Lẽ thường, mỗi sáng thức dậy, mọi người đều cảm thấy đầu óc thanh sáng, tinh thần phấn chấn. Nhưng, có một số người và trong một hoàn cảnh nào đó,
Lẽ thường, mỗi sáng thức dậy, mọi người đều cảm thấy đầu óc thanh sáng, tinh thần phấn chấn. Nhưng, có một số người và trong một hoàn cảnh nào đó, giấc ngủ đã không đem lại cho họ sự thoải mái mà thay vào đó là cảm giác đầu óc u ám, nặng nề, toàn thân rã rời, mỏi mệt. Có người tưởng rằng mình bị bệnh nặng, vội tìm đến thầy Thu*c để khám xét, nhưng rốt cuộc cũng không phát hiện được căn bệnh nào cụ thể. Kỳ thực, trạng thái khó chịu này là do nhiều nguyên nhân khác nhau khiến cho vỏ não lâm vào tình trạng ức chế, khả năng hưng phấn thần kinh bị giảm thấp.
Trong y học cổ truyền, có một biện pháp đơn giản, dễ làm, không có tác dụng phụ nhưng đem lại hiệu quả hưng phấn tinh thần khá tốt, đó là day bấm một số huyệt vị nhằm mục đích làm ấm nóng tại chỗ, thúc đẩy lưu thông huyết dịch, tăng cường lưu lượng tuần hoàn não và quá trình chuyển hóa các chất, qua đó kích thích và nâng cao độ hưng phấn của hệ thần kinh. Theo ngôn ngữ của y học cổ truyền, khả năng này được gọi là công năng "đề thần", "tỉnh thần".
Trong hệ thống huyệt vị
châm cứu, có khá nhiều huyệt có tác dụng "đề thần", nhưng trước hết phải kể đến
huyệt bách hội">
huyệt bách hội. Đây là một trong những huyệt thường dùng trong thực tiễn chữa bệnh, được ghi lại sớm nhất trong sách Châm cứu thái ất kinh, còn được gọi bằng nhiều tên khác nhau như điền thượng, thiên mầu, duy hội, tâm dương ngũ hội, quỷ môn, thiên sơn, thiên môn, nê hoàn cung... Bách hội là một trong 28 huyệt của mạch đốc, một kinh mạch hết sức quan trọng chạy dọc cột sống lên đầu, có tác dụng điều chỉnh và làm phấn chấn dương khí toàn thân. Mặt khác, bách hội còn là nơi hội tụ của tất cả các kinh dương (chư dương chi sở hội) và cũng là chỗ gặp nhau của kinh can và mạch đốc. "Bách" có nghĩa là một trăm, ý nói nhiều về số lượng; "hội" có nghĩa là nơi tụ hội của tất cả các kinh dương, của ngũ tạng, lục phủ... Bởi thế, bách hội được coi là huyệt vị có tính chất trung tâm, thống lĩnh, đảm nhiệm khá nhiều chức năng quan trọng của cơ thể. Công dụng chính của huyệt này là bình can tức phong, tỉnh thần tô quyết, thăng dương cử khí thường được dùng để chữa các chứng bệnh như đau đầu, ngạt mũi, sa trực tràng, sa tử cung, trúng phong, điên cuồng, hay quên, ù tai, hoa mắt, mất ngủ, tim đập hồi hộp...
Bách hội nằm ở đỉnh đầu, là điểm gặp nhau của hai đường vuông góc: một đường đi ngang qua đỉnh vành tai (xác định bằng cách gấp hai vành tai về phía trước) và một đường dọc qua giữa đầu, khi sờ sẽ thấy một khe xương lõm xuống, ấn có cảm giác tức nặng. Có một cách tự xác định khá đơn giản: Đầu tiên, cắm hai ngón tay cái vào trong hai lỗ tai, các ngón còn lại xòe ra, ngón tay giữa của hai bàn tay vươn thẳng về phía đỉnh đầu. Sau đó, các ngón ôm chặt lấy đầu, hai đầu ngón tay giữa của hai bàn tay chạm nhau ở đâu thì đó chính là vị trí của
huyệt bách hội.
Muốn đạt được hiệu quả hưng phấn tinh thần tốt nhất, cần thực hiện quy trình thao tác day bấm
huyệt bách hội theo các bước như sau:
- Chọn tư thế thích hợp, tốt nhất là nằm trên giường hoặc ngồi trên ghế có tựa. Tinh thần thư thái, tập trung sự chú ý vào việc day bấm huyệt.
- Xác định chính xác vị trí của huyệt.
- Thuận tay nào thì dùng bàn tay đó nắm hờ, ngón giữa hơi cong đặt vuông góc với huyệt, gốc bàn tay tì vào đầu làm điểm tựa.
- Tiến hành ấn và day huyệt theo chiều kim đồng hồ trong vòng 2 phút. Chú ý thao tác phải nhịp nhàng nhưng đảm bảo lực tác động phải tương đối mạnh. Nếu không muốn ấn bằng ngón tay thì có thể dùng các vật khác thay thế như đầu chiếc đũa nhỏ, đầu que tính học sinh hoặc dùng 5 - 6 chiếc tăm buộc chặt lại để tác động lên huyệt.
- Sau khi day ấn lần đầu nếu chưa đạt hiệu quả như mong muốn có thể nghỉ vài phút rồi lại tiến hành day ấn tiếp theo quy trình như trên.
Vì sao liệu pháp day ấn
huyệt bách hội lại có khả năng làm hưng phấn tinh thần? Những kết quả nghiên cứu hiện đại cho thấy, việc tác động lên huyệt vị này bằng các phương thức khác nhau như day bấm, châm cứu, thủy châm, điện châm... có ảnh hưởng rõ rệt đến lưu huyết não đồ theo hướng có lợi: biên độ các sóng tăng, chỉ số đàn hồi trở về giá trị bình thường, giảm trương lực mạch máu, tăng tính đàn hồi thành mạch, tăng lưu lượng tuần hoàn não. Đối với điện não đồ, sự tác động lên
huyệt bách hội có khả năng làm tăng chỉ số và biên độ sóng alpha, làm giảm chỉ số sóng điều trị và các sóng chậm khác. Ngoài ra, người ta còn nhận thấy: châm cứu và day bấm huyệt vị này còn có khả năng trấn tĩnh, làm tăng trí nhớ, chống phù não và cải thiện tình trạng rối loạn hành vi.
ThS. Hoàng Khánh Toàn