Các nền kinh tế châu Phi tìm hướng đi trong cuộc chiến chống Covid-19 thông qua AfCFTA

Thỏa thuận được kỳ vọng sẽ tạo ra một môi trường kinh tế miễn thuế để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, thúc đẩy thương mại nội địa, châm ngòi công nghiệp hóa và tạo công ăn việc làm. Để giảm thiểu rủi ro kinh tế từ Covid-19, các quốc gia thành viên của Liên minh châu Phi và các tổ chức của lục địa này cần nhanh chóng thực hiện AfCFTA. AfCFTA sẽ mở đường cho châu Phi - với 1,2 tỷ người và GDP đạt 2,5 nghìn tỷ USD – có cơ hội trở thành thị trường chung lớn nhất thế giới. Nhưng với đại dịch Covid-19 đang tấn công nền kinh tế toàn cầu, một cuộc suy thoái toàn cầu đang dần xuất hiện. Cuộc khủng hoảng chắc chắn sẽ có tác động gây bất ổn đối với các nền kinh tế dễ bị tổn thương mở Châu Phi khi cuộc khủng hoảng Covid-19 trở nên tồi tệ hơn.

Châu Phi phải được chuẩn bị. Mặc dù đại dịch Covid-19 được cho là đang ảnh hưởng ít nhất đến châu Phi, nhưng phần lớn các quốc gia châu Phi đã chọn cách giải quyết khủng hoảng bằng cách hạn chế đi lại và tránh tụ họp không cần thiết và đóng cửa trường học. Không thể biết liệu các biện pháp này sẽ ngăn chặn sự lây nhiễm virus hay không, nhưng các chuyên gia Châu Phi cho rằng lục địa này chắc chắn sẽ gặp phải sự lây nhiễm kinh tế. Các đối tác chính của Châu Phi ở Châu Âu, và có thể cả Trung Quốc, đã phải chịu đựng tổn thất từ dịch bệnh, và nền kinh tế của lục địa này vẫn chủ yếu hướng ngoại - và do đó phụ thuộc nhiều vào nhu cầu toàn cầu, đặc biệt là nguyên liệu thô. Ủy ban Kinh tế Liên Hiệp Quốc về Châu Phi ước tính rằng thiệt hại về thu nhập xuất khẩu dự kiến ​​sẽ là 101 tỷ USD, bao gồm cả 65 tỷ USD cho các nước sản xuất dầu. Chi tiêu y tế có thể gây gánh nặng cho ngân sách nhà nước trên lục địa Châu Phi ít nhất là 10 tỷ USD. Cũng có những lo ngại về tình trạng thiếu lương thực và sự cố trong chuỗi cung ứng dược phẩm. 2/3 các nước châu Phi là nhà nhập khẩu thực phẩm, và cũng là các nhà nhập khẩu Thu*c y tế.

Đối với cuộc khủng hoảng sức khỏe, mối đe dọa định kỳ của Ebola đã mang lại cho một số quốc gia châu Phi kinh nghiệm trong việc làm chậm đại dịch. Tại Cộng hòa Dân chủ Congo và ở Tây Phi, nơi đại dịch Ebola 2014-2016 tấn công Guinea, Liberia và Sierra Leone, ứng phó với Covid-19 đang được tổ chức nhanh chóng. Các tổ chức y tế quốc gia đã củng cố năng lực thể chế của họ. Số lượng trung tâm châu Phi có khả năng thực hiện các xét nghiệm chẩn đoán đã tăng từ 2 lên 40 trong một tháng, nhờ Tổ chức Y tế Thế giới và Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Châu Phi đã nhận được một khoản quyên góp lớn bộ dụng cụ xét nghiệm Covid-19 từ Trung Quốc. Cơ quan Dược phẩm Châu Phi mới thành lập được một năm phải đi vào hoạt động để đảm bảo kế hoạch sản xuất dược phẩm cho lục địa này.

Bên cạnh những ảnh hưởng sức khỏe, suy thoái kinh tế toàn cầu chắc chắn sẽ gây bất ổn cho các nền kinh tế Châu Phi và chuyển đổi cấu trúc, thương mại và các kênh thương mại, cũng như cách mọi người làm việc và học tập. Trong những trường hợp này, Châu Phi không có lựa chọn nào khác ngoài việc dựa vào khả năng phục hồi, sức mạnh của chính mình, thay vì hy vọng sự cứu rỗi từ bên ngoài, để giảm thiểu tác động của cuộc khủng hoảng sắp tới và chuẩn bị cho chu kỳ toàn cầu hóa tiếp theo. Hơn bao giờ hết, công nghệ mới sẽ đóng một vai trò quan trọng. Các công ty châu Phi phải đẩy nhanh quá trình chuyển đổi kỹ thuật số để duy trì sự hấp dẫn, điều đó có nghĩa là các chính phủ phải đẩy nhanh việc triển khai cơ sở hạ tầng viễn thông thiết yếu, bao gồm cáp quang và Internet tốc độ cao, và đầu tư vào vốn nhân lực và xây dựng năng lực. Nỗ lực sẽ phức tạp và đòi hỏi cao, nhưng đã đến lúc huy động quy mô lớn.

Trong bối cảnh này, có một nhu cầu cấp thiết là giảm sự phụ thuộc thương mại cao của lục địa vào các đối tác ngoài Châu Phi. AfCFTA có thể giúp tạo điều kiện thuận lợi cho việc này, nhưng điều đó có nghĩa là dỡ bỏ các hàng rào thuế quan và phi thuế quan càng nhiều càng tốt, và tăng cường các quá trình khu vực hóa kinh tế đã bắt đầu. Ví dụ, việc tự do hóa các hàng rào thuế quan đối với 90% sản phẩm, ban đầu được dự kiến ​​diễn ra trong vòng 5 năm. Khung thời gian này phải được cắt giảm. Như hiện tại, Châu Phi là lục địa ít hội nhập nhất. Thương mại nội khối châu Phi chiếm chưa đến 16% tổng giao dịch thương mại lục địa. Sau khi được thực thi đầy đủ, AfCFTA có thể thúc đẩy thương mại nội bộ châu Phi thêm 60% chỉ sau ba năm. Hiệp định này sẽ là chất xúc tác cho sự phát triển nội sinh, thông qua thương mại, với việc mở rộng chuỗi giá trị trên khắp lục địa giúp đặt nền tảng cho công nghiệp hóa. Sự tăng tốc của AfCFTA trên hết vẫn là vấn đề của ý chí chính trị. Chi phí tháo dỡ thuế hải quan đè nặng lên thương mại nội bộ lên tới 3,5 tỷ USD, tương đương hơn 0,1% GDP của lục địa. Việc giải quyết các loại thuế này sẽ mở khóa tiềm năng tăng trưởng nội sinh của lục địa. Tối đa hóa các khả năng của AfCFTA sẽ là một công cụ giảm xóc hiệu quả đối với Châu Phi trong bối cảnh đại dịch Covid-19 và sự không chắc chắn của nó đang khiến nền kinh tế toàn cầu suy sụp.

Việt Dũng