Xơ vữa động mạch là một bệnh có thể gặp ở người trưởng thành, nhưng tỉ lệ gặp cao nhất vẫn là người cao tuổi (NCT). Xơ vữa động mạch là hiện tượng thành của động mạch (phía trong lòng động mạch) bị xơ cứng, hẹp lại hoặc bị xơ vữa bong ra gây tắc mạch cục bộ gây biến chứng nguy hiểm.
xơ vữa động mạch là một bệnh
có thể gặp ở người trưởng thành, nhưng tỉ lệ gặp cao nhất vẫn là người cao tuổi
(NCT).
xơ vữa động mạch là hiện tượng thành của động mạch (phía trong lòng động
mạch) bị xơ cứng, hẹp lại hoặc bị xơ vữa bong ra gây tắc mạch cục bộ gây biến
chứng nguy hiểm.
Lý do xơ vữa động mạch
xơ vữa động mạch (XVĐM) là
một chứng bệnh âm thầm, xảy ra một cách từ từ. XVĐM có thể gặp mọi vị trí trong
cơ thể NCT nhưng nguy hiểm nhất vẫn là động mạch nuôi tim (động mạch vành tim),
động mạch não. Bệnh này là một trong những nguyên nhân gây nên các bệnh về tim
mạch như tăng huyết áp, nhồi máu cơ tim, thiểu năng mạch vành, đột quỵ.
Có nhiều nguyên nhân gây nên
XVĐM ở NCT nhưng nguyên nhân chính là do lượng cholesterol trong máu tăng cao
(bình thường cholesterrol trong máu < 5,2mmol/l), đặc biệt là khi bị tăng
cao loại LDL- C (Low Density Lipoprotein Cholesterol). Bình thường LDL-C trong
máu nhỏ hơn 3,4mmol/lít (< 130mg/dl). Khi dư thừa LDL-C thì xuất hiện hiện
tượng tích tụ lớp mỡ trong lòng động mạch ngày một nhiều hoặc khi bị giảm HDL-C
(High Density Lipoprotein Cholesterol) thì nguy cơ
xơ vữa động mạch sẽ xuất
hiện càng cao. Đặc tính của chất lipoprotein là bảo vệ thành mạch, khác với
LDL- C, nếu giảm HDL-C là có nguy cơ cao với hiện tượng
xơ vữa động mạch (bình
thường HDL- C trong máu > 0,9mmol/l, khi HDL - C dưới chỉ số này tức là có
hiện tượng bị giảm).
Các nghiên cứu cho thấy rằng
nguyên nhân của sự gia tăng cholesterol máu lệ thuộc rất nhiều vào chế độ ăn.
Khi ăn quá nhiều mỡ động vật, ăn quá nhiều thức ăn có chứa cholesterol như phủ
tạng động vật, thịt có màu đỏ (thịt chó, thịt trâu, thịt bò, thịt ngựa…) hoặc
tôm, trứng, dầu dừa, mỡ các loại động vật (mỡ lợn, mỡ trâu bò, mỡ cừu, mỡ gà)
trong một thời gian đủ dài thì nguy cơ tăng cholessterol máu là có thể xảy ra.
Trứng, bơ, sữa toàn phần (những thực phẩm có dầu mang nhiều acid béo bão hòa)
hoặc có thể hay gặp ở người có chế độ ăn dư thừa năng lượng gây béo phì cũng là
những nguyên nhân gây tăng cholessterol máu. Ngoài ra, tăng cholesterol
máu cũng có thể do tính chất gia đình
(di truyền) hoặc do mắc một số bệnh như suy giáp trạng, hội chứng thận hư, đái
tháo đường, một số bệnh gây rối loạn protein máu (đa u tủy xương). Ở những
người do thiếu vận động hoặc ít vận động như ngồi bàn giấy nhiều giờ, nhiều
ngày, công việc lao động bắt buộc ngồi lâu như thợ may, người đánh máy, lái xe
chuyên nghiệp, nhân viên tổng đài… cũng có nguy cơ gây
xơ vữa động mạch. Ở NCT
có một số do ít vận động, thường xuyên ăn chế độ nhiều đạm, nhiều mỡ khiến cho
năng lượng tích tụ lại thành mỡ làm tăng lượng LDL - C (cholesterol xấu) và
giảm lượng HDL-C (cholesterol tốt) cũng là những yếu tố thuận lợi cho xơ vữa
động mạch.
Khi bị xơ vữa động mạch có
biểu hiện gì?
Bệnh XVĐM có tính chất từ từ
và xảy ra trong một thời gian dài nếu không phát hiện kịp thời thì sẽ xuất hiện
các triệu chứng điển hình. XVĐM sớm muộn cũng làm cho thành động mạch xơ cứng,
lòng động mạch bị hẹp lại làm cho máu lưu thông để cung cấp cho các cơ quan
giảm đi, nhất là
xơ vữa động mạch vành tim gây thiếu máu cục bộ, thiếu máu cơ
tim, xuất hiện cơn đau thắt ngực và có thể gây cơn đau tim đột ngột, có thể đột
quỵ và Tu vong. Nếu xơ cứng ở động mạch sẽ làm hẹp lòng động mạch não gây hiện
tượng rối loạn tuần hoàn não và nặng hơn là đột quỵ do tắc mạch não hoặc nhũn
não. XVĐM ở NCT có thể xảy ra ở bất kỳ động mạch nào trong cơ thể, ví dụ xảy ra
ở động mạch chân (cẳng chân) thì sẽ xuất hiện cơn đau cơ giống như cơn đau
chuột rút. Bệnh XVĐM ở NCT là một bệnh âm thầm nhưng rất nguy hiểm, nếu xơ vữa
bị bong ra rồi theo dòng chảy của máu đi đến mạch vành, mạch não gây tắc nghẽn
gây nhồi máu cơ tím, nhũn não. Trong những giai đoạn đầu của bệnh XVĐM, triệu
chứng rất nghèo nàn, vì vậy NCT cần được khám bệnh định kỳ và làm xét nghiệm
máu để biết có tăng cholesterol máu hay không để được tư vấn và điều trị.
Phòng bệnh như thế nào?
Chế độ ăn là hết sức quan trọng đối với việc
phòng bệnh này ở NCT. Cần hạn chế ăn mỡ động vật như mỡ lợn, mỡ bò, mỡ gà mà
thay thế vào đó là dùng dầu thực vật như dầu lạc, dầu vừng. Nên hạn chế ăn các
loại thịt đỏ vì chúng có nhiều cholessterol. Không nên ăn loại dầu dừa vì dầu
dừa có nhiều acid béo bão hòa dễ gây nên hiện tượng XVĐM. Nên ăn các thức ăn có
nguồn gốc từ đậu nành như đạu phụ. Mỗi tuần nên ăn từ 2 - 3 lần cá trong mỗi
bữa ăn thay cho ăn thịt, bởi vì trong mỡ
cá có nhiều chất béo omega - 3 mà chất này rất tốt cho thành động mạch.
Không nên ăn các loại lòng như lòng lợn, lòng trâu, bò và hạn chế ăn tôm,
trứng.
Các bữa ăn hàng ngày nên tăng
cường lượng rau xanh, hoa quả (riêng người bị đái tháo đường ăn loại quả gì là
có sự tư vấn của bác sĩ khám bệnh). Cần vận động cơ thể như tập thể dục dưỡng
sinh, đi bộ, chơi thể thao tùy theo sức mình. Nếu vận động đều đặn hàng ngày,
có bài bản và phù hợp với điều kiện từng người thì có thể làm tăng lượng
cholesterol tốt, giảm cholesterol xấu và đồng thời làm giảm huyết áp đối với
người đang bị tăng huyết áp mạn tính. Nếu đã áp dụng tất cả các biện pháp nhằm
làm giảm lượng cholesterol mà không đạt kết quả thì phải dùng Thu*c. Tất nhiên
dùng loại Thu*c gì và dùng liều lượng ra sao, trong thời gian bao lâu cần có
chỉ định (đơn Thu*c) của bác sĩ khám bệnh.
PGS.TS. BÙI KHẮC HẬU