Với màu đen tím mọng căng quyến rũ, việt quất đen (Bilberry) khác với các loại việt quất khác là quả kết thành từng đôi hoặc đơn lẻ chứ không kết thành chùm.
Có lẽ vì là loại cây khó trồng, phát triển hoang dã, nên việt quất đen giữ được nguồn gốc tự nhiên, sạch và an toàn. Theo quan niệm dân gian, việt quất đen còn tượng trưng cho sự được mùa của các nông sản khác. Không chỉ là trái cây tự nhiên tạo sự hấp dẫn cho nhiều món ăn như bánh, sinh tố và rượu vang, mà công dụng với sức khỏe của việt quất đen cũng đã được khẳng định trong y học: Với những tác dụng như lưu thông tuần hoàn não, cải thiện trí nhớ, thị lực, giảm quá trình lão hóa; giảm cholesterol máu, ngăn ngừa bệnh tim mạch và đặc biệt chống ôxy hóa, tăng cường hệ miễn dịch phòng chống bệnh ung thư... đã đưa việt quất đen lên ngôi “nữ hoàng”mang lại sự
trường thọ.
Là loại quả ngon và dược liệu tốt từ thời Âu cổ
Việt quất đen (Bilberry) còn có tên gọi là nham lê, ỏng ảnh, thuộc họ Thạch nam Ericaceae, tên khoa học là Vaccinium myrtillus. Việt quất đen là một trong khoảng 140 loài việt quất (Vaccinium) được tìm thấy chủ yếu ở vùng ôn đới của Bắc bán cầu. Là loại cây bụi rộng, cao khoảng 40-60cm. Thân cây nhẵn và xanh. Lá hình bầu dục, có răng cưa ở mép lá. Hoa hình chuông có màu hồng nhạt, mọc đơn độc trên thân, nở từ tháng 4. Quả có màu đen tím, thịt quả màu đỏ tím, quả chín từ cuối tháng 7 đến tháng 9 và chỉ chín trong khoảng thời gian giới hạn là 2 tuần, vì vậy thời gian thu hoạch rất quan trọng.Với hương vị tuyệt vời, không có gì ngạc nhiên khi việt quất được dùng phổ biến trong ẩm thực ở châu Âu. Người ta dùng ăn tươi, làm mứt hay món tráng miệng, ép lấy nước, trộn hoa quả hay cho nó “tham dự” vào các loại bánh kem, sinh tố. Người Pháp thường dùng việt quất đen làm rượu mùi dùng trong pha chế.Theo truyền thống, việt quất đen được người Ireland thu hoạch vào ngày chủ nhật cuối cùng trong tháng 7. Việt quất đen cũng được thu hoạch trong ngày Lễ Lughnassadh - Lễ hội thu hoạch nông sản đầu tiên trong năm của người Gaelia vào tháng 8.Trong Chiến tranh Thế giới thứ hai, những phi công của Không lực Hoàng gia Anh thường ăn nhiều mứt việt quất đen để giúp tăng cường thị lực cho những chiến dịch không kích ban đêm. Mặc dù tác dụng của việt quất đen đối với khả năng nhìn đêm chưa được khẳng định, nhưng các nghiên cứu đã tìm ra một số bằng chứng về việc việt quất đen có thể ngăn chặn và đảo ngược quá trình diễn biến của các bệnh rối loạn về mắt như thoái hóa điểm vàng. Một cuộc thử nghiệm dùng phương pháp mù kép trên 50 bệnh nhân bị đục nhân mắt do tuổi già cho thấy 97 % trong số này tình trạng đục tủy tinh thể đã được ngăn chặn khi dùng chiết xuất việt quất đen kết hợp với vitamin E trong vòng 4 tháng.
Chứa lượng lớn các chất hữu ích giữ cơ thể khỏe mạnh, trường thọ
Việt quất đen chứa đầy đủ các loại dinh dưỡng thiết yếu để cơ thể hoạt động khỏe mạnh như: vitamin K, vitamin E, vitamin C, vitamin A, Mg và các chất xơ dồi dào. Đặc biệt “hội tụ” vitamin B-complex, pantothenic acid, riboflavin, niacin và acid folic giúp cơ thể chuyển hóa protein, chất béo, carbohydrate.Chưa kể chứa khá nhiều khoáng chất như K, Mn, Fe, Cu, Zn... Nhưng điều đặc nhất ở việt quất đen là chứa một hàm lượng rất lớn sắc tố anthocyanin - tác nhân chủ yếu tạo nên màu tím đậm của quả, có tác dụng ngăn ngừa một số chứng bệnh về tim mạch, mắt, tiểu đường và ung thư. Chiết xuất từ trái Việt quất đen hiện nay được sử dụng để điều trị các bệnh về tuần hoàn, suy tĩnh mạch, xơ vữa động mạch, thiểu năng mạch vành và thiểu năng tuần hoàn não; giảm cholestrerol, LDL - cho, đường huyết trên bệnh nhân tiểu đường. Việt quất đen là loại trái cây có lượng đường thấp nên không làm tăng lượng đường trong máu sau ăn, rất tốt cho người tiểu đường. Ngoài ra, còn sử dụng để điều trị tiêu chảy, hỗ trợ thị lực.Việt quất đen còn là loại trái cây ngăn ngừa lão hóa tốt nhất trong số tất cả các loại trái cây và được mệnh danh là một loại quả mang lại tuổi thọ lý tưởng cho con người. Hiện nay các nghiên cứu khoa học tập trung rất nhiều vào việc bào chế Thu*c trường sinh từ việt quất đen để ngăn ngừa các bệnh lão hóa, sa sút trí tuệ ở người cao tuổi.Đặc biệt, việt quất đen còn là một “vệ sĩ” đầy tiềm năng đối với bệnh ung thư. Một nghiên cứu được thực hiện tại Đại học Leicester (Anh) trên những bệnh nhân ung thư đại tràng, dùng chiết xuất việt quất đen trong 7 ngày cho thấy thể tích khối u giảm 7%. Nhiều khả năng anthocyanadins trong việt quất đen đã ngăn ngừa sự phát triển của mạch máu nuôi các khối u. Điều này có thể mở ra cánh cửa “thoát hiểm” cho các bệnh nhân ung thư trong quá trình chống lại các khối u ác tính.
Sử dụng việt quất đen trong y học tự nhiên
Lá cây việt quất đen dùng làm trà là một phương Thu*c điều trị bệnh tiểu đường rất hữu hiệu. Trái việt quất đen tươi, khô giúp chống tiêu chảy, giảm buồn nôn, giảm chứng trào ngược dạ dày, lợi tiểu, tăng thị lực và trí nhớ. Ngoài ra, lá việt quất đen còn dùng để chống nhiễm trùng và ngừa một số bệnh ngoài da.Có thể sử dụng việt quất đen như sau:- Dùng 150-200g trái cây tươi mỗi ngày chống lão hóa, tăng cường sức khỏe, phòng bệnh tật.- Trà việt quất đen: Đun sôi 1 muỗng canh quả khô trong 2 chén nước khoảng 20 phút.- Chiết xuất việt quất: Dùng từ 360-600mg/ngày chiết xuất tiêu chuẩn để có được 25% anthocyanadins.- Việt quất đen ngoài cách ăn tươi ra còn có thể làm mứt, hay hoa quả nghiền đều ngon.- Là một loại sinh tố vô cùng ngon miệng và giàu chất dinh dưỡng. Các bạn có thể ép nhuyễn hoặc xay thành sinh tố uống hàng ngày để đẹp da, đẹp dáng và tăng cường sức khỏe.Cũng có thể thay đổi hương vị tránh nhàm chán bằng việc kết hợp việt quất đen với các loại trái cây khác để làm sinh tố. Hương vị đặc trưng của việt quất là ngọt thanh nên rất dễ kết hợp với những loại hoa quả khác.- Ngoài ra, việt quất đen còn là đồ ăn dặm cho trẻ nhỏ: Lấy 1/4 cốc quả, cho thêm 1 thìa sữa. Cho hỗn hợp vào lò vi sóng bật chế độ đun nóng 60 giây, để hỗn hợp nguội rồi nghiền nhuyễn cho trẻ ăn dặm. Cũng có thể trộn hỗn hợp này với sữa chua cho trẻ ăn.
Tiến sĩ - Lương y Phùng Tuấn Giang (Chủ tịch Tổ chức Quốc tế chữa bệnh bằng liệu pháp thiên nhiên tại Việt Nam)