tp Hà Nội, Xuất gia năm 1985 tại Chùa Thầy, (Trụ trì chùa Long Đẩu ), Thụ giới Thanh Văn năm 1992 chùa Văn Quán

Đã tốt nghiệp Đại học Sư phạm Hà Nội- Khoa ngữ văn và là cử nhân Phật học

Thượng Toạ đã từng là uỷ viên thường trực kiêm trưởng ban hướng dẫn Phật tử nhiều khoá, là giảng viên trường trung cấp Phật học Hà Nội khoá 2 ,3,4,6 .

Hiện nay là uỷ viên thường trực kiêm trưởng ban hướng dẫn Phật tử Phật giáo Hà Nội, Thượng toạ Thích Trường Xuân đã có nhiều công lao xây dựng, tôn tạo môi trường cảnh quan thắng tích, chăm sóc sinh linh. Thượng Toạ đã qua lớp đào tạo ngắn hạn trình độ đạo diễn sự kiện lễ hội, lại có nhiều hiểu biết và khả năng trình diễn nghệ thuật cheò, thơ nên đã tổ chức hoặc giúp đỡ tổ chức lễ hội, văn nghệ, văn học nghệ thuật, thơ ca quê hương Chùa Thầy rất tốt. Thượng toạ rất quảng giao; thường xuyên tiếp kiến với Hội nhà văn, nhiều nhà văn nhà thơ, nghệ sĩ nổi tiếng. Đặc biệt năm 2012 Thượng toạ tổ chức thành công và có tiếng vang giao lưu thơ với các nhà thơ quốc tế Châu Á Thái Bình Dương tại chùa Long Đẩu.

Năm 2013 -Thượng Toạ Thích Trường Xuân là tác giả bài thơ "Những tiếng Chuông Hồng" được đọc mở đầu cho Ngày Thơ Việt Nam - Nguyên Tiêu 2013 tại Văn Miếu Hà Nội do chính Thượng toạ tự trình bày, có ấn tượng và sức lay động lớn. Thơ của Thượng Toạ Thích Trường Xuân giàu hình ảnh gợi cảm, nhiều nhạc tính, dạt dào cảm xúc, tình yêu quê hương đất nước, yêu cảnh vât thiên nhiên và con người; Một tình yêu rất quảng đại, nhân văn và đậm dấu ấn, phong cách tu hành, Phật giáo.

Nhẹ bay cánh hoa đào

Lời ca hoà chuông ngân

Cùng nở hoa một lời

Chín mươi triệu chuông hồng

Đồng thanh cùng biển hát

Cứ lặng lẽ trải mình qua năm tháng

Lá ngẫm mình đã hoàn thành nhiệm vụ

Chút hồn quê

Như chúng tôi đã đề dẫn: Chùa Thầy là một vùng trầm tích văn hoá qúi, rất phong phú và đa dạng cần được các nhà chuyên môn nghiên cứu, bảo tồn, khai thác sử dụng. Người viết bài này kiến văn nông cạn, dẫu chỉ mới đi vào một khía cạnh nhỏ đã cảm thấy khó khăn, bất lực.

Mặc dù đã dựa trên nhiều tài liệu để tổng hợp và khảo cứu, xác minh song gặp nhiều vấn để trở ngại, bất khả kháng. Chùa Thầy đã có 1000 năm nay, các thư tịch liên quan còn lại rất ít, Các vị sư trụ trì từng thời kỳ ở đây không thể có tư liệu để biết hết.

Dĩ nhiên những vị sư có đóng góp văn chương và học thuật càng không thể thống kê tìm hiểu. Với ý thức biết đến đâu nói đến đấy, lại dựa vào những tài liệu và thực tiễn để khảo cứu, chắc chắn bài viết không khỏi thiếu khoa học, rất có thể có chỗ cần được điều chỉnh, xin được lượng thứ.

Hy vọng bài viết là một gợi ý nhu cầu cho những khảo cứu chuyên sâu và đầy đủ hơn của các tác giả khác. Trân trọng cảm ơn.

Phan Bá Ất/Tạp chí Nghiên cứu Phật học số 5 năm 2014

-

TÀI LIỆU THAM KHẢO

- "Chùa Thầy và Thiền Sư Từ Đạo Hạnh qua di văn Hán Nôm thời Lý Trần"- Nguyễn Thị Dung- Trường Phong

- " Tài liệu Hán Nôm về Chùa Thầy"- PGS TS Đinh Khắc Thuần. Viện nghiên cứu Hán Nôm.

- "Chùa Thầy Vi diệu"- Hoà thượng Thích Giác Toàn.

- "Thánh tổ Từ Đạo Hạnh trong bối cảnh Phật giáo triều Lý xứ Đoài"-PGS TS Nguyễn Hữu Sơn.Viện văn học

-"Chùa Thầy và thiền sư Từ Đạo Hạnh"- Hoà thượng Thích Gia Quang,Phó tổng thư ký hội đồng trị sự trung ương hội Phật Giáo Việt Nam

- "thiền sư Từ Đạo Hạnh và văn khắc chuông chùa Thiên Phúc"- Nguyễn Hữu Vinh dịch và giới thiệu, Thích Thiện Niệm đính chính.

- "Thuyền môn thi ký"- HT Thích Viên Thành

-"Danh thắng chùa Thầy"- Thích Viên Thành.

- "Tiểu sử Hoà Thượng Thích Viên Thành"- Thích Minh Hiển

- "Ký ức về Hoà Thượng viện chủ Chùa Hương với thiện nguyện giáo dục tăng ni phật tử"- HT Thích Thanh Ân

NHÀ SƯ NHƯ TÙNG VÀ BÀI VĂN

PHỔ KHUYẾN XÂY DỰNG CHÙA CAO Ở SÀI SƠN

LƯU ĐÌNH TĂNG

Viện Nghiên cứu Hán Nôm

Chùa Cao là một ngôi chùa có danh tiếng nằm trên núi Sài thuộc khu vực chùa Thày ở xã Sài Sơn huyện Quốc Oai tỉnh Hà Tây. Tương truyền chùa được xây dựng từ thời Lý, trong khu vực chùa còn có am thánh hóa, nơi thánh tổ Từ Đạo Hạnh thoát xác để có điều kiện quay lại trần thế ở ngôi Hoàng đế nhà Lý. Phả tích và các tư liệu thành văn có ở chùa ghi nhận, chùa luôn có sư tổ kế đăng nên cảnh chùa thực sự trang nghiêm. Đến đầu thế kỷ 20 này Hòa thượng Như Tùng là vị sư trụ trì ở đây. Pháp danh của Hòa thượng Thích Thanh Thi còn Như Tùng chỉ là tên hiệu, song dân địa phương vẫn quen gọi Hòa thượng là sư Như Tùng. Hòa thượng sinh và mất năm nào không rõ, chỉ biết năm 1906 khi sư tổ Minh Tâm viên tịch, thì Hòa thượng Như Tùng chính thức trở thành sư trụ trì ở chùa Cao, cho đến năm 1940 Hòa thượng còn đứng ra hưng công san khắc bộ sách Sài Sơn thánh tích thực lục ghi chép sự tích Thánh tổ Từ Đạo Hạnh. Các tư liệu đó cho thấy Hòa thượng đã trụ trì ở đây suốt nửa đầu thế kỷ 20. Trong năm mươi năm đó Hòa thượng đã mang hết tâm sức lo liệu công việc của chùa, nào là xây tòa tam bảo, nào là tu sửa đường núi lên động, nào xây nhà thiêu hương, nào sửa am Thánh hóa… đặc biệt là việc in kinh sách. Có hàng chục bộ kinh sách viết về chùa Thày hoặc có liên quan đến chùa Thày đã được in ở thời kỳ này như Sài Sơn Thánh tổ đại thừa chân kinh, Sài Sơn Thánh tích thực lục, Sài Sơn thi lục, Thánh tổ linh sám v.v… Kết quả của các việc làm đó đã khiến cho cảnh chùa ngày càng thu hút sự mến mộ của khách thập phương. Nhiều người đã ca tụng công đức ấy, chẳng hạn như Cử nhân Nguyễn Sư Hoàng khi được đọc tập Sài Sơn thi lục đã viết:

“Đáng khen thay nhà sư Như Tùng đã có chí có học lại có tâm với bảo tồn vốn cổ, thực đáng là hào kiệt ít thấy trong hàng Sa môn vậy”.

