Khi về già, các cơ quan của cơ thể bắt đầu lão hóa, sức đề kháng của cơ thể giảm, các bệnh về xương khớp, tim mạch, huyết áp, tai biến, lao phổi... luôn tiềm ẩn phát sinh gây hại cho sức khỏe.
Bệnh dễ có diễn biến bất thường, nên phải hết sức thận trọng, cần được theo dõi chặt chẽ. Nếu không được xử trí đúng, kịp thời, dễ gây ra các biến chứng, quá trình phục hồi thường kéo dài, có thể để lại các di chứng hoặc tàn tật.
Những bệnh cấp cứu hay gặp ở người cao tuổi
Tim mạch: Tai biến mạch máu não, tai biến mạch vành tim, biến chứng của bệnh tăng huyết áp, suy tim cấp.Hô hấp: Viêm phổi cấp, cơn hen phế quản cấp tính, ho ra máu (do giãn phế quản, lao phổi, ung thư phế quản, do bệnh tim, bệnh máu): tắc thở do trào tắc (nôn mửa nhiều trào tắc khí quản).Bệnh về tiêu hóa: Chảy máu trong hoặc nôn ra máu (do loét dạ dày, ung thư), ngộ độc ăn uống (nhiễm độc cấp, rượu...), đau bụng cấp (do bệnh dạ dày, gan mật, tắc ruột, viêm tụy cấp), tiêu chảy cấp (do nhiễm khuẩn, nhiễm độc), dị vật thực quản (do nuốt vật rắn, hóc xương, răng giả).Về tâm thần kinh: Cơn kích động, cơn động kinh, hôn mê, liệt (do trung ương hay ngoại vi), rối loạn tiền đình nặng.Do chấn thương: Chảy máu, gãy xương, sai khớp, tổn thương não tủy, choáng.Do các nguyên nhân khác: Hôn mê do đái tháo đường, ngộ độc Thu*c, ngộ độc khí đốt (bếp gas), ch*t đuối, bỏng (lửa, axit, kiềm). Nói chung các trường hợp cấp cứu ở
người cao tuổi thường nặng hơn.
Những việc cần làm khi sơ cứu người cao tuổi tại nhà
Các trường hợp cấp cứu xảy ra tại nhà trong khi chưa có cán bộ y tế để chuyển tới bệnh viện thì việc sơ cứu ban đầu tại chỗ có ý nghĩa rất quan trọng, vì sơ cứu đúng làm bệnh tạm ổn định. Sơ cứu không đúng có thể gây nguy kịch thêm dẫn đến Tu vong. Việc sơ cứu ban đầu chưa có khả năng giải quyết bệnh vì kiến thức và phương tiện không có. Mỗi loại cấp cứu cần có biện pháp riêng, nhưng có những điểm chung cần chú ý.
Những điều cần làm:Bình tĩnh, đặt người bệnh nằm yên tĩnh ngay tại chỗ, nới bớt thắt lưng, quần áo, tránh lạnh và gió lùa; động viên người bệnh yên tâm không quá hoảng sợ; tìm mọi cách báo gọi y tế nhanh nhất để xử lý đúng và kịp thời.Giải quyết các chất thải sạch sẽ, trường hợp nghi ngộ độc giữ thức ăn thừa hoặc Thu*c để nghiên cứu hoặc giữ lại ít chất thải (nôn, phân, máu...) để làm xét nghiệm nếu cần thiết.Nếu do chấn thương gây chảy máu, gãy xương thì tạm thời sơ cứu bằng cách băng bó, garô, nẹp.Những điều có thể làm (trong điều kiện cho phép):Đếm mạch, đo huyết áp, lấy nhiệt độ (nếu có sốt); hà hơi thổi ngạt và xoa bóp ngoài tim khi không còn mạch; sử dụng loại Thu*c đã biết và đã sử dụng quen ở các lần xảy ra cấp cứu trước đây (hôn mê do bệnh đái tháo đường, cơn hen phế quản cấp, cơn đau thắt ngực...).
Những điều không được làm
Vội vã cõng vác người bệnh không tính đến chuyện vật vã trong lúc đang cần nằm thật yên tĩnh; đè bệnh nhân ra để xoa bóp, day huyệt, đánh gió trong lúc chưa rõ bệnh; vội vàng làm hô hấp nhân tạo, xoa bóp ngoài tim trong lúc không đúng chỉ định; cho tiêm hoặc uống Thu*c trong khi chưa rõ bệnh, chưa có hướng dẫn của thầy Thu*c; tập trung đông người gây ồn ào ngột ngạt và làm người bệnh thêm lo sợ.Nói chung khi xảy ra các trường hợp cần cấp cứu, trong khi chờ cán bộ y tế đến, trước hết phải bình tĩnh vì càng cuống, càng vội vã càng dễ phạm sai lầm, không tự tiện xử lý không đúng nguyên tắc. Việc xử trí tiếp hay vận chuyển đi đâu, bằng cách gì do cấp cứu y tế quyết định cho nên phải tìm cách báo gọi cấp cứu đến nhanh nhất. Việc này ở các thành phố và gần bệnh viện không khó khăn; nhưng ở nông thôn, miền núi thì rất trở ngại. Vì vậy khi trong gia đình có người già hay đau ốm, cần có dự kiến trước việc báo gọi y tế bằng cách nào để họ đến kịp thời. Trường hợp không có xe cấp cứu phải đưa đến bệnh viện thì phải dự tính cách vận chuyển người bệnh như thế nào để bảo đảm an toàn và nhanh nhất. Có trường hợp ở thành phố nhưng đường xe cấp cứu không vào được hoặc nhà ở tầng cao nhưng cầu thang hẹp cáng không đi được... phải dự tính cách giải quyết trước, trong lúc bối rối thường rất lúng túng, gây chậm trễ nguy hiểm.
Một vài kiến thức cơ bản để có thể sơ cứu đúng1. Nắm được tình hình sức khỏe bệnh tật
người cao tuổi trong gia đình và dự kiến các trường hợp cấp cứu có thể xảy ra để chủ động đề phòng. Nên phổ biến cho mọi người trong nhà biết sơ bộ.2. Nắm được nguyên tắc sơ cứu lúc đầu khi chưa có cấp cứu đến để tránh làm bệnh trầm trọng thêm do xử lý sai.3. Dự tính trước những việc khi xảy ra cấp cứu như: báo gọi y tế, phương tiện vận chuyển, đưa người bệnh đến đâu cho hợp lý... Gia đình neo đơn cần sự giúp đỡ của bà con xung quanh, nhất là cấp cứu thường xảy ra trong đêm.4. Cần xây dựng hộp Thu*c gia đình gồm Thu*c thông thường và cấp cứu theo hướng dẫn của nhân viên y tế. Ví dụ: bông, băng, cồn, dây cao su làm garô cầm máu tạm thời, một số Thu*c đã được cán bộ y tế hướng dẫn cho người bệnh quen dùng như cơn hen phế quản cấp, đau thắt ngực trái... Tuy vậy, lúc sử dụng phải hết sức thận trọng.
PGS.TS. Dương Xuân Đạm