Tam thất là một vị Thuốc quý, được Y học cổ truyền sử dụng từ lâu, nó còn được gọi với cái tên rất cao sang là: kim bất hoán, nghĩa là có vàng cũng không thể đổi được.
tam thất có tên khoa học Panax Notoginseng Bark FH Chen, họ nhân sâm Araliaceae. Thành phần chủ yếu trong
tam thất là saponin, nhóm dammaran hàm lượng cao, giống như trong nhân sâm, ngoài ra còn chứa các acid amin, các chất polyactylen, panaxytriol, vân vân. Về khía cạnh nào đó,
tam thất cũng bổ như nhân sâm. Tuy nhiên, có những mặt thì nhân sâm lại không thể sánh được với
tam thất, như tác dụng cầm máu thì
tam thất được coi như đầu vị.
1. Về sinh học, tam thất có tác dụng tăng lực rất tốt, giống như nhân sâm, tác dụng cầm máu, tiêu các cục máu đông, tăng lưu lượng máu ở động mạch vành của động vật thí nghiệm. Làm tăng sức co bóp của cơ tim và giảm thấp sự tiêu hao ôxy của cơ tim, giãn mạch ngoại vi, hạ huyết áp, ngoài ra còn có tác dụng K*ch d*c đối với chức năng nội tiết Sinh d*c nữ, vân vân.Theo y học cổ truyền,
tam thất có vị đắng nhẹ, hơi ngọt, vào kinh can, vị, là vị Thuốc rất đa công dụng. Tuy nhiên, chủ yếu là tác dụng vào phần âm huyết để cầm máu, tiêu máu cục và bổ máu, nên được ưu tiên dùng cho chị em phụ nữ sau khi sinh, để nhanh chóng lấy lại sức khỏe: Bài Thuốc, chọn một con gà nhỏ, loại gà ác, gà lông trắng, chân màu chì, tốt nhất. Sau khi giết gà, bỏ hết phủ tạng, cho khoảng 6 đến 9g
tam thất, đã tán bột thô vào trong bụng gà, tần cách thủy. Một tuần lễ, dùng 2 đến 3 con. Ăn liền 3 đến 4 tuần. Cách này cũng dùng tốt cho trường hợp bị thương mất máu, trĩ xuất huyết, nôn ra máu, chảy máu cam, tiểu tiện ra máu, băng huyết, đa kinh, sau sốt xuất huyết, sốt rét hoặc các trường hợp thiếu máu, da xanh gầy hay hoa mắt, chóng mặt, vân vân. Ngoài ra, có thể dùng
tam thất dưới dạng Thuốc hãm hay Thuốc bột, mỗi ngày uống 1 đến 2 lần, mỗi lần 3 đến 5g. Nếu chảy máu do vết thương bên ngoài, dùng bột
tam thất tán mịn, băng, dịt vào vết thương. Liều dùng chung của
tam thất 3 đến 9g.
Lưu ý: Phụ nữ có thai không được dùng
tam thất.
2. Ngoài ra, có thể dùng tam thất cho các trường hợp sau:Chữa suy nhược cơ thể, ở người cao tuổi và phụ nữ sau sinh:
tam thất 12g, sâm bố chính 40g, kê huyết đằng 20g, hương phụ 12g. Tán bột mịn, mỗi ngày uống 20g.Ngã chấn thương chảy máu, tụ máu, bầm tím, sưng tấy, dùng bột
tam thất 5g, chiêu với rượu.
Đại tiểu tiện ra máu, chảy máu cam, nôn ra máu: tam thất 10g, hoa nhụy thạch, một loại sa khoáng, thành phần chứa cacbonat Ca và cacbonat Mg, huyết dư thán, tóc rối đốt tồn tính, mỗi vị 5g. Tất cả nghiền thành bột, mỗi lần uống 2g, ngày 2 lần. Uống liền 1 đến 2 tuần, tới khi hết các triệu chứng.
Viêm loét đường tiêu hóa, trong bụng đau nhói: bột
tam thất chiêu với nước sôi để nguội, mỗi lần 3 đến 5g, ngày 4 lần.
Trị viêm gan thể cấp tính: tam thất 12g, nhân trần 40g, hoàng bá 20g, huyền sâm, thiên môn, mạch môn, bồ công anh, thạch hộc mỗi vị 12g, xương bồ, sao cám 8g, sắc uống ngày một thang. Uống liền 3 đến 4 tuần, đến khi các triệu chứng thuyên giảm.
Trị viêm cấp đường tiết niệu, tiểu ra máu: tam thất 4g, lá tre, cỏ nhọ nồi, kim ngân hoa, mỗi vị 16g, sinh địa, cam thảo đất, nam mộc hương, mỗi vị 12g, sắc uống ngày 1 thang. Uống liền 1 đến 2 tuần. Trong khi sử dụng
tam thất, cần tránh nhầm lẫn với một số cây khác cũng mang tên
tam thất, như
tam thất hoang, Panax stipuleanatus H T Tsai et KM Feng, họ nhân sâm Araliaceae, mọc hoang ở Sapa, Lào Cai.
tam thất gừng, Stablianthu thorelli Gagnep, họ gừng Zingiberaceae, được trồng ở Ba Vì, Hà Nội. Thổ
tam thất, Gynura pinnatifida L, họ cúc Asteraceae, được trồng ở Hưng Yên, Hải Dương với tên gọi nam truật.
Giáo sư, tiến sĩ: Phạm Xuân Sinh.