Thực phẩm an toàn đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong việc cải thiện sức khoẻ con người, nâng cao chất lượng cuộc sống của các thế hệ hiện tại và tương lai.
Bên cạnh đó, thực phẩm cũng chính là nguyên nhân gây bệnh nguy hiểm, nếu như không bảo đảm được vệ sinh và an toàn.
Theo định nghĩa của Ủy ban Tiêu chuẩn thực phẩm Quốc tế (CAC), an toàn thực phẩm (ATTP) là việc bảo đảm để thực phẩm không gây hại cho người tiêu dùng khi nó được chế biến và/hoặc sử dụng đúng với mục đích đã định trước.
Luật ATTP số 55/2010/QH12 định nghĩa “ATTP là việc bảo đảm để thực phẩm không gây hại đến sức khỏe, tính mạng người tiêu dùng”.
ATTP là vấn đề có tầm quan trọng đặc biệt đối với tất cả các quốc gia trên thế giới. Được tiếp cận với thực phẩm an toàn đang trở thành quyền cơ bản đối với mỗi người dân. Thực phẩm an toàn đóng vai trò quyết định trong việc bảo vệ, cải thiện sức khoẻ con người, chất lượng cuộc sống và chất lượng giống nòi.
Ngộ độc thực phẩm và các bệnh do thực phẩm gây ra không chỉ gây ảnh hưởng trực tiếp tới sức khoẻ và cuộc sống của mỗi người, mà còn gây thiệt hại lớn về kinh tế, là gánh nặng chi phí cho ngành y tế và cộng đồng.
Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, chuỗi cung ứng thực phẩm ngày nay đã vượt qua biên giới của nhiều quốc gia, thực phẩm không an toàn có thể gây tổn hại đến sức khỏe, tính mạng của một số lượng lớn người tiêu dùng tại nhiều nước. An toàn thực phẩm chỉ có thể được bảo đảm khi chính phủ của các quốc gia, các cơ quan, tổ chức và người dân cùng vào cuộc, cùng chia sẻ trách nhiệm.
Theo số liệu thống kê nhiều năm của các cơ quan quản lý an toàn thực phẩm, đối với nhóm thực phẩm nguồn gốc thực vật nguy cơ cao tập trung trên rau, củ, quả tươi với nguyên nhân chính là do việc lạm dụng hoá chất bảo vệ thực vật. Kết quả của Chương trình giám sát Quốc gia tại Việt Nam cho thấy, trong giai đoạn 2011- 2016, tỷ lệ mẫu rau, củ, quả tươi có tồn dư hoá chất vượt ngưỡng cho phép là 8,47%. Cục Bảo vệ thực vật xác định nguyên nhân chủ yếu của tình trạng này là do người dân không thực hiện nguyên tắc “4 đúng” trong sử dụng Thu*c BVTV (đúng Thu*c, đúng liều lượng, đúng lúc và đúng cách), chủ yếu là không thực hiện đúng thời gian cách ly (thời gian từ lần phun Thu*c cuối cùng đến lúc thu hoạch). Tỷ lệ người sản xuất vi phạm các quy định sử dụng Thu*c BVTV vẫn ở mức cao, trên 16%.
Tuy nhiên, nguyên nhân mất ATTP không chỉ là do dư lượng Thu*c BVTV. Có 3 loại mối nguy ô nhiễm thực phẩm từ sinh học, hoá học và vật lý.
“ATTP” và “Thực phẩm an toàn” có liên quan mật thiết với nhau nhưng lại không đồng nghĩa với nhau. Có thể có “thực phẩm an toàn” nhưng lại không có “ATTP”, bởi vì các nguy cơ mất ATTP không phải chỉ do thực phẩm mà còn do các nguyên nhân khác nữa. Để đảm bảo “ATTP”, người tiêu dùng đóng một vai trò rất quan trọng. Cũng chính người tiêu dùng có thể làm cho “thực phẩm an toàn” trở nên “không an toàn”, hoặc ngược lại có thể giảm thiểu rủi ro mất an toàn thực phẩm.
Các tổ chức quốc tế về ATTP và nhiều quốc gia đặc biệt quan tâm đến vai trò của người tiêu dùng trong đảm bảo ATTP. Người tiêu dùng được khuyến cáo thực hiện “5 nguyên tắc vàng” rất đơn giản, dễ hiểu, dễ thực hiện nhưng góp phần thiết thực và hiệu quả giảm thiểu rủi ro mất ATTP như sau:
Bằng các biện pháp được khuyến cáo nêu trên, các chuyên gia ATTP cho rằng, có thể giảm tới 90% nguy cơ mất ATTP khi sử dụng thực phẩm nói chung và rau quả nói riêng. Vì vậy, để đảm bảo ATTP, các cơ quan quản lý nhà nước không chỉ quan tâm đến việc tập huấn, nâng cao nhận thức và ứng dụng các quy trình thực hành nông nghiệp tốt (GAP) mà cần chú ý phổ biến kiến thức nhằm nâng cao nhận thức và hiểu biết của người tiêu dùng.