Đối với phụ nữ có thai, cần lưu ý rằng Thuốc được sử dụng trong thời kỳ thai nghén có thể gây tác dụng xấu đến bất cứ giai đoạn phát triển nào của thai kỳ, đặc biệt là ba tháng đầu của thai kỳ.
Đối với
phụ nữ có thai, cần
lưu ý rằng Thuốc được sử dụng trong thời kỳ thai nghén có thể gây tác dụng xấu
đến bất cứ giai đoạn phát triển nào của thai kỳ, đặc biệt là ba tháng đầu của
thai kỳ.
Thời gian từ khi thụ thai đến
khi đứa trẻ được sinh ra được gọi là thời kỳ bào thai. Thời kỳ này chia làm hai
giai đoạn:
Giai đoạn phát triển phôi
thai: gồm 3 tháng đầu của kỳ thai, dành cho sự tượng hình và biệt hóa các bộ
phận của bào thai, bào thai chưa có hình dạng đầy đủ.
Giai đoạn phát triển nhau
thai: bắt đầu từ tháng thứ 4 trở đi cho đến khi sinh, trong giai đoạn sau này
bào thai đã hình thành và chỉ còn việc phát triển, tăng trưởng.
Do đó, trong 3 tháng đầu của
thai kỳ, nếu dùng Thuốc có tác dụng cản trở sự tượng hình và biệt hóa (thí dụ
như một số Thuốc an thần, một số Thuốc kháng sinh, Thuốc nội tiết tố, Thuốc
chống ung thư...) có thể gây ra quái thai, dị tật bẩm sinh. Về dị tật bẩm sinh
có thể xảy ra ở bất cứ bộ phận nào: tim, mạch, đầu mặt, bộ phận tiết niệu, sinh
dục, tiêu hóa, xương cơ, các chi... Vào năm 1962, hàng ngàn phụ nữ châu Âu sinh
ra quái thai cụt chi giống như hải báo (phocomelia) do đã uống Thuốc an thần
thalidomide trong giai đoạn 3 tháng đầu của thai kỳ.
Từ tháng thứ tư trở đi tức là
bào thai đã tượng hình, một số Thuốc có thể gây ảnh hưởng xấu đến các chức năng
của các cơ quan sau này của trẻ do có độc tính đối với các mô đang phát triển
của bào thai. Thí dụ như Thuốc kháng sinh tetracylin gây ảnh hưởng xấu đến mô
xương và răng, Thuốc kháng sinh thuộc họ aminosid như streptomycin gây độc tính
với cơ quan thính giác và thận.
Ngay trước khi trở dạ, một số
Thuốc vẫn có thể tác động đến thai nhi như: morphin, reserpin...
Như vậy, ta thấy tốt nhất là
không nên dùng Thuốc đối với PNCT. Tuy nhiên, vẫn có trường hợp phải dùng
Thuốc, nếu không dùng Thuốc chữa bệnh cho thai phụ thì sẽ nguy hiểm cho thai
nhi. Đó là trường hợp thai phụ bị các bệnh như: đái tháo đường, động kinh, một
số bệnh nhiễm khuẩn. Trường hợp này bắt buộc phải dùng Thuốc chữa bệnh, thậm
chí nếu không chữa bệnh có sinh quái thai. Trường hợp
phụ nữ có thai bị cao
huyết áp, bị suyễn cũng thế, sự ngưng điều trị là sai lầm lớn.
Về độ an toàn của Thuốc dùng
cho PNCT, ở Mỹ có đưa ra hệ thống phân
loại Thuốc có 5 mức A, B, C, D và X. A
là Thuốc thuộc loại an toàn cho PNCT, nếu Thuốc được ghi loại A có nghĩa Thuốc
dùng được cho PNCT (thí dụ như acid
folic hoặc vitamin B6). X là Thuốc có hại, tuyệt đối không dùng (tức chống chỉ
định) cho PNCT (thí dụ như Thuốc trị ung thư). Giữa A và X có 3 loại B, C, D là
các Thuốc có thể chỉ định cho PNCT trong trường hợp cần thiết và phải cân nhắc
giữa lợi ích điều trị và nguy cơ gây hại. Thuốc loại B an toàn hơn C, D nghĩa
là Thuốc loại C bắt buộc dùng phải cân nhắc kỹ hơn Thuốc loại B và nếu là Thuốc
loại D thì tốt nhất là không nên dùng (bởi vì kế cận với mức X). Để dễ hình
dung, xin đơn cử Thuốc trị tăng huyết áp
(THA) cho PNCT. Đối với PNCT, Thuốc trị THA từ lâu thường được dùng là
methyldopa. Theo hệ thống phân loại 5 mức kể trên, methyldopa thuộc loại B.
Nghĩa là, methyldopa thuộc loại tương đối an toàn cho PNCT, dùng Thuốc loại này
đương nhiên cũng có sự cân nhắc của nhà điều trị nhưng không phải đòi hỏi mức
độ cảnh giác như thuộc loại C, D. Các
Thuốc sau đây có thể dùng cho PNCT thay thế cho methyldopa trong trường hợp
không dùng được methyldopa và nhà điều trị phải cân nhắc kỹ giữa lợi ích điều trị và nguy cơ gây hại: hydralazin (tùy
theo tài liệu, được phân loại B hoặc loại C), nifedipin (được phân loại C, nhà
sản xuất Adalat - biệt dược của nifedipin có ghi “chống chỉ định với PNCT”
nhưng khi thật cần thiết bác sĩ vẫn có thể cho dùng).
Đối với
phụ nữ có thai, xin
đặc biệt lưu ý mấy điều sau:
Nếu có thể, tuyệt đối tránh
dùng mọi thứ Thuốc trong 3 tháng đầu của thai kỳ. Có nhà y học cẩn thận hơn,
khuyên thêm rằng: nếu có thể, trong phân nửa cuối của chu kỳ kinh nguyệt (tức
là từ lúc rụng trứng cho đến khi có kinh) tránh dùng mọi thứ Thuốc ở bất kỳ phụ
nữ nào còn trong tuổi hoạt động Sinh d*c có khả năng thụ thai. Bởi vì có nhiều
thứ Thuốc có tính tích lũy, đào thải rất chậm ra khỏi cơ thể, khi uống lúc chưa
thụ thai nhưng đến khi thụ thai thì Thuốc còn giữ lại trong cơ thể người mẹ gây
ảnh hưởng xấu cho thai.
Nếu cần thiết phải dùng Thuốc để chữa bệnh,
đặc biệt có những bệnh như trình bày ở trên cần phải dùng Thuốc để chữa trị kịp
thời, thì tốt nhất là đến khám ở bác sĩ để bác sĩ chỉ định Thuốc. Khi đó, bác
sĩ sẽ cân nhắc thật kỹ giữa lợi ích sức khỏe của bà mẹ và mức ảnh hưởng đến bào
thai để chọn những Thuốc hiện diện trên thương trường nhiều năm được công nhận
là an toàn đối với thai phụ và cho dùng liều thấp nhất có hiệu lực.
phụ nữ có thai không được tự
ý dùng Thuốc, mà chỉ nên dùng Thuốc theo sự chỉ định của bác sĩ. Đối với bác sĩ
sẽ cân nhắc thật kỹ trong lựa chọn Thuốc và chỉ định Thuốc dựa trên y học có
chứng cứ (evidence-based medicine) tức là đã được chứng minh an toàn hoặc vì
lợi ích điều trị cao hơn nguy cơ có hại đối với
phụ nữ có thai.
PGS.TS. NGUYỄN HỮU ĐỨC