Tết Đoan Ngọ - Nét văn hóa ngàn đời

Tết đoan ngọ là cái tết chung của một số nước chịu ảnh hưởng văn hóa trung quốc. tuy nhiên, ở việt nam, tết đoan ngọ còn mang những ý nghĩa khác biệt.

Hằng năm cứ đến mồng 5 tháng 5 (âm lịch) dân ta lại tổ chức ăn tết đoan ngọ. tết đoan ngọ còn gọi là tết đoan dương. được tổ chức vào giờ chính ngọ (đúng 12h trưa) ngày 5/5 âm lịch.

Đoan ngọ là bắt đầu giữa trưa (Đoan: mở đầu, Ngọ: giữa trưa) còn dương là mặt trời, là khí dương, Đoan dương có nghĩa là bắt đầu lúc khí dương đang thịnh.

Đây là một ngày tết truyền thống dựa trên văn hóa – tín ngưỡng dân gian phương đông nhằm đánh dấu một giai đoạn mới mở đầu cho những điều tốt đẹp, cầu cho mùa màng bội thu, sinh nhai thuận lợi. trong ngày tết đoan ngọ người ta thường có những tục lệ khác nhau như: tục chiết sâu bọ, tục nhuộm móng chân – móng tay, tục tắm nước lá mùi, tục khảo cây lấy quả, tục hái Thu*c vào giờ ngọ…

Tại mỗi nước khác nhau những tục lệ và nghi thức cho ngày tết đoan ngọ lại khác nhau. ở đông á có việt nam, triều tiên và trung quốc ngày tết này được bảo tồn và chân trọng lưu giữ.

Nguồn gốc Tết Đoan ngọ: Không thể quan niệm Tết của người Việt có từ Trung Quốc

Ở việt nam, tết đoan ngọ còn được dân gian gọi là bằng cái tên dân dã hơn là tết giết sâu bọ. đây là một trong những ngày lễ truyền thống có nội hàm văn hóa phong phú. không chỉ riêng ở việt nam hay trung quốc mà ở triều tiên, hàn quốc cũng có tết đoan ngọ. vì vậy, tết đoan ngọ thực chất là một phong tục lễ tết á đông gắn liền với quan niệm về sự tuần hoàn của thời tiết trong năm.

Trung Quốc với truyền thuyết Khuất Nguyên

Vào cuối thời chiến quốc, có một vị đại thần nước sở là khuất nguyên. ông là vị trung thần nước sở và còn là nhà văn hoá nổi tiếng. tương truyền ông là tác giả bài thơ ly tao (thuộc thể loại sở từ) nổi tiếng trong văn hóa cổ trung hoa, thể hiện tâm trạng buồn vì đất nước suy vong với hoạ mất nước.

Do can ngăn vua Hoài Vương không được, lại bị gian thần hãm hại, ông đã uất ức gieo mình xuống sông Mịch La tự vẫn ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch. Thương tiếc người trung nghĩa, mỗi năm cứ đến ngày đó, dân Trung Quốc xưa lại làm bánh, quấn chỉ ngũ sắc bên ngoài (ý làm cho cá sợ, khỏi đớp mất) rồi bơi thuyền ra giữa sông, ném bánh, lấy bỏ gạo vào ống tre rồi thả xuống sông cúng Khuất Nguyên.

Ngoài ra, có truyền thuyết khác về sự bắt nguồn của ngày tết đoan ngọ, nhiều nguồn tin cho rằng tập tục tết đoan ngọ là bắt nguồn từ hạ trí trong thời cổ, có người thì cho rằng, đây là sự tôn sùng vật tổ của người dân vùng sông trường giang.

Truyền thuyết Tết Đoan ngọ tại Việt Nam

Vào một ngày sau vụ mùa, nông dân ăn mừng vì trúng mùa nhưng sâu bọ năm ấy lại kéo dày ăn mất cây trái, thực phẩm đã thu hoạch. Nhân dân đau đầu không biết làm cách nào để có thể giải được nạn sâu bọ này, bỗng nhiên có một ông lão từ xa đi tới tự xưng là Đôi Truân.

Mâm cúng Tết Đoan ngọ của người Việt thường có hoa quả, bánh tro, rượu nếp để diệt sâu bọ.

Ông chỉ cho dân chúng mỗi nhà lập một đàn cúng gồm đơn giản có bánh tro, trái cây, sau đó ra trước nhà mình vận động thể dục. Nhân dân làm theo chỉ một lúc sau, sâu bọ đàn lũ té ngã rã rượi. Lão ông còn bảo thêm: Sâu bọ hằng năm vào ngày này rất hung hăng, mỗi năm vào đúng ngày này cứ làm theo những gì ta đã dặn thì sẽ trị được chúng.

Dân chúng biết ơn định cảm tạ thì ông lão đã đi đâu mất. Để tưởng nhớ việc này, dân chúng đặt cho ngày này là ngày "Tết diệt sâu bọ", có người gọi nó là "Tết Đoan ngọ" vì giờ cúng thường vào giữa giờ Ngọ.

Bởi vậy, không thể quan niệm tết đoan ngọ của người việt bắt nguồn từ trung quốc như một số người vẫn lầm tưởng như hiện nay.

Ý nghĩa Tết Đoan ngọ

Ở việt nam, tết đoan ngọ được "việt hóa" thành ngày tết diệt sâu bọ và thờ cúng tổ tiên. người việt nam còn gọi tết đoàn ngọ là "tết giết sâu bọ" vì trong giai đoạn chuyển mùa, chuyển tiết, dịch bệnh dễ phát sinh. vào ngày này, dân gian có nhiều tục trừ trùng phòng bệnh.

Hiện ở một số làng quê Việt Nam vẫn còn giữ nếp xưa, rất coi trọng ngày Tết này. Sau Tết Nguyên Đán, có lẽ "Tết giết sâu bọ" là cái Tết sum họp đầm ấm nhất và có nhiều tục lệ gắn kết với đời sống của người dân... vì vậy con cháu dù làm ăn xa xôi mấy cũng cố thu xếp để về.

Vào thời điểm này, trái cây, hoa lá bắt đầu đơm hoa kết trái mong một mùa bội thu, vì vậy, hoa quả là thứ đồ cúng không thể thiếu. Ngoài ra còn có những món ăn khác tùy theo tập quán của từng địa phương.

Bánh ú tro thường được cúng trong tết Đoan ngọ.

Vào ngày này, cả làng nhộn nhịp hẳn lên, nhà nào cũng dậy từ sớm chuẩn bị phẩm vật cúng tổ tiên và hoa quả là thứ đồ cúng không thể thiếu. Người ta quan niệm rằng, đây là thời điểm quả trên cây, lá trên cành bắt đầu đơm hoa kết trái và cúng tổ tiên để mong một mùa bội thu.

Sau lễ cúng là các tục lệ giết sâu bọ. Cả nhà quây quần ăn những thứ quả chua, rượu nếp, bánh tro... để diệt trừ" sâu bọ", xua đuổi hết bệnh tật...

Một số phong tục trong ngày Tết Đoan ngọ

Theo lệ, đúng ngọ (12h trưa), người dân ở các vùng thôn quê rủ nhau đi hái lá. Đây là thời khắc có dương khí tốt nhất, là giờ mặt trời toả ánh nắng tốt nhất trong năm. Lá cây cỏ hái được vào giờ này có tác dụng chữa bệnh rất tốt như các bệnh ngứa ngoài da, nhất là các bệnh về đường ruột hay khi cảm mạo, đem những lá Thu*c này nấu nước xông giải cảm rất tốt.

Ngày xưa, vào ngày này, người ta còn có tục nhuộm móng chân, móng tay, tục khảo cây lấy quả, tục treo ngải cứu để trừ tà... Những em bé chưa biết đi thì được lấy một ít vôi quyệt vào thóp, vào ngực và rốn để chúng không bị đau bụng, nhức đầu. Tuy nhiên, phần lớn các tục lệ này nay đã được bãi bỏ, chỉ còn giữ lại tục tắm nước lá và tục đi hái lá Thu*c.

Rượu nếp cẩm cũng là món ăn phổ biến để diệt sâu bọ.

Nơi phố phường, thị thành, không nhiều vườn tược, cỏ cây, người dân có lệ đi mua lá Thu*c mồng 5. Dịp này, những người buôn bán từ quê ra đều mang theo đủ thứ loại lá bày bán. Lá được xắt nhỏ, phân từng loại riêng biệt, người đi chợ chọn lấy những lá có mùi vị ưa thích mua về, đúng ngọ ngày mồng 5, lại đem ra phơi khô rồi bọc lại để trong tủ Thu*c gia đình, dùng khi nhà có người ốm đau.

Món ăn trong ngày Tết Đoan ngọ

Theo truyền thống của từng miền, vào ngày này, ngoài hoa quả, những món ăn cũng khác nhau. Tại Hà Nội và một số vùng của miền Bắc ngày này, rượu nếp, đặc biệt là rượu nếp cẩm, là món không thể thiếu. Người ta cho rằng, bộ phận tiêu hoá của con người thường có các loại ký sinh gây hại và chúng nằm sâu trong bụng nên không phải lúc nào cũng diệt được. Duy có ngày mồng 5/5 (âm lịch), các loại ký sinh này thường ngoi lên, con người có thể ăn thức ăn, hoa quả vị chua, chát và nhất là rượu nếp, có thể loại bỏ chúng.

Theo dân gian, rượu nếp được ăn ngay khi vừa ngủ dậy thì rất hiệu nghiệm. Rượu này chủ yếu là xôi còn nguyên hạt lên men, còn gọi là "cái". Người dân thường dùng các loại gạo nếp trắng và cẩm đồ thành xôi, để nguội rồi rắc men, ủ trong ba ngày. Thúng xôi ủ được đặt trên một chiếc chậu, hứng lấy nước rượu để khi ăn, trộn với cái, tạo vị ngọt, cay rất dễ chịu. Người già, con trẻ đều có thể ăn loại rượu này.

Phụ nữ các vùng quê miền Bắc phần lớn đều biết "ngả rượu nếp" và thường tranh thủ dịp này ngả rượu để mang ra Hà Nội bán, có người chỉ trong một buổi sáng bán được đến cả 10 chậu nếp cẩm.

Cơm rượu miền Trung: Cơm rượu được làm từ phương pháp lên men cổ truyền. Đây là món tráng miệng, lại giúp dễ tiêu hóa nên đã được nhiều gia đình miền Trung tự chế biến trong bữa ăn. Cơm rượu nếp miền Trung thường có hình dáng vuông vức.

Cơm rượu nếp miền Nam: Ở các tỉnh miền Nam, cơm rượu nếp được gọi là cơm rượu. Cơm rượu không để rời mà viên thành từng viên tròn trước khi ủ. Món cơm rượu ở miền Nam thường có nước tiết ra và cũng được pha thêm nước đường, rất ngon nếu ăn kèm với xôi vò giống như món xôi chè ở miền Bắc.

Còn ở Đà Nẵng, món không thể thiếu trên mâm cơm cúng là bánh ú tro. Nhà nào cũng mua từ ba bốn chục bánh trở lên.

Ngoài ra, theo truyền thống của người miền trong, thịt vịt cũng là một thứ không thể thiếu cho ngày lễ này. Tại TP.HCM, vịt quay, heo quay ngày này thường tăng hơn so với ngày thường.

Những điều kiêng kỵ tuyệt đối không nên làm vào dịp Tết Đoan Ngọ

Để giày dép lộn xộn: Trong tiếng Trung Quốc, phát âm của giày dép giống với từ “tà”. Do vậy, trong ngày Tết Đoan Ngọ, nếu để giày dép lộn xộn, không đúng chỗ dễ chiêu dụ tà khí, mang đến nhiều điều không tốt lành cho gia chủ.

để tiền rơi: làm rơi tiền hay ví tiền trong ngày tết đoan ngọ giống như việc bạn đánh rơi tài lộc, những điều tốt lành do vậy bạn hãy giữ tiền cẩn thẩn tránh gặp phải vận xui liên quan đến tiền bạc.

Mua vật phẩm có hình kỳ quái: Trong ngày Tết Đoan Ngọ, bạn không nên mua về nhà những vật phẩm có hình thù quái dị, đáng sợ, không rõ nguồn gốc, ý nghĩa. Nếu không may việc làm này còn khiến bạn rước thêm tà khí về nhà.

Chọn phòng đầu tiên hoặc cuối cùng ở hành lang khi lưu trú ở khách sạn, nhà nghỉ: Theo phong thủy, đây là hai vị trí dễ thu hút nguồn năng lượng tiêu cực, không tốt cho sức khỏe của bạn.

Dừng chân ở nơi âm u: Nếu ra ngoài trong ngày này bạn nên tránh việc đến bệnh viện, đám ma vì những nơi này tích tụ nhiều âm khí, dễ chiêu dụ tà khí, bệnh tật.

Huyền Ly