Cây xoài (Mangifera indica L.) có nguồn gốc từ Ấn Độ, được di thực vào nước ta từ nhiều thế kỷ trước và hiện tại đã lai tạo được nhiều loài xoài, như xoài tượng, xoài cát, xoài cơm,...
Quả xoài không chỉ thơm ngon nên nhiều người ưa chuộng, mà còn là loại quả có giá trị dinh dưỡng và y liệu. Một trái xoài chín, cỡ trung bình, có thể cung cấp đủ lượng vitamin A cần thiết cho cơ thể trong ngày. Còn trái xoài xanh có hàm lượng vitamin C rất cao, người ta thường thái quả xoài xanh thành miếng mỏng, phơi hay sấy khô, dùng làm nguồn cung cấp vitamin C thiên nhiên cho cơ thể. Ngoài ra, trong xoài còn chứa nhiều hoạt chất sinh học khác.
Trái xoài và những bộ phận khác của cây xoài, như lá xoài, vỏ thân cành, hạt xoài... cũng có thể sử dụng làm Thu*c chữa bệnh. Trong Đông y, tác dụng làm Thu*c của xoài, được ghi chép sớm nhất trong sách “Thực tính bản thảo”; sau đó được ghi chép rất đầy đủ trong sách “Bản Thảo Cương mục Thập di” của Triệu Học Mẫn.
Trái xoài có một tác dụng hết sức đặc biệt, mà lâu nay dường như đã bị lãng quên, đó là: Có thể sử dụng để phòng say sóng trong các cuộc hành trình trên biển. Đây là một kinh nghiệm, mà những người đi biển đã phát hiện ra từ thời xa xưa và đã được nhà dược học nổi tiếng Triệu Học Mẫn kiểm chứng và đã ghi lại trong bộ sách “Bản thảo Cương mục Thập di” - một trong những bộ sách Thu*c cổ có uy tín nhất, đứng trong top các sách Thu*c có tần suất trích dẫn cao nhất.
Phương pháp sử dụng trái xoài để chống say sóng khi đi biển, đã được Triệu Học Mẫn ghi lại cụ thể như sau: “Say thuyền (thuyền vựng) là tình trạng đi thuyền bị chóng mặt, người phương bắc gọi là “khổ thuyền”; ngồi trên thuyền thì nôn mửa liên tục và không thể ăn uống (đa ẩu thổ bất thực), nhưng khi lên trên bờ thì khỏi. Hiện tượng này hay gặp ở những người vị nhược (chức năng của dạ dầy bị suy yếu). Trái xoài vị ngọt hơi chua, có tác dụng ích vị (cải thiện chức năng của dạ dày), có thể giải trừ được tình trạng say thuyền. Do đó những người đi biển thường mua nhiều xoài để dự phòng. Ngoài tác dụng chống say sóng khi đi ngoài biển, còn có thể sử dụng trái xoài để chống say xe. Theo kinh nghiệm dân gian, để chống sau tàu hoặc say xe, có thể ăn vài trái xoài tươi hoặc dùng trái xoài sắc nước uống. Kinh nghiệm này thấy được ghi chép trong nhiều sách về ẩm thực liệu pháp có uy tín như “Ẩm thực trị liệu chỉ nam”, “Quả phẩm thực liệu”, “Thực phẩm doanh dưỡng dữ thực liệu”, ...
Như vậy có thể thấy sử dụng trái xoài để chữa
say tàu xe là một thông tin có căn cứ, đã được ghi chép lại trong một số sách Thu*c cổ kim. Những người dễ bị
say tàu xe có thể áp dụng thử, mà không sợ có phản ứng phụ.
Nhân hạt xoài sấy khô tán bột được nhân dân Malaixia, Ấn Độ và Braxin dùng làm Thu*c giun với liều 1,5 đến 2g. Tại Malaysia nhân dân còn dùng chữa chảy máu tử cung, trĩ. Tại Philipin người ta còn dùng chữa tiêu chảy: nghiền 20 đến 25g nhân với 2 lít nước, nấu kỹ cho tới khi cạn còn hơn 1 lít thì lọc để bỏ bã, thêm vào nước lọc 300 - 400g đường và tiếp tục đun cho tới khi còn 1 lít. Mỗi ngày dùng hai hay ba lần, mỗi lần dùng 50 - 60g Thu*c chế như trên.
Vỏ thân xoài dùng tươi hay khô. Tươi thì giã vắt lấy nước, được dùng như vỏ quả; vỏ khô dùng dưới dạng Thu*c sắc. Nhân dân Cămpuchia dùng chữa thấp khớp (đắp nóng bên ngoài), hoặc rửa khí hư bạch đới của phụ nữ. Tại miền Bắc, vỏ cây xoài được dùng sắc uống chữa sốt hay chữa đau răng (ngậm và nhổ đi).
Lương y Thái Hư