Thật vậy Hòa thượng Như Tùng là một người có tâm với đạo với đời, chính Hòa thượng đã tự bộc bạch lòng mình trong bài văn phổ khuyến xây dựng chùa:

“Chùa Sài Sơn, là một cảnh danh thắng của nước Nam ta, ngàn năm về trước có đức thánh Từ tu luyện ở đó, tới nay dây hóa vẫn còn, đâu đâu cũng đã biết tiếng. Nói cảnh thiên nhiên là một cảnh đẹp trong nước, vậy thì tô điểm non sông trong tổ quốc cũng là chức trách của quốc dân ta. Nay tôi theo cảnh thiên nhiên thêm công tu bổ để muốn công đức chung cùng thiên hạ, há phải bán danh cầu phúc mượn tôn giáo mà lấy sự lợi riêng đâu?”.

Nguyên văn bài Phổ khuyến viết bằng chữ Nôm giới thiệu khái quát về những công việc mà Hòa thượng dự định sẽ làm trong tương lai, lời lẽ thực sự khẩn thiết thấm vào lòng người. Đọc đi đọc lại nhiều lần tuy đôi chỗ còn hạn chế về mặt tư tưởng, song chúng tôi nhận thấy rằng đây có thể coi là tư liệu Hán Nôm đáng trân trọng, không chỉ để nghiên cứu về một danh thắng chùa Thày, mà còn có ích cho việc nghiên cứu Phật học đầu thế kỷ này. Do vậy xin được phiên âm, chú giải và giới thiệu toàn văn bài phổ khuyến đó.

Sơn tăng Như Tùng có lời kính khải(1) như sau này. Chùa Sài Sơn tôi nay có hưng công sửa sang việc phúc quả tưởng cũng là công trình lớn lắm. San khắc một bộ kinh mục(2) là Sài Sơn thánh tổ đại thừa chân kinh; một bộ Linh sám; một tập thơ của các vị danh hiền đề vịnh Sài Sơn xưa nay, mục là Sài Sơn thi lục, và tân chế hương án, cửa võng, hoành biển, đối liên các hạng, trù tạo(3) một tòa nhà tổ cùng sửa sang nội tự các sở, sửa một con đường từ chân núi cho lên đến chùa, phí tổn nhiều lắm mà hiện nay chùa có không được là bao, mong sao được hoàn toàn việc phúc. Đã vậy có câu rằng: “Hợp mây nên mưa, tích da thành áo”. Lời đó là nhẽ thường, nhưng đương thời đại văn minh tiến hóa này, mà đem nói đến việc tôn giáo thần quyền, chẳng cũng quê lắm, cổ lắm mà khó nói lắm ư? Song thiết nghĩ tự khai thiên lập địa tới nay, văn minh như Âu Mỹ cũng vẫn có thần quyền để duy trì nhân tâm. Cường thịnh như Nhật Bản ở Á Đông cũng vẫn suy diễn Phật đạo để mở rộng đường bác ái. Nước Nam ta bốn nghìn năm nay bao giờ cũng vẫ có thần quyền, tôn giáo. Đã có tôn giáo, thần quyền thì phải trọng âm chất(4). Càng văn minh càng nên trọng thần quyền, có âm chất thì phải trọng tôn giáo, thế thì việc phật thần chung, kính thờ chung tức là nghĩa vụ chung vậy. Phương chi chùa Sài Sơn là một cảnh danh thắng của nước Nam ta. Nghìn năm về trước có đức thánh Từ tu luyện ở đó, tới nay dấu hóa vẫn còn, đâu đâu cũng đã biết tiếng. Nói cảnh thiên nhiên là một cảnh đẹp trong nước, vậy thì tô điểm non song trong tổ quốc cũng là chức trách của quốc dân ta. Nay tôi theo cảnh thiên nhiên thêm công tu bổ, muốn công đức chung cùng thiên hạ, há phải bán danh cầu phúc, mượn tôn giáo mà lấy sự lợi riêng đâu? Xin đem việc phúc quả để kính đạt mấy các vị danh hiền, các nhà thiện tín, đã đăng lâm(5), biết cảnh biết chùa, lại sẵn có hằng tâm hằng sản cùng phát tâm trợ cúng, thì may việc phúc quả cũng có thể viên thành được, nên dám có mấy lời kính tự. Còn như làm phúc được, báo ứng nhẽ thường thì tôi không phải nói. Nay kính khải.

Hải nội danh hiền thập phương thiện tín nhã giám(6).

Chú thích:

1. Khải: Trình bày, bẩm báo.

2. Mục: Đề mục, đề bài. Ở đây chỉ vào các bộ sách kinh được in.

3. Trù tạo: Quy hoạch xây dựng.

4. Âm chất: Chỉ việc làm thiện ở cõi nhân gian thì bản thân và con cháu mai sau sẽ được hưởng nhiều phúc quả.

5. Đăng lâm: Tức là lên rừng, xuống biển, ý chỉ các cuộc du thưởng thắng cảnh non nước của các tao nhân mặc khách thời xưa.

6. Hải nội danh hiền thập phương thiện tín nhã giám: Kính xin các bậc danh hiền trong cả nước và thiện tín mười phương chứng giám cho.

Thông báo Hán Nôm học 1998 (tr.385-388

Tôi là Phan Bá Ất , ở Đa Phúc, Sài Sơn, Quốc Oai, Thành phố Hà Nội (Chùa Thầy).

NHÀ SƯ NHƯ TÙNG VÀ BÀI VĂN

PHỔ KHUYẾN XÂY DỰNG CHÙA CAO Ở SÀI SƠN

LƯU ĐÌNH TĂNG

Viện Nghiên cứu Hán Nôm

Chùa Cao là một ngôi chùa có danh tiếng nằm trên núi Sài thuộc khu vực chùa Thày ở xã Sài Sơn huyện Quốc Oai tỉnh Hà Tây. Tương truyền chùa được xây dựng từ thời Lý, trong khu vực chùa còn có am thánh hóa, nơi thánh tổ Từ Đạo Hạnh thoát xác để có điều kiện quay lại trần thế ở ngôi Hoàng đế nhà Lý. Phả tích và các tư liệu thành văn có ở chùa ghi nhận, chùa luôn có sư tổ kế đăng nên cảnh chùa thực sự trang nghiêm. Đến đầu thế kỷ 20 này Hòa thượng Như Tùng là vị sư trụ trì ở đây. Pháp danh của Hòa thượng Thích Thanh Thi còn Như Tùng chỉ là tên hiệu, song dân địa phương vẫn quen gọi Hòa thượng là sư Như Tùng. Hòa thượng sinh và mất năm nào không rõ, chỉ biết năm 1906 khi sư tổ Minh Tâm viên tịch, thì Hòa thượng Như Tùng chính thức trở thành sư trụ trì ở chùa Cao, cho đến năm 1940 Hòa thượng còn đứng ra hưng công san khắc bộ sách Sài Sơn thánh tích thực lục ghi chép sự tích Thánh tổ Từ Đạo Hạnh. Các tư liệu đó cho thấy Hòa thượng đã trụ trì ở đây suốt nửa đầu thế kỷ 20. Trong năm mươi năm đó Hòa thượng đã mang hết tâm sức lo liệu công việc của chùa, nào là xây tòa tam bảo, nào là tu sửa đường núi lên động, nào xây nhà thiêu hương, nào sửa am Thánh hóa… đặc biệt là việc in kinh sách. Có hàng chục bộ kinh sách viết về chùa Thày hoặc có liên quan đến chùa Thày đã được in ở thời kỳ này như Sài Sơn Thánh tổ đại thừa chân kinh, Sài Sơn Thánh tích thực lục, Sài Sơn thi lục, Thánh tổ linh sám v.v… Kết quả của các việc làm đó đã khiến cho cảnh chùa ngày càng thu hút sự mến mộ của khách thập phương. Nhiều người đã ca tụng công đức ấy, chẳng hạn như Cử nhân Nguyễn Sư Hoàng khi được đọc tập Sài Sơn thi lục đã viết:

“Đáng khen thay nhà sư Như Tùng đã có chí có học lại có tâm với bảo tồn vốn cổ, thực đáng là hào kiệt ít thấy trong hàng Sa môn vậy”.

Thật vậy Hòa thượng Như Tùng là một người có tâm với đạo với đời, chính Hòa thượng đã tự bộc bạch lòng mình trong bài văn phổ khuyến xây dựng chùa:

“Chùa Sài Sơn, là một cảnh danh thắng của nước Nam ta, ngàn năm về trước có đức thánh Từ tu luyện ở đó, tới nay dây hóa vẫn còn, đâu đâu cũng đã biết tiếng. Nói cảnh thiên nhiên là một cảnh đẹp trong nước, vậy thì tô điểm non sông trong tổ quốc cũng là chức trách của quốc dân ta. Nay tôi theo cảnh thiên nhiên thêm công tu bổ để muốn công đức chung cùng thiên hạ, há phải bán danh cầu phúc mượn tôn giáo mà lấy sự lợi riêng đâu?”.

Nguyên văn bài Phổ khuyến viết bằng chữ Nôm giới thiệu khái quát về những công việc mà Hòa thượng dự định sẽ làm trong tương lai, lời lẽ thực sự khẩn thiết thấm vào lòng người. Đọc đi đọc lại nhiều lần tuy đôi chỗ còn hạn chế về mặt tư tưởng, song chúng tôi nhận thấy rằng đây có thể coi là tư liệu Hán Nôm đáng trân trọng, không chỉ để nghiên cứu về một danh thắng chùa Thày, mà còn có ích cho việc nghiên cứu Phật học đầu thế kỷ này. Do vậy xin được phiên âm, chú giải và giới thiệu toàn văn bài phổ khuyến đó.

Sơn tăng Như Tùng có lời kính khải(1) như sau này. Chùa Sài Sơn tôi nay có hưng công sửa sang việc phúc quả tưởng cũng là công trình lớn lắm. San khắc một bộ kinh mục(2) là Sài Sơn thánh tổ đại thừa chân kinh; một bộ Linh sám; một tập thơ của các vị danh hiền đề vịnh Sài Sơn xưa nay, mục là Sài Sơn thi lục, và tân chế hương án, cửa võng, hoành biển, đối liên các hạng, trù tạo(3) một tòa nhà tổ cùng sửa sang nội tự các sở, sửa một con đường từ chân núi cho lên đến chùa, phí tổn nhiều lắm mà hiện nay chùa có không được là bao, mong sao được hoàn toàn việc phúc. Đã vậy có câu rằng: “Hợp mây nên mưa, tích da thành áo”. Lời đó là nhẽ thường, nhưng đương thời đại văn minh tiến hóa này, mà đem nói đến việc tôn giáo thần quyền, chẳng cũng quê lắm, cổ lắm mà khó nói lắm ư? Song thiết nghĩ tự khai thiên lập địa tới nay, văn minh như Âu Mỹ cũng vẫn có thần quyền để duy trì nhân tâm. Cường thịnh như Nhật Bản ở Á Đông cũng vẫn suy diễn Phật đạo để mở rộng đường bác ái. Nước Nam ta bốn nghìn năm nay bao giờ cũng vẫ có thần quyền, tôn giáo. Đã có tôn giáo, thần quyền thì phải trọng âm chất(4). Càng văn minh càng nên trọng thần quyền, có âm chất thì phải trọng tôn giáo, thế thì việc phật thần chung, kính thờ chung tức là nghĩa vụ chung vậy. Phương chi chùa Sài Sơn là một cảnh danh thắng của nước Nam ta. Nghìn năm về trước có đức thánh Từ tu luyện ở đó, tới nay dấu hóa vẫn còn, đâu đâu cũng đã biết tiếng. Nói cảnh thiên nhiên là một cảnh đẹp trong nước, vậy thì tô điểm non song trong tổ quốc cũng là chức trách của quốc dân ta. Nay tôi theo cảnh thiên nhiên thêm công tu bổ, muốn công đức chung cùng thiên hạ, há phải bán danh cầu phúc, mượn tôn giáo mà lấy sự lợi riêng đâu? Xin đem việc phúc quả để kính đạt mấy các vị danh hiền, các nhà thiện tín, đã đăng lâm(5), biết cảnh biết chùa, lại sẵn có hằng tâm hằng sản cùng phát tâm trợ cúng, thì may việc phúc quả cũng có thể viên thành được, nên dám có mấy lời kính tự. Còn như làm phúc được, báo ứng nhẽ thường thì tôi không phải nói. Nay kính khải.

Hải nội danh hiền thập phương thiện tín nhã giám(6).

Chú thích:

1. Khải: Trình bày, bẩm báo.

2. Mục: Đề mục, đề bài. Ở đây chỉ vào các bộ sách kinh được in.

3. Trù tạo: Quy hoạch xây dựng.

4. Âm chất: Chỉ việc làm thiện ở cõi nhân gian thì bản thân và con cháu mai sau sẽ được hưởng nhiều phúc quả.

5. Đăng lâm: Tức là lên rừng, xuống biển, ý chỉ các cuộc du thưởng thắng cảnh non nước của các tao nhân mặc khách thời xưa.

6. Hải nội danh hiền thập phương thiện tín nhã giám: Kính xin các bậc danh hiền trong cả nước và thiện tín mười phương chứng giám cho.

Thông báo Hán Nôm học 1998 (tr.385-388

Tôi là Phan Bá Ất , ở Đa Phúc, Sài Sơn, Quốc Oai, Thành phố Hà Nội (Chùa Thầy).

NCPH