Mâm ngũ quả ngày Tết theo truyền thống gồm 5 loại quả tượng trưng cho năm yếu tối ngũ hành là: Mộc, Hỏa, Thổ, Kim và Thủy được cho là cấu thành nên vũ trụ. Chúng còn thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn, lòng thành kính đối với các bậc tổ tiên.
Ngoài ra, ngũ quả còn được xem như biểu tượng cho thành quả sau một năm lao động miệt mài của những người nông dân. Những sản vật kết tinh từ mồ hôi, công sức của những người dân lao động chắt chiu qua những vụ mùa. Để đến khi xuân sang nắng ấm, lựa dịp tốt lành mà thành kính dâng lên ông bà tổ tiên.
Năm là số quả trong mâm tượng chưng cho sự sống, theo quan niệm người xưa là ngũ hành ứng với mệnh của con người. Ngoài ra số 5 là số lẻ tượng trưng cho sự phát triển, sinh sôi, nảy nở. Tuy cùng một ý nghĩa, nhưng mâm ngũ quả của từng miền lại khác nhau tùy theo đặc điểm và phong tục của mỗi vùng miền.
Cách bày mâm ngũ quả miền Bắc
Người miền Bắc thường chọn chọn số quả lẻ khi bày mâm ngũ quả ngày Tết. Trong khi người miền Trung và miền Nam thoải mái hơn khi không quan trọng chuyện chọn số quả lẻ hay chẵn mà chủ yếu chọn ý nghĩa của loại quả khi bày mâm ngũ quả ngày Tết.
Ở miền Bắc, mâm ngũ quả ngày Tết thường có 5 loại trái cây, với 5 màu khác nhau là chuối, bưởi, đào, hồng và quýt. Mỗi loại quả có ý nghĩa riêng như sau:
- Chuối xanh: Tượng trưng cho cho mệnh Mộc, mang ý nghĩa như bàn tay ngửa che chở, đem lại sự bình an, sung túc, đùm bọc và gắn kết. Nải chuối xanh được để dưới cùng của mâm ngủ quả, nâng đỡ các loại quả khác đã nói lên điều đó.
- Quả Phật thủ: Trái phật thủ những năm gần đây trở nên thông dụng trong mâm ngũ quả bởi như tên gọi, Phật thủ là bàn tay Phật đang che chở, bảo vệ, phù hộ cho gia đình gia chủ.
- Quả bưởi: Trái bưởi căng tròn và mát lành là lời hứa hẹn một năm mới tốt lành, trọn vẹn, ngọt ngào và may mắn.
- Quả đào: Quả đào thể hiện sự thăng tiến trong cuộc sống.
- Hồng và quýt: Hai loại quả này tượng trưng cho mong ước thành đạt.
Cách trình bày truyền thống của mâm ngũ quả miền Bắc là nải chuối đặt ở dưới cùng, ở giữa để đỡ lấy toàn bộ các loại trái cây khác. Những trái cây chín đỏ như hồng được đặt xung quanh và những chỗ khuyết sẽ đặt xen kẽ quýt vàng, táo xanh hoặc đôi khi là những trái ớt đỏ. Một số nhà có thể thay chuối xanh bằng trái phật thủ màu vàng uơm để mâm ngũ quả thêm tươi sáng và cầu mong đức Phật che chở cho gia đình.
Ngoài mâm ngũ quả, những gia đình miền Bắc còn thường chưng thêm cây đào hay cây quất vào dịp tết với mong ước năm mới bình an, làm ăn phát đạt.
Cách bày mâm ngũ quả miền Trung
Ở miền Trung, người dân không quá câu nệ hình thức của mâm ngũ quả mà chủ yếu có gì cúng nấy, thành tâm dâng kính tổ tiên. Mặt khác, người dân miền Trung do chịu sự giao thoa văn hóa 2 miền Bắc – Nam nên mâm ngũ quả ngày Tết bày khá nhiều loại trái cây như chuối, mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài… Mâm ngũ quả miền Trung là sự tổng hợp của nhiều loại trái cây khác nhau, bạn hãy cùng tìm hiểu ý nghĩa một số loại quả thường thấy sau:
- Trái sung: Người ta chọn sung để biểu trưng cho sự sung mãn không những về tình cảm, sức khỏe mà về cả tiền bạc, như cái tên vốn có của nó.
- Trái đu đủ: Giống như tên gọi của nó, chưng đu đủ trong ngày Tết, người Việt Nam mang theo mong muốn được sự đầu đủ,thịnh vượng trong cuộc sống không những trong kinh tế mà còn cả tình cảm.
- Trái xoài: Trái xoài có âm gần giống như “xài”, cầu mong cho gia đình luôn tiêu xài dư giả, thoải mái.
Mâm ngũ quả ngày Tết ở miền Trung cũng thường để nải chuối ở dưới cùng để nâng đỡ những loại trái cây khác như miền Bắc. Một số nhà có thể bổ sung màu sắc cho mâm ngũ quả bằng trái thanh long tượng trưng cho rồng mây hội tụ. Không chỉ đẹp ở vẻ ngoài mà còn ở tên gọi, bởi theo quan niệm người dân, nếu như đầu năm được rồng ghé thăm nhà thì cả năm được may mắn, phát tài phát lộc.
Cách bày mâm ngũ quả miền Nam
Người dân miền Nam rất cầu kỳ trong khâu lựa chọn những loại quả xuất hiện trong mâm ngũ quả ngày Tết của mình. Họ thường tránh chưng chuối do từ chuối có cách phát âm gần giống với từ “chúi”, một từ không mang đến may mắn hay sự tốt đẹp.
Mâm ngũ quả ngày Tết của người miền Nam thường có mãng cầu, dừa, đu đủ, xoài và sung để ghép thành câu “cầu sung vừa đủ xài”. Một số gia đình có thể chưng thêm trái thơm thể hiện sự vững vàng. Đặc biệt, món trái cây không thể thiếu trong mâm ngũ quả ở miền Nam là trái dưa hấu vỏ xanh, ruột đỏ tượng trưng cho hạnh phúc viên mãn và may mắn cả năm.
Người miền Nam thường đặt xoài xuống dưới rồi xếp đu đủ, thanh long, mãng cầu, nho… lên trên hoặc ra xung quanh. Đặc biệt, trái dưa hấu miền Nam thường được khắc những chữ may mắn như: Phúc, Lộc, Thọ, Vạn Sự Như Ý… để tăng phần độc đáo.
Ngoài mâm ngũ quả ngày Tết, người miền Nam cũng có tập tục chưng cùng cây mai như lời cầu mong hạnh phúc và xum vầy.
Mâm ngũ quả ngày Tết rất linh hoạt nên bạn có thể tùy chọn những loại quả mình kiếm được để chưng bày. Ngoài những loại quả đặc trưng kể trên, bạn cũng có thể chưng thêm những loại quả sau đây vào mâm ngũ quả ngày Tết:
- Quả lê: Vị ngọt thanh của lê ngụ ý việc gì cũng trơn tru, suôn sẻ.
- Quả lựu: Lựu có nhiều hạt tượng trưng cho con đàn cháu đống, thích hợp cho những gia đình đang mong chờ tin vui.
- Quả táo: Táo là loại quả tượng trưng cho sự phú quý, giàu sang.
- Quả trứng gà (còn gọi là lê-ki-ma): Đây là loại quả đại diện cho lộc trời, mang lại may mắn cho gia đình bạn.
Mâm ngũ quả ngày Tết vô cùng phong phú tùy theo loại trái cây đặc trưng và phong tục của từng vùng. Mâm trái cây này không chỉ đại diện cho thành ý gửi lên tổ tiên cùng những mong ước may mắn cho năm mới mà còn mang đến nhiều lợi ích cho sức khỏe. Bạn hãy cùng gia đình trang trí cho mình một mâm ngũ quả đầy sắc màu để hạnh phúc cả năm nhé.
Hoài Nguyễn
Theo tạp chí Sống Khỏe
Chủ đề liên quan: