Ý nghĩa và vẻ đẹp của việc các tu sĩ đi khất thực xuất được thể hiện qua từ từng cử chỉ, từng hành động, từng suy nghĩ của họ trong việc đi xin thực phẩm từ các gia đình khác nhau.
Thức ăn: Các thí chủ chỉ cúng dường những thức ăn đã được nấu sẵn, không cúng dường các vật liệu chưa làm thành món ăn, như cúng cơm chứ không cúng gạo, cúng món rau xào chứ không cúng bó rau chưa nấu chín. Chư Tăng chỉ thọ nhận thực phẩm, ngoài ra những thứ khác như tiền bạc hay các vật dụng khác tuyệt đối không nhận.
Sống trong tinh thần Lục hòa cộng trụ nên các vị luôn chia sẻ thực phẩm khất thực được cho nhau, người có chia cho người không, người nhiều chia cho người ít. Thông thường thức ăn được phân ra làm bốn phần: một phần nhường lại cho các bạn đồng tu nếu thấy họ không có hay có ít, một phần san sẻ cho người nghèo, một phần dành cho loại chúng sinh không phải là người nhưng sống chung với người, và cuối cùng còn lại là phần mình dùng.
Khi ăn xong, họ rửa bát, xếp gọn các y, ngơi nghỉ trong chốc lát, liền lại đến một gốc cây hay căn nhà trống, hay tịnh thất ngồi thiền định như hành Tứ niệm xứ hay niệm hơi thở vào, hơi thở ra. Hằng năm, chư Tăng ni an cư vào ba tháng mùa mưa. Tất cả trở về sống chung trong các tịnh xá lớn. Trong thời gian này, chư Tăng không đi khất thực, đã có thiện nam, tín nữ, đến tịnh xá “để bát” và lo tứ sự cúng dường.
2. Ý nghĩa và vẻ đẹp của việc đi khất thực
Khi phân tích sâu vào bản chất của pháp hành trì thì chúng ta càng cảm nhận được ý nghĩa và vẻ đẹp của việc các tu sĩ đi khất thực. Sẽ không phải là hành trì hạnh khất thực nếu như vị hành khất chỉ đi để nhận phẩm vật với tâm mong muốn mà không vì mục đích tu tập.
2.1. Lợi cho mình
Đi khất thực không chỉ là sự tìm cầu về mặt ăn uống, mà là đi tìm những phương Thu*c để chữa bệnh, đây là quá trình tu tập với hạnh nguyện tự độ và độ tha mà tất cả chư Tăng đều phải thực hành. Để có đủ sức khỏe cho việc tu tập, chư Tăng đi khất thực với tâm không phân biệt thực phẩm là chay hay mặn, ngon hay dở, nhiều hay ít và người dâng cúng thực phẩm đó là ai. - Thiền định là truyền thống tu tập chính của Phật giáo Nam tông, vì phần nhiều thời gian là ngồi thiền, nên buổi sáng các vị đi khất thực nhằm vận động cơ thể, giúp họ tránh được những bệnh do ngồi nhiều.
- Đi khất thực chính là đi bằng phương pháp thiền hành, với những bước chân nhẹ nhàng, khởi niệm từ tâm, nhất tâm cầu nguyện cho chúng sanh luôn được an vui, được thoát khỏi khổ đau, bệnh tật, oan trái, cũng tức là ban rải phước lành đến với tất cả mọi người, không phân biệt tôn giáo, giai cấp, nam nữ, lão ấu; các vị mở rộng lòng từ với tất cả, luôn giữ tâm thanh tịnh, bình đẳng, chan chứa tình thương, nhu hòa trong ngôn ngữ, cử chỉ.
- Đoạn trừ tâm kiêu căng ngã mạn: Trong quá trình đi khất thực, chư Tăng đi thành đoàn, ai thọ giới trước đi trước, thứ đệ cung kính nhau, vừa tập được tính khiêm cung, tự mình biết tàm quý, với những bước đi chầm chậm, mắt nhìn thẳng xuống đường không ngó qua lại, khẩu và ý thanh tịnh, thể hiện được sự bình thản, tự tại. Các yếu tố này tạo nên sự thoát tục của chư Tăng và trang nghiêm của Tăng đoàn. - Không bận rộn tâm và thân để kiếm kế sinh nhai, họ đã giải thoát khỏi sự ràng buộc bởi vật chất và tình cảm thế gian và sống một đời sống tâm linh thanh thoát ngay trong cuộc đời lắm sự trói buộc này. vị khất sĩ đầu ‘đội trời’ chân ‘đạp đất’ là biểu trưng cho sự thực hành hạnh xả bỏ bản ngã và thể hiện tấm lòng từ bi hướng đến với mọi người. Không phân biệt sang hèn, phẩm vật ngon dỡ, nhiều ít thì làm gì có tâm tham và sân khởi lên khi nhận phẩm vật. - Đoạn trừ lòng tham, không thể tham ăn ngon và ăn nhiều vì ai cho gì ăn nấy, không thể chọn lựa, thức ăn chỉ đầy bát chớ không nhiều hơn nữa, tránh khỏi sự thâu trữ vật thực tiền của. tránh xa sự sung sướng thái quá qua việc ăn thực phẩm do người đời cúng dường để vào trong bình bát mà không dùng đũa ngọc, chén ngà, bàn cao, ghế đẹp với thức ăn mỹ vị; và thứ hai là tránh xa sự khổ hạnh thái quá qua chiếc bát đựng đồ ăn vừa đủ dùng, không giống như phái tu khổ hạnh lượm trái cây, lượm đồ ăn dư thừa mà ăn. - Có nhiều thì giờ tu hành, Chư Tăng tu tập giới định tuệ, nên bố thí vật thực sẽ được quả báo trí tuệ, sau này sáng suốt dễ dàng phân biệt nẻo chánh đường tà, tu hành tấn phát.
2.2 Lợi ích cho chúng sinh như:
Trong kinh Hạnh phúc, Đức Phật có dạy rằng: “Bố thí, hành đúng Pháp/ Giúp ích hàng quyến thuộc/ Giữ chánh mạng trong đời/ Là phúc lành cao thượng”.
Thực tế thì không phải ai cũng biết Phật pháp, biết đi chùa, làm việc bố thí, cúng dường Tam bảo, tạo lập công đức. Vì thế, việc này khiến các vị tu hành và chúng sinh gần gũi với nhau hơn.
- Tạo cơ duyên cho người bố thí đoạn trừ lòng tham, tức là tạo phước duyên cho họ. thông qua việc khất thực, chư Tăng đã mang ánh sáng Phật pháp đến cho từng nhà, từng người, để ai cũng có thể tạo lập công đức.
- Tạo cơ duyên giáo hoá chúng sinh, và dù người đó dù bố thí ít ỏi, nhưng việc làm đơn giản này mang lại phước báo vô lượng và sẽ mở đường cho việc tu hành giải thoát sau này. Khi đứng trước nhà nào, chư Tăng lại phải tịnh tâm quán tưởng thân, thọ, tâm, pháp để cho Phật tử ứng cúng được phước báo viên mãn. - Nêu gương sống giản dị làm cho người đời bớt tham đắm của cải. Khi nhìn thấy và cảm nhận sự thanh tịnh trong tâm của các tu sĩ, người đời sẽ chế tác nên năng lượng công đức và phước báo để có thể nuôi lớn tâm vị hành khất và mặt khác hồi hướng cho các Phật tử cúng dường. Có thể nói đây là một nghệ thuật sống, một phương pháp thực tập mà đức Phật đã thực hành khi còn tại thế. Theo Kinh Phật, trước khi lên đường khất thực vị khất sĩ nguyện rằng: “Nguyện cho các vị Khất gia thảy đều được no đủ và nguyện cho các thí chủ thảy đều được phước báu vô lượng. Như nay tôi được món ăn là dùng để điều trị cái thân độc hại này, để tu tập thiện pháp, lợi ích cho thí chủ